1.ئافات و ده‌ردێكی كۆمه‌ڵگه كه په‌یوه‌سته به‌ده‌رده‌كانی نێو خێزان, شه‌ڕی بووك و خه‌سووه, شه‌ڕی بووك و خه‌سوو هه‌ر له‌دێر زه‌مانه‌وه بازاڕی گه‌رم بووه‌و وه‌ك چیرۆكێكی نێو مه‌جلیسانی لێ هاتووه‌و بۆته مه‌ته‌ڵ و مه‌سه‌لی هه‌موو كه‌سێك, چیرۆكی له‌سه‌ر ده‌رئه‌كرێت و كتێبی له‌سه‌ر ئه‌نووسرێت و شێعری بۆ ئه‌هۆنرێته‌وه، جل و پۆشاك به‌ناوی (خه‌سووته‌قێنه) درووست ئه‌كرێت و سه‌رمای شه‌وانیی به‌ر ئاگردانی دیوه‌خانانی پێ گه‌رم ئه‌كرێت، بووه‌ته به‌زم و ڕه‌زمی هه‌موو شار و مه‌مله‌كه‌تان كه‌سیش نازانێت كه كامیان تاوانباره، بووكه‌كه یان خه‌سووه‌كه, یا هه‌ردووكیان!! شه‌ڕی بووك و خه‌سوو شه‌ڕی لێكدابڕان و تێكبه‌ربوون و ماڵوێرانی زۆرێك له خێزانه‌كانمانه, زۆرجار شه‌ڕو فه‌رته‌نه‌ی گه‌یشتۆته ئه‌وپه‌ڕییه‌وه، هه‌تا خوێنیشی تیا ڕژاوه, زۆر جار بووكه‌كه یان خه‌سووه‌كه له‌ڕقی یه‌كتر ته‌نه‌كه‌ی نه‌وتیان به‌سه‌ر خۆداكردووه‌و خۆیان سووتاندووه‌و كۆتایییان به ژیانی خۆیان هێناوه, جاری وایه كوڕ له‌به‌ر ژنه‌كه‌ی خۆی دایكی خۆی یان باوكی ده‌ركردووه, یان خه‌سوو تۆمه‌ت و بوختانی به بووكه‌كه‌ی هه‌ڵبه‌ستووه كه سه‌رنجامه‌كه‌ی یان ژنه ژنی به‌سه‌رهاتووه یا به ته‌ڵاقدانی بووكه‌كه یان به كوشتنی كۆتایی پێهاتووه, دیاره به‌وه‌نده‌ش هه‌ركۆتایی نه‌هاتووه به‌ڵكوو كه‌سوكاری بووكه‌كه بۆ تۆڵه‌ی كچه‌كه‌یان زاوایان هه‌نجن به هه‌نجن كردووه و په‌نجا فیشه‌كیان پێوه ناوه و ماڵیان به‌سه‌ر خه‌سوودا ڕوخاندووه. هه‌رله‌م نێوه‌نده‌وه ئه‌م كێشه‌و گرفته بۆته باسی ڕۆژنامه‌و میدیاكان و ده‌یان باس و ته‌حلیلی بۆ كراوه, دادگاكان خراونه‌ته سه‌رپشت و ئه‌وڕاقه‌كان كه‌وتوونه‌ته سه‌ر مێز و كۆمه‌ڵێ بۆ زیندان براون و كۆمه‌ڵێك ئازادكراون، بازاڕی عه‌ریزه نووسان بۆته‌وه‌و، تووشی وه‌ها ڕۆژێك هاتوون هاتا ماوه ئه‌و كێشه كۆتایی نه‌هاتووه حه‌وت پشتیشیان ده‌گه‌ڵ ئاڵێنراوه. هه‌موو ئه‌و گرفت و ده‌ردو فه‌رته‌نه‌یه‌ش هۆكاره‌كه‌ی پێكنه‌هاتنی بووك و خه‌سووه, كه ڕه‌نگه ته‌نها له‌یه‌ك حاڵی نه‌بوونێكی زۆر ساده‌ش بووبێت كه نه‌توانراوه به‌سه‌ریدا زاڵ ببن تا به‌م ڕۆژه ڕه‌شه‌ی گه‌یاندوون.
