سایت رسمی جماعت دعوت و اصلاح

کم و بيش هر کس که با اصطلاح روشنفکر آشنايی دارد؛ می‌داند که روشنفکر بودن از ويژگی‌های مثبت شخصيتی به شمار می‌رود و فرد روشنفکر با داشتن ويژگی‌هايی از ديگران متمايز می‌گردد. بعضی بر اين باورند که باسواد بودن يکی از ملاک‌های روشنفکری است در حالی که الزاماً چنين نيست به قول حافظ:

 قدر مجموعه‌ی گل، مرغ سحر داند و بس     که نه هر کو ورقی خواند معانی دانست

2ـ ردي بر دلايل نقلي در مورد مخلوق بودن قرآن

ابتدا لازم مي‌دانم به اين نكته توجه شود كه هر مجعول و محدثي مخلوق نمي‌باشد كما اين كه هر منزلي مخلوق نمي‌باشد. مثلاً آب نازل مي‌شود و وحي نيز نازل مي‌شود. و اين نمي‌تواند دليلي قانع كننده باشد كه مجعول و محدثي الزاماً مخلوق باشند.

1ـ محدث به نسبت انسان‌ها به معني تازه و جديد است. يعني آيه‌هاي به نسبت انسان در آينده نازل مي‌شوند و اين آيه‌ها حتي براي حضرت محمد (ص) جديد مي‌باشد. ولي دوباره مي‌گوييم تازه، نو، جديد و قديم، قبلاً و بعداً، همه‌ي اينها بر خداوند و بُعد خدايي اطلاق نمي‌شود و معنايي ندارد.

محمد حامدی نویسنده‌ و پژوهشگر دینی در سال 1342 در شهرستان بانه‌ی استان کردستان چشم به‌ جهان گشوده‌ است. وی در عنفوان جوانی با بیداری اسلامی آشنا شد و آشنایی با درسگفتارها و متد دین‌پژوهی استاد شهید ناصر سبحانی -رحمه‌ الله‌ تعالی- عمق و غنای بیشتری به‌ مسیر مطالعات و پژوهشهای وی داده‌ است؛ به‌گونه‌ای که‌ تأثیر استاد، بر محمد حامدی  و سبک پرداختن به‌ مسائل، امری انکارناپذیر است. 

با مشاهده‌ي اعتقادات و استدلالات متكلّمان و خصوصاً معتزله در مي‌يابيم كه اين مكاتب كاملاً متأثر از فلسفه، و عمدتاً فلسفه‌ي يونان باستان و تا حدي نيز فلسفه‌ي هند بوده‌اند. البته فلسفه‌ي هند بيشتر بر صوفيان افراطيِ ما تأثيرگذار بوده است. لازم به ذكر است كه فرهنگ باستان ايران و عقايد انحرافي ادياني همچون يهوديت و نصرانيت، تأثيرات مخرّبي را خصوصاً در اعتقادات معتزليان نهاده‌اند.

اين مقاله در دو فصل تهيه شده است.در  فصل اول با پديده‌ي اعتزال و اعتقادات و استدلالات آنان آشنا خواهيم شد و در فصل دوم به ياري خداوند رد اصول عقايد آنان را دنبال خواهيم كرد.

 فصل اول: شناخت كلي معتزله

1ـ چگونگي پيدايش اعتزال[1]

در اوايل قرن دوم هجري در مسجد بصره واصل بن عطا از مكتب اعتقادي

فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلِینَ(آل عمران/١٥٩) به لطف خدای متعال با آنان مهربان بودی و اگر درشت‌خو و سنگدل می‌بودی، از پیرامونت پراکنده می‌شدند؛ پس از ایشان درگذر و برایشان طلب آمرزش کن و در کارها با آنان رایزنی کن.

حسابگرى‌هاى غلط
از ویژگیهای نوع آدمی و امتیاز آن بر سایر حیوانات، همین حسابگری و توانائی شمارش اعداد یا محاسبهِ سود و زیان و خیر و شری است که بر او عارض می‌شود. تجربه‌ای که آدمی با تلاش ذهنی نسبت به گذشته یا آینده خود پیدا می‌کند، دیدگاه او را نظم و ترتیب می‌‌بخشد و افکارش را در راستای اهدافش سامان می‌دهد.
اما هر محاسبه‌ای نیازمند مبانی و معیارهائی منطقی است که بر اصولی ثابت و تجربه شده متکی باشد، وگرنه به نتیجه مطلوب نمی‌رسد. وهمین است که بسیاری از محاسبات ما در زندگی دنیائی غلط از آب در می‌آید و نتیجه معکوس از آن می‌گیریم.

در این یک قرن و نیم که از رویارویی و برخورد ایران با جهان غرب می‌گذرد ما شاهد رویکردها و رهیافت‌های مختلفی در ارتباط باچنین تمدنی هستیم. مواجهه ما با جلوه‌ها و مظاهر گوناگون غرب و آگاهی از عقب ماندگی کشورمان روشنفکران و اندیشمندان ما را به سوی یافتن پاسخ به علل چنین عقب ماندگی کشانده است.
عده‌ای راز موفقیت غرب را در قشون و اسلحه و ارتش آن دیدند و با تشکیل مدرسه نظام گمان کردند تا پاسخ شایسته به چنین عقب ماندگی بدهند. عده‌ای دیگر به این باور رسیدند که سرچشمه موفقیت غرب حضور نهادهای سیاسی و وجود قانون است و در نتیجه کوشیدند تا دستاوردهای فلسفه سیاسی غرب را وارد کرده و قانون و قانون گرایی را در ایران گسترش دهند. عده‌ای نیز گمان کردند که راه مقابله با غرب بازگشت به دین و احیای سلف صالح است و در این راه کوشیدند تا با بازگشت به قرآن و تفسیر دوباره دین امکان رویاروی با غرب را ممکن کنند.