ئەگەر وەك گریمانەیەك بۆ ڕۆشنبیر ئەو گریمانەیە قەبوڵ بكەین بۆ ڕۆشنبیری كە بریتیە لە هەوڵدان بۆ كەشفی حەقیەت و لابردنی ئازار و ڕەنج و مەینەتیەكان مرۆڤایەتی ئەوا دەتوانین لە دوو قەیران خۆرمان ڕزگار بكەین هەم لە بێ تیۆری و بێ سەروبەری ڕۆشنبیری ڕزگارمان دەبێت هەم دەتوانین ئامانج بۆ ڕۆشبیر دیاری بكەین لە ڕوانگەی ئەو ئامانجەوە ئەركی ڕۆشنبیرانی ئایینی دیاری بكەین، ئالیرەشەوە دەتوانین بڵێین ئەركی ڕۆشنبیرانی ئایینی بریتیە لە كەشفی حەقیقەت و جەوهەرە وون و ئاشكرا نەبوەكانی ئایین و پێشكەش كردنی بە كۆمەڵگا وەك بەشێك لە حەقیقەت و تێڕوانی مرۆییانە بۆ دۆزینەوەی حەقیقەت، سازگار كردنەوەی ئایین و تەفسیری ئایینی ب
به‌بۆنه‌ی 9ی ڕه‌شه‌مه‌ساڵوه‌گه‌ڕی کۆچی دوایی ئه‌و نه‌مره‌دا.
1.له‌و کاته‌ی که کێبه‌رکێی ده‌سه‌ڵات ، نێوان دوو باڵی ناسراو به ڕێفۆرمخواز و پاوانخواز ته‌شه‌نه‌ی سه‌ند، ده‌نگی ئه‌هلی سووننه‌ت له ململانێی هه‌ڵبژاردنه‌کانی نێوان ئه‌و دوو باڵه‌دا جێگه و شوێنی چاره‌نووس خولقێنی په‌یدا کرد و ئه‌و به‌شه له خه‌ڵکی ئێران بوون به سه‌وه‌ته‌ی ده‌نگی تا ڕاده‌یه‌ک سه‌لمێنراو بۆ ڕێفۆرمخوازه‌کان که ئه‌گه‌ر ده‌نگی ئه‌وان نه‌بوایه، بێ گومان ڕوحانی ئه‌مڕۆ سه‌رۆک کۆمار نه‌ده‌بوو.
هەرچۆن لەوەتەی دنیا دنیایە زۆربەی ئادەمیزادەكان دەم لە مرۆڤبوون و ویژدان و بەزەیی و وەفاداری و عەدالەتخوازی دەكوتن، بەم ئیدیعا و بانگەشەیەی خۆیشیان كەیفخۆش و شادمان دەبن، هەرئاوەهایش زۆربەی دیندارانی ئێستای دنیا لافی میانڕەوبوون لـێ دەدەن و باڵی پێوە بادەدەن. چون میانڕەویێتی، ئەگەر بە مانای (الوسطية)ی زمانی عەرەبی وەریگرین، دەكاتەوە ئایینی ڕاستەقینە و بەرنامەی دروست و تەواوی خوای تاقانە.
سەعید نوورسی ناسراو بە بدیع الزمان (٥ی کانوونی دووەمی (مارت) ١٨٧٨ – ٢٣ی کانوونی دووەمی ١٩٦٠) زانا و فەیلەسووفی گەورەی ئایینی ئیسلام و نووسەری سەرجەمی پەیامەکانی نوور و مامۆستای کۆمەڵەی نوور بوو. لە سەردەمی خۆیدا و لە تەمەنی ١٥ ساڵیدا زانایانی ئایینی ئەو کاتە نازناوی بدیع الزمانیان (واتە زانای سەردەم) لێناوە.
ئیسلامی (داعش) سه‌رلێشێواویه‌كی دوو لایه‌نه‌ی نێوان دیكتاتۆڕی و زێده‌ڕۆیی ده‌خاته ڕوو. وڵاتانێكی زۆر له‌گه‌ڵ ئه‌و پرسیاره ڕووبه‌ڕوون كه چۆن به‌ره‌نگاری گروپه‌كانی وه‌ك داعش ببنه‌وه. به‌ڵام سه‌لمێنراوه كه جه‌خت له‌سه‌ر به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی سه‌ربازی، بێ‌ئاكامه.