2.ئاشكرایه كه هیچ ژیانێك له ژیانی ئه‌و ئینسانه خۆشتر نییه كه له‌ماڵه‌كه‌یدا به‌خته‌وه‌ر بێت، هیچ ژیانێك له ژیانی ئه‌و كه‌سه‌ش ناخۆشتر نییه كه له‌ماڵه‌كه‌یدا ئاژاوه‌و كێشه‌و فه‌رته‌نه هه‌بێت، كه‌سێك له ماڵه‌كه‌ی خۆی به‌خته‌وه‌ر بێت له‌گه‌ڵ هه‌موو خه‌ڵكیش به‌خته‌وه‌ر ئه‌بێت، كه‌سێكیش له‌ماڵه‌كه‌ی خۆی ده‌روونی ئاسووده نه‌بێت و له‌خه‌م و په‌ژاره ژیان به‌رێته سه‌ر له‌ده‌ره‌وه‌ش له‌گه‌ڵ خه‌ڵك هه‌ر له‌گرفت و دڵه‌ڕاوكێیدا ئه‌بێت و خووڕه‌وشتی له‌گه‌ڵ مرۆڤه‌كان خراپ ئه‌بێت. ڕۆژئاوایییه‌كان له‌پاش هه‌ر جینایه‌ت و تاوانێك ئه‌ڵێن: بڕۆن ئافره‌تان بپشكنن، به‌ڵام ئێمه ئه‌ڵێین له‌گه‌ڵ هه‌ر جه‌ریمه‌و تاوانێك بڕۆن دیقه‌تی ماڵه‌كان بده‌ن!!!
زۆرێك له‌و كێشه‌و گرفتانه‌ش كه بۆته كێشه‌ی هه‌ر ماڵێك له ماڵه‌كان كێشه‌ی بووك و خه‌سووه, زۆریش له‌و كێشه‌و گرفتانه ده‌ئاڵێننه مل خه‌سووه‌كانه‌وه, چون ده‌رده‌كه‌وێت كه خه‌سووه‌كان په‌یڕه‌و له بانێكه‌و دووهه‌وا ئه‌كه‌ن!! بۆیه له ڕووی زانستی ده‌روونییه‌وه قسه زۆر له‌و باره‌وه كراوه, كه هۆكاری وه‌هه‌قیقه‌تگێڕانی ئه‌و په‌نده كوردییه له‌چه‌ند ڕوێكه‌وه‌یه؛ ئه‌بینرێ كه خه‌سوو زاوای خۆش ئه‌وێت و ڕقی له بووكه، هه‌ندێ له ده‌روونناسه‌كان ئه‌ڵێن: سرووشتی زاوا له‌وه‌یه كه ئه‌و نایه‌ته سه‌ر حازرییه‌وه, یانی به‌شداری له‌كه‌لوپه‌ل و ماڵ و مومته‌له‌كاتی خه‌سوو ناكات، به‌ڵكوو كچه‌كه‌یه‌تی چۆته سه‌ر حازری و به‌شداره له ماڵ و موڵكی مێرده‌كه‌ی واته زاواكه! وه‌لێ هه‌رچی بووكه كه دێته ماڵه خه‌سووی ئه‌بێته ئه‌ندامێكی ئه‌و ماڵه, خه‌سوو وا ئه‌زانێت كه هاتووه هه‌موو شتێكی له‌گه‌ڵ دابه‌ش بكات له ماڵ و له خواردن و له ژوورو له ژیان و له‌هه‌موو شتێكی! ئه‌مه‌ش پێی ده‌گوترێت غیره، چونكه سرووشتی ئافره‌ت غیره‌تكردنه، ئه‌بینێت وه‌ك باسمان كرد ژنێكی بێگانه هاتۆته سه‌رحازری و كتوپڕ هاتووه به‌شداری له موڵكو ماڵی خه‌سووه‌كه ئه‌كات جا وه‌ره مه‌ته‌قه!!
به پشتیوانی خوا لێره‌وه ئێمه ئاماژه به‌هه‌ندێ هۆكاری ئه‌م كێشه‌و گرفته ئه‌ده‌ین و چاره‌سه‌ری بۆ دیار ده‌كه‌ین و هه‌ندێ نه‌سیحه‌تیشیمان بۆ هه‌موولا ئه‌بێت كه په‌یوه‌ستن به‌م دوو لایه‌نه‌ی بووك و خه‌سوه‌وه.
3.هۆكاره بنه‌ڕه‌تییه‌كانی كێشه‌ی بووك و خه‌سوو
هۆكاری بنه‌ڕه‌تی كێشه‌كانی نێوان بووك و خه‌سوو چه‌ند هۆكارێكی بنه‌ڕه‌تین, له‌وانه:
1- ڕێنمانه‌بوونی هه‌ردوولا به‌ڕێنماییه‌كانی شه‌ریعه‌تی ئیسلام كه تاكه سه‌رچاوه‌ی وه‌لانان و نه‌هێشتن و بنبڕكردنی ته‌واوی كێشه‌و گرفته‌كانه, پێشی هه‌ر كێشه‌و گرفتێك ئیسلام هاتووه ئاماژه‌ی پێداوه‌و چاره‌سه‌ریشی بۆ ده‌ستنیشان كردووه, ئیسلام باس له به‌رپرسیارێتیی ئه‌ندامانی خێزانى ماڵێك ئه‌كات كه ئه‌بێت له ئاست ئه‌و به‌رپرسیارێتییه خۆیان به به‌رپرسی كێشه‌و گرفته‌كان بزانن و هه‌میشه بیر له‌چاكترین شێوه‌ی به‌ڕێوه‌بردنی ژیانیان بكه‌نه‌وه, پێغه‌مبه‌ر "ێَلّى اللهُ عَڵیْهِ وَعَڵى ێلِهِ وسَلَّم" ده‌فه‌رموێت: «أَلَا كُلُّكُمْ رَاعٍ وَكُلُّكُمْ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ... وَالرَّجُلُ رَاعٍ عَلَى أَهْلِ بَيْتِهِ وَهُوَ مَسْئُولٌ عَنْهُمْ، وَالْمَرْأَةُ رَاعِيَةٌ عَلَى بَيْتِ بَعْلِهَا وَوَلَدِهِ... أَلَا فَكُلُّكُمْ رَاعٍ وَكُلُّكُمْ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ» (١) واته: ئاگاداربن كه هه‌مووتان چاودێر و شوانن، هه‌موشتان به‌رپرسیارن له‌ژێر ده‌سته‌كانتان ... پیاویش شوانی ماڵ و خێزانه‌كه‌یه‌تی و به‌رپرسه لێیان، ئافره‌تیش شوانی ماڵی مێرده‌كه‌ی و منداڵه‌كانیه‌تی و به‌رپرسیشه لێیان ... هه‌موویشتان به‌رپرسن له ژێر ده‌سته‌كانتان. هه‌روه‌ك ئاشكرایه كه زۆرێك له كێشه‌و گرفته‌كانی بووك و خه‌سووش هۆكاره‌كانی مێردی بووكه‌كه‌یه كه له‌به‌رخاتری ڕازی كردنی ژنه‌كه‌ی ئاماده‌یه دایكی خۆی بكات به قوربانی, ئیسلامیش لێره‌دا ئه‌ڵێت: دایكت له‌هه‌مووكه‌س شیاوتره كه بیكه‌یت به هاوڕێی خۆت، وه‌ك ده‌فه‌رموێت: «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ "رضي الله عنه" قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ "صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وَعَلَى آلِهِ وسَلَّم" فَقَالَ: مَنْ أَحَقُّ النَّاسِ بِحُسْنِ صَحَابَتِي؟ قَالَ: "أُمُّكَ". قَالَ: ثُمَّ مَنْ؟ قَالَ: "ثُمَّ أُمُّكَ". قَالَ: ثُمَّ مَنْ؟ قَالَ: "ثُمَّ أُمُّكَ". قَالَ: ثُمَّ مَنْ؟ قَالَ: "ثُمَّ أَبُوكَ"»(٢) واتة: "ئةبووهورِةيرِة" (خوا لێی ڕازی بێت) ده‌ڵێ: پیاوێك هات بۆ خزمه‌ت پێغه‌مبه‌ر "صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وَعَلَى آلِهِ وسَلَّم" گوتی: كێ له‌هه‌موو كه‌س شایسته تره كه من چاكه‌كار بم له‌گه‌ڵیدا، فه‌رمووی: دایكت. گوتی: پاشان كێی تر؟ فه‌رمووی: پاشان دایكت. گوتی: پاشان كێی تر؟ فه‌رمووی: پاشان دایكت. گوتی: پاشان كێی تر؟ فه‌رمووی: پاشان باوكت. هه‌روه‌ها بووك ئه‌مانه‌ته له ده‌ست مێردی و له‌ده‌ست خه‌سووی, ماڵی بووكه‌كه ئاماده‌یی خۆیان ده‌ربڕیوه كه كچه‌كه‌یان به ئه‌مانه‌ت بسپێرن به ماڵێكی بێگانه‌وه, بۆیه له‌سه‌ر دایكی كوڕه پێویسته كه وه‌ك ئه‌ندامێكی ماڵه‌كه‌ی خۆی حسێب بۆ بووكه‌كه‌ی بكات و وه‌ك كچی ماڵه‌كه‌ی خۆی سه‌یری بكات. كه‌واته ئایین و به‌رنامه‌ی خوا وه‌ك ئه‌و ڕێنمایییانه‌ی باسی ئه‌كات ئه‌گه‌ر جێبه‌جێی بكه‌ن ئه‌وه هه‌رگیز گرفت و كێشه ناكه‌وێته هیچ ماڵێكه‌وه, دیاره كه به‌گوێنه‌كردن و فه‌رامۆشكردنی ڕێنمایییه‌كانیش جگه له‌وه تووشی لێپێچینه‌وه‌ی ڕۆژی دوایی ده‌بیت ئه‌وه له دونیاش تووشی ده‌یان سه‌ریه‌شه‌و مه‌ینه‌تی ئه‌بیته‌وه.