«كۆنفڕانسی جیهانی ڕاگه‌یه‌نڕاوه‌ی بنه‌ماڵه» له دوایین دانیشتنی‌دا، كه له به‌یانی ڕۆژی چوارشه‌ممه‌ی 6ی ئاوریلی 2016ی زایینی له شاری ئیستانبوڵی توركیا به‌ڕێوه چوو، به‌ڵێننامه‌یه‌كی نێونه‌ته‌وه‌یی، به مه‌به‌ستی جێگری به‌ڵێننامه‌ی «سیداو»، په‌سند كرد. كه كاردانه‌وه و ناڕه‌زایه‌تی به‌ربڵاوی له ئاستی نێونه‌ته‌وه و جیهانی‌دا لێكه‌وته‌وه. به‌ڕێوبه‌رانی كۆنفڕانسی بنه‌ماڵه له توركیا، جه‌ختیان كرد كه چه‌ند ڕوونووسێك له به‌ڵێننامه‌كه‌ی خۆیان بۆ ڕێكخراوه‌ی نێونه‌ته‌وه‌یی، ڕێكخراوه‌ی ها‌وكارییه‌كانی ئیسلامی، وڵاتان و ڕێكخراوه‌كانی چالاكی له ئاستی جیهانی‌دا بنێرن.
متمانە بوون بە خود رێگەى سەركەوتن لە ژیاندا مسۆگەر دەكات،كەوتنە ژێر بارى هەستى سلبى و ڕاڕایى و دڵنیانەبوون سەرەتاى دەست كردنە بە فەشەل هێنان و بەزایە چوونى زۆر لەو ووزەیەى كە هەیە و بەهەدەر چوونى بەهۆى نەزانین و دەرك پێنەكردنى ئەو توانایەى كە خواى گەورە پێى بەخشیوە،ئەگەر ئیستغلالى ئەو ساتانەى بكردایە ئەیتوانى زۆر شت بەرهەم بهێنێت.....
-كۆنگره‌ی ئه‌م جاره‌ی یه‌كگرتوو چۆن ده‌بینن؟ ئه‌م ڕووداوه چ تایبه‌تمه‌ندییه‌كی له به‌راورد له‌گه‌ڵ كۆنگره‌ی پێشوو هه‌یه؟ تایبه‌تمه‌ندی ئه‌م كۆنگره به به‌راورد له‌گه‌ڵ كۆنگره‌كانی پێشوو له‌م خا‌ڵا‌نه‌ی خواره‌وه‌دا ده‌بینم: 1. هاتنه‌وه‌ی دوباره‌ی مامۆستا سه‌لاحه‌ددین موحه‌ممه‌د به‌هائه‌ددین؛ ئه‌مینداری پێشوو، بۆ ناو كێ‌بڕكێ و پۆستی ئه‌میندارێتی. 2. گرێدانی له دوای چوار ساڵ هه‌ڵكشان و داكشانی سیاسی له هه‌رێمی كوردستان‌دا، كه ڕه‌نگدانه‌وه‌ی به‌سه‌ر ناوخۆی یه‌كگرتوودا هه‌بووه.
شێخ سه‌عید پیران یه‌کێک له رێبه‌رانی کورد له‌لایه‌ن حکومه‌تی ئه‌و کاته‌ی تورکیا له‌گه‌ڵ (47) هاورێی،91 ساڵ بەر لە ئێستا لە سێدارە دران. شێخ سه‌عید پیران له ساڵی 1865 له هه‌رێمی ''پاڵۆ'' ی سه‌ر به شاری ئه‌لعه‌زیز له دایک ده‌بێت. شێخ عه‌لی سپتی باپیری شێخ سه‌عید له ساڵانی دوای سه‌ده‌ی 18 له شاری ئامه‌ده‌وه به‌ره‌و هه‌رێمی پاڵۆ کۆچ ده‌کات. دواتر شێخ مه‌حمود باوکی شێخ سه‌عید بۆ بژێوی ژیانی روو له هه‌رێمی ''خنس'' ی شاری ئه‌رزروم ده‌کات .
کۆپی ڕایت 1401 په‌یامی ئیسلاح. ھەموو مافێکی ئەم ماڵپەڕە، پارێزراوە. ئامادەکردن و په‌ره‌پێدان لەلایەن شەریکەی بەرنامەنووسی رووپەل