2.ئه‌ندامانی ئه‌و ماڵه له‌وانه دشه‌كانی (خوشكی مێرد) وا ئه‌زانن كه كه‌سێكی بێگانه هاتۆته ماڵه‌كه‌یان و ئه‌و ماڵه‌یان له‌گه‌ڵ دابه‌ش ئه‌كات, وه وا ئه‌زانن ئه‌وهاتووه تا خزمه‌ت بكرێت، یا ناتوانن ئه‌ركه‌كان له‌ناو خۆیان به یه‌كسانی دابه‌ش بكه‌ن, ڕه‌نگه دشه‌كان مانووترو به‌خه‌مه‌وه‌تر بن بۆ ماڵه‌كه، یان بووكه‌كه ناپڕژێته هه‌ندێ كاری تره‌وه له‌وانه ئاماده نییه چێشت حازر بكات, یان ئیشه‌كانی خۆی باش ڕاناپه‌ڕێنێ, یا ڕه‌نگه دشه‌كان لێی له مه‌هانه بن له‌به‌رئه‌وه بووكه‌كه زۆر جوان نه‌بووه... هتد
3.بووك به‌دڵی دایك نه‌هاتووه!! ئه‌مه‌ش كێشه‌یه‌كی زۆر گه‌وره‌كراوه به‌داخه‌وه, ڕه‌نگه كوڕه‌كه ئه‌و ئافره‌ته‌ی به‌دڵی خۆی هێناوه له‌به‌ر ئه‌وه زۆر دیندارو له‌خوا ترسه, دایكه‌كه‌ش دینداری و له‌خوا ترسی به تووندوه‌رگرتنی دین بزانێت، یاخود ئه‌سڵه‌ن دایكه‌كه هه‌ر دینی نییه كه‌یفی به كه‌سانی دینداریش نایه‌ت، یان ئه‌و كچه له بنه‌ماڵه‌یه‌كی فه‌قیر و ده‌ستكورت له دایك بووبێت دایكه‌كه‌و ئه‌ندامانی ماڵه‌كه زۆر كه‌یفیان پێی نه‌یه‌ت, یا ڕه‌نگه بووكه‌كه بێوه‌ژن بووبێت. یاخود جوان نه‌بووبێت.. هه‌موو ئه‌وانه وا ئه‌كه‌ن كه له ڕۆژی یه‌كه‌می بووكێنییه‌وه ڕقی لێ بگرن تا كۆتایی!!
4.كوڕه‌كه بۆته به‌كرۆكه‌ی به‌ر ده‌ستی ژنی, هێند ترسنۆك و ژنانییه كه ئاماده‌یه دایكی خۆیشی بكات به قوربانی ژنه‌كه‌ی، زۆر گوێمستی ژنه‌كه‌یه‌تی به قسه‌ی ژنه‌كه‌ی باوه‌ڕ ئه‌كات و باوه‌ڕ به دایك و خوشكه‌كانی ناكات، یاخود مێرده‌كه‌ی له ماڵه خه‌زوورانی ئه‌ترسێت له‌به‌ر ئه‌وه به‌رژوه‌ندی له‌گه‌ڵیانه، یاخود خاوه‌ن ده‌سه‌ڵات و هێزن, یانیش كوڕه‌كه خۆی دایكی خۆی نه‌ماوه به‌ڵكوو لای زڕ دایكی ماوه‌ته‌وه, ئه‌و دایكه به دایكی خۆی نازانێت بۆیه زیاتر پشتگیری له ژنه‌كه‌ی ئه‌كات له‌وه كه له‌دایكی بكات!!
5.له‌ماڵ كۆمه‌ڵه بووكی تری تیایه كه ئه‌گوترێت هه‌وگیان یاخود هێوه‌ژن, ئه‌وان به‌رده‌وام شه‌ڕیانه‌و له‌گه‌ڵ یه‌ك هه‌ڵناكه‌ن, حه‌ساده‌ت به‌یه‌ك ئه‌به‌ن و دایمه شه‌ڕو ده‌مه‌و قڕه‌یانه, له‌و نێوه‌شدا خه‌سوو پشتگیری له‌هه‌ندێكیان ئه‌كات و هه‌ندێكیشیان فه‌رامۆش ئه‌كات، دیسان به‌مه‌ش شه‌ڕ ئه‌كه‌وێته نێوان بووك و خه‌سووه‌وه.
6.بووك منداڵی نابێت, خه‌سوو شه‌ڕی دونیای پێ ده‌فرۆشرێت و به‌خه‌سوو و دشه‌كانیشه‌وه هه‌موو ئه‌كه‌ونه پلان و نه‌خشه له‌دژی، به‌هه‌ر نرخێك بێت هانی كوڕه‌كه‌یان ئه‌ده‌ن كه ژنی تر بێنێت، وێڕای ئه‌وه له‌گه‌ڵ بووكه‌كه‌ش خراپ ئه‌بن و ژیانی لێ ئه‌كه‌ن به دۆزه‌خ و تالێوی مه‌رگی به‌قورگدا ئه‌كه‌ن!! وا ئه‌زانن كه منداڵی نابێت به‌ده‌ست خۆیه‌تی, زۆر جار بۆ خه‌سوو ده‌ریش ئه‌كه‌وێت كه له ڕووی ته‌ندرووستییه‌وه خه‌تا له كوڕه‌كه‌یانه كه منداڵی نابێت كه‌چی هه‌ر سوورن له‌سه‌ر ئه‌وه كه ژنی تری به‌سه‌ر بێنێت!!
7.كه‌مته‌رخی ده‌زگا په‌یوه‌ندیداره‌كان و كه‌سایه‌تیییه ئایینه‌كان و پیاو ئاقڵان: كه نه‌یانتوانیوه هۆشیاری خێزانی بده‌ن به كۆمه‌ڵگا، یانیش به چاكی ئه‌و ئه‌ركه‌یان ڕانه‌پڕاندووه، حوكوومه‌ت بۆخۆی به‌رپرسی یه‌كه‌مه كه ئه‌وه‌نده‌ی كار له‌سه‌ر به ئه‌وڕوپیكردنی كۆمه‌ڵگا ئه‌كات نیو ئه‌وه‌نده ئیش بۆ پارێزگاری كردنی دابونه‌ریتی ڕه‌سه‌نی كۆمه‌ڵگاو پاراستنی لایه‌نه خێزانییه‌كان ناكات, ئه‌وان له‌سه‌ریان پێویسته بوار بۆ مه‌لاكان و بانگخوازان خۆش بكه‌ن كه بتوانن له‌م لایه‌نه‌وه هۆشداری و ڕێنموونیان بۆ ئه‌و باسه هه‌بێت، ده‌زگاكانی ڕاگه‌یاندنیش ئه‌بێت ده‌ست له ره‌قس و سه‌ما هه‌ڵگرن گۆشه‌یه‌ك بۆ هۆشداری خێزانی ته‌رخان بكه‌ن, هه‌روه‌ها حوكوومه‌ت به‌دوای گرفته كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانه‌وه بچێت كێشه خێزانییه‌كان به پێیی ئالیه‌ته گونجاوه‌كان چاره‌سه‌ر بكات. دیاره مه‌لاو كه‌سانی بانگخوازیش له‌م ڕووه‌وه وه‌ك باسمان كرد له‌سه‌ریانه كه ئه‌وكێشه به‌رفراوانه‌ی بووك و خه‌سوو زۆر به‌هه‌ند وه‌ر بگرن و ئامۆژگاری و ڕێنمایییه ئایینه‌ییه‌كانیان لم بوراه‌وه بۆ كۆمه‌ڵگا هه‌بێت.
8.چه‌ند ئامۆژگارییه‌كـــــــــــــــــــــــــ
ئامۆژگاری یه‌كه‌م: بۆ دایكان كه دایكانی بووكمان زیاتر مه‌به‌سته:
1-ئه‌ركێكی شه‌رعی و قیامه‌تییه كه دایكان ئامۆژگاری كچه‌كانیان بكه‌ن و ڕێنمایی پێویستیان پێ بده‌ن له‌وه كه چۆن له‌گه‌ڵ ماڵ و مێردی مامه‌ڵه بكات به‌تایبه‌ت له‌گه‌ڵ خه‌سووی, ئامۆژگاری بكات كه خه‌سووی وه‌ك دایكی وایه, ئه‌و ئه‌بێته ئه‌ندامێك له‌و خێزانه، ئه‌و ماڵه به بێگانه سه‌یر نه‌كات, كچانی ئه‌و ماڵه به‌خوشكی خۆی سه‌یر بكات و ده‌ستباربێت له‌گه‌ڵیان و ته‌كلیفی قورسیان نه‌خاته سه‌ر، به‌تایبه‌ت ته‌كلیفی زۆری له مێرده‌كه‌ی نه‌بێت، وه هه‌وڵ بدات لایه‌نه ئیجابییه‌كانی ئه‌و ماڵه بقۆزێته‌وه بۆ ژیانی باشتر، لایه‌نه سه‌لبییه‌كانیش كاری بۆبكات بۆ ئه‌وه وه‌رچه‌رخێ بۆ باشتر. وا بكات كه خه‌سووی هه‌ست به‌وه بكات كه ئه‌ویش وه‌ك كچێكی ئه‌و ماڵه‌یه, هه‌وڵ بدات ئیشی زیاتر بۆ ئه‌و ماڵه بكات و چیێشتیان بۆ درووست بكات و وه‌به‌ر ماڵ ڕا بگات و كاروباره‌كانی ناو ماڵ كه ئه‌ركی ژنه به جوانی ڕاپه‌ڕێنێت، به‌مه خه‌سوو و دشه‌كان هه‌ست ئه‌كه‌ن كه چه‌نده ئافره‌تێكی ڕوحسووكه, به‌مه‌ش ئه‌وانیش ئه‌كه‌ونه گڕو تینی هاوكاری و ته‌بایی له‌گه‌ڵی.
2-هانی كچه‌كه‌ی نه‌دات كه قسه‌و باسی ماڵه خه‌سووی بۆ بگێڕێته‌وه به‌تایبه‌ت ئه‌وانه‌ی كه ئه‌بنه هۆی لێك هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی خێزان.
3- ئامۆژگاری بكات كه بێ پرسی مێرده‌كه‌ی هیچ شتێك نه‌كات, وه نهێنی مێرده‌كه‌ی و ماڵه خه‌سووی ئاشكرا نه‌كات و بلێو نه‌كاته‌وه.
4- زه‌رووره دایكان كچه‌كانی خۆیان له لێنانی چێشته جۆراو جۆره‌كان ڕا بهێنن، چونكه زۆرێك له كێشه‌كانی بوو ك و خه‌سوو ئه‌وه‌یه كه بووك نازانێت چێشت لێ بنێت یان چێشتی خۆش نییه, یان نایه‌وێت چێشت درووست بكات!
9.ئامۆژگاری دووه‌م بۆ بووك: پێی ئه‌ڵێین:
1-خۆت ببوێره له شه‌كواو سكاڵاكرد لای مێرده‌كه‌ت له باره‌ی خه‌سووه‌كه‌ته‌وه.
2- به‌س به‌خێرو چاكه باسی خه‌سووت بكه لای مێرده‌كه‌ت.
3- ئه‌گه‌ر ماڵی سه‌ربه‌خۆت هه‌بوو به‌رده‌وام سه‌ردانی بكه و له حاڵی بپرسه.
4- ڕێز له خسوسیه‌تی په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان مێرد و خه‌سووت بگره. یانی ئه‌گه‌ر مێرده‌كه‌ت سه‌ری له بن گوێی دایكی نا یان به‌پێچه‌وانه‌وه قسه‌یان كرد هه‌وڵ مه‌ده بزانیت كه چییان وتووه.
5-خۆشویستنی داپیره (كه خه‌سووی تۆیه) لای منداڵه‌كان بڕوێنه، وا بكه كه نه‌نكیان خۆش بوێت.
6- ویست و داواكانی خه‌سووت به‌جێ بگه‌یه‌نه. ئه‌مه‌ش وافایه بۆ مێرده‌كه‌ت, كه به‌خۆی به‌خیوی كردووه‌و پێیوه ماندوو بووه‌و گه‌وره‌ی كردووه, بۆیه ئه‌و شیاو تره كه خزمه‌تی بكرێت و فه‌رمانه‌كانی به‌جێ بگه‌یه‌نیت.
7- هه‌میشه به ڕووێكی خۆش و كراوه‌وه ڕووبه‌ڕووی خه‌سووت ببه‌وه، به‌ده‌میا پێ بكه‌نه‌و ڕووت له ئاستیدا گرژ نه‌كه‌یت. دیاره ئه‌مه‌ش یه‌كه‌م ئامۆژگاری مێرده بۆ ژنه‌كه‌ی كه له‌شه‌وی زاوایه‌تیدا ئه‌بێت بیكات.
8- زۆر داوای سه‌ردانی ماڵی دایكت مه‌كه. یانیش هه‌نده له‌وێ گیر مه‌به، یان زۆر سه‌ردانی مه‌كه. مه‌گه‌ر ئه‌وه خه‌سووت یان مێردت لای ئاسایی بێت. چونكه زۆرێك له كێشه‌كان له‌وه ده‌ست پێ ئه‌كه‌ن كه زۆرترینی وه‌خت كچه‌كه له‌ماڵی باوكێتی له‌وێ زۆر گیر ئه‌بێت.
9- له‌به‌رخوا كاری خێر بكه, خووڕه‌وشتت جوان بێت له‌گه‌ڵ خه‌سووت, ڕێز له گه‌وره‌یییه‌كه‌ی بگره, خۆت سوووك و ناشیرن مه‌كه له به‌رامبه‌ری, زۆر بنێشت مه‌خۆ, بێپرسی ئه‌و هیچ شتێ مه‌كه, زۆر سه‌ردانی كۆڵان مه‌كه, له‌به‌رده‌گار زۆر دامه‌نیشه.
10- سه‌برو خۆڕاگربه له‌ئاست قسه ڕه‌قه‌كانی تۆ هه‌ر به‌خه‌نده‌وه ڕووی تێ بكه, قسه ساردوسڕه‌كانی هه‌نده به هه‌ند وه‌رمه‌گره, هه‌نده شه‌كوای حاڵی خۆت له‌به‌رامبه‌ر خه‌سووت لای مێرده‌كه‌ت مه‌كه. مه‌گه‌ر بۆ ئه‌وه چاره‌سه‌ری گرفته‌كان به‌یه‌كه‌وه له‌گه‌ڵ مێرده‌كه‌ت تاووتوێ بكه‌یت.
11- بنه‌مایه‌كی میللی هه‌یه ئه‌ڵێت: ئه‌ی بووك چاره‌نووسی تۆش هه‌ر ئه‌وه‌یه كه تۆش وه‌ك خه‌سووت ڕۆژێ دێت ئه‌بیت به‌خه‌سوو, كه‌وابوو چ بچینی ئه‌وه ئه‌دروویته‌وه.
12- هه‌میشه به‌دایه یان ئامۆژن ناوی خه‌سووت بێنه، هه‌وڵ بده به‌جوانترین شێوه له‌گه‌ڵی بدوێ و شه‌رمی خۆتی لا نه‌دۆڕێنیت, كه‌سایه‌تی خۆت لای قورس ڕابگره و خۆت له‌لای سووك نه‌كه‌یت به هه‌ڵسوكه‌وتی ناشیرین.
13-قه‌ت قسه به مێرده‌كه‌ت نه‌ڵێیت، به‌گوێی بكه‌و قسه‌ی مه‌شكێنه, خه‌سووت با بزانێت كه تۆ چه‌نده مێرده‌كه‌ی خۆتت خۆش ده‌وێت... هه‌میشه له پێش خه‌سووت مه‌دحی بكه‌و باسی كه‌موكوڕییه‌كانی مه‌كه.
10.ئامۆژگاری سێیه‌م بۆ مێرد:
خه‌سوو نیعمه‌تێكه له ژیانی هاوسه‌رێتی ئه‌گه‌ر بیزانیت، ئه‌ویش ده‌گه‌ڕێته‌وه سه‌ر ئه‌وه كه چۆن مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵدا ده‌كه‌یت، وه چۆن ڕێزو پێزانینه‌كان درووست ده‌كه‌یت، كێشه‌ی نێوان بووك و خه‌سوو زۆر ئاسان له‌سه‌رده‌ستی كوڕ چاره‌سه‌ر ئه‌كرێت ئه‌گه‌ر ئاقڵ بێت, ئه‌وه‌یش ده‌وه‌ستێته سه‌ر حیكمه‌ت و لێزانینی خۆی, ئه‌بێت بزانێت ئه‌گه‌ر پشتی دایكی بگرێت ئه‌وه ژنه‌كه‌ی له‌ده‌ست ده‌رده‌چێت، ئه‌گه‌ریش هی خێزانی بگرێت ئه‌وه دایكی له‌ده‌ست ده‌رده‌چێت، له‌م نێوه‌دا به كه‌مێ قسه جوان و نه‌رم و سه‌رنجڕاكێش ئه‌توانێت ته‌واوی كێشه‌كه بنبڕ بكات, به‌ڵام ئه‌گه‌ر له‌به‌ر وی كه‌وته سه‌ر لێدانی ژنه‌كه‌ی یان جنێوی پێدا ئه‌وه هه‌نده‌ی تر كێشه‌كه قولتر ئه‌بێته‌وه، ئه‌گه‌ر له‌به‌ر ڕازی كردنی ژنه‌كه‌ی قسه به‌دایكی بڵێت ئه‌وه شه‌رمه‌زاری دونیاو قیامه‌ت ئه‌بێت.
ئامۆژگارییه‌كانیشمان ئه‌مانه‌ی خواره‌وه‌ن:
1- پیاو ئه‌بێت بزانێت كه باشترین كه‌س كه بیكات به هاوڕێی خۆی دایكێتی، وه‌ك له پێشه‌وه باسمان كرد دوای سێجار ئینجا باوكی پاشان خێزانه‌كه‌ی.
2- له‌دوای زه‌واج پێویسته زیاتر له‌گه‌ڵ دایكی گه‌رم و گوڕتر و شیرینتر بێت. مامه‌ڵه‌ی له‌جاران جوانتر و گونجاوتربێت.
3- له بۆنه‌و ڕێوڕه‌سمه‌كان دیاری بكڕێت و بیدات به خێزانه‌كه‌ی تا بیدات به دایك و باوكی, به‌مه‌ش زیاتر خۆشه‌ویستی ده‌كه‌وێته نێوانیان.
4- ئێمه ده‌زانین كه درۆكردن له تاوانه گه‌وره‌كانه, وه‌لێ بۆ به‌رژه‌وه‌ندی ڕاگرتنی شیرازه‌ی خێزان درووسته كه پیاو هه‌ندێ جار درۆ له‌گه‌ڵ خێزانه‌كه‌ی بكات، هه‌روه‌ك پێغه‌مبه‌ر ""صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وَعَلَى آلِهِ وسَلَّم" " فه‌رموویه‌تی: «لَيْسَ الْكَذَّابُ الَّذِي يُصْلِحُ بَيْنَ النَّاسِ، وَيَقُولُ خَيْرًا وَيَنْمِي خَيْرًا قَالَ ابْنُ شِهَابٍ: وَلَمْ أَسْمَعْ يُرَخَّصُ فِي شَيْءٍ مِمَّا يَقُولُ النَّاسُ كَذِبٌ إِلَّا فِي ثَلَاثٍ: الحَرب، الإصلاح بين الناس، و حديث الرجل امرأتهُ و حديث المرأةِ زوجَها. وفي رواية قالت: : وَلَمْ أَسْمَعْ يُرَخَّصُ فِي شَيْءٍ مِمَّا يَقُولُ النَّاسُ إِلَّا فِي ثَلَاثٍ» (٣) واته: درۆزن نییه ئه‌وه‌ی كه ئاشته‌وایی ده‌خاته نێوان خه‌ڵكییه‌وه و، قسه‌ی چاك ده‌كات، یان قسه‌ی چاك دێنێت و ده‌بات. "ئیبنوشیهاب" ده‌ڵێ: نه‌مبیستووه ڕێگه‌ی دابێت به درۆ له‌سێ شوێندا نه‌بێت: كاتی جه‌نگ، ئاشته‌وایی له نێوان خه‌ڵكیدا، كاتێك پیاو قسه له‌گه‌ڵ هاوسه‌ریدا بكات یان ئافره‌ت قسه له‌گه‌ڵ مێرده‌كه‌یدا بكات به‌مه‌به‌ستی پیشاندانی خۆشه‌ویستی بۆ یه‌كتری و دروست نه‌بوونی كێشه. بۆ نموون باسی ئه‌وه‌ی لا بكات كه دایكی واته خه‌سووی ژنه‌كه‌ی زۆر مه‌دحی ئه‌كات و باسی چاكه‌ی ئه‌كات. به‌مه زیاتر گومانی باش له‌دڵی ژنه‌كه‌ی له‌به‌رامبه‌ر دایكیدا درووست ده‌كات.
5- پیاو ئه‌بێت فه‌رمان به ژنه‌كه‌ی بكات كه خۆ له كاروباری خوشك و براكانی نه‌گه‌یه‌نێ بۆ ئه‌وه رق و كێشه له نێوانیان درووست نه‌بێت.
6- كێشه تایبه‌تییه‌كانی نێوان خۆی و ژنه‌كه‌ی نه‌باته ده‌ره‌وه, به‌تایبه‌ت لای دایكی، یانی خه‌سووی ژنه‌كه‌ی، باسی خراپه‌ی ژنه‌كه‌ی نه‌كات و نهێنییه‌كانی نه‌دركێنێ. ئه‌مانه‌ش هه‌موو ئه‌كه‌ونه ژێر ته‌فسیری ئه‌م ئایه‌ته‌وه كه ده‌فه‌رموێت: { يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ نَاراً وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ عَلَيْهَا مَلائِكَةٌ غِلاظٌ شِدَادٌ لا يَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَهُمْ وَيَفْعَلُونَ مَا يُؤْمَرُونَ} (التحریم: ٦) واته: ئه‌ی ئه‌وانه‌ی باوه‌ڕتان هێناوه! خۆتان و ژن و ماڵ و كه‌س و كاره‌كه‌تان بپارێزن له‌ئاگرێك, كه سووته‌مه‌نییه‌كه‌ی ´جه‌سته‌و لاشه‌ی مرۆی كافر و به‌ردی گۆگرده، یان ئه‌و به‌ردانه‌ن خه‌ڵكی ده‌یپه‌رستن, هه‌رچی خوا پێیان بسپێرێ نافه‌رمانى ناكه‌ن، ئه‌وه ئه‌كه‌ن كه پێیان سپێردراوه.
7- هه‌روه‌ك له فه‌رمووده‌كه باسمان كرد كه پیاو به‌رپه‌رسه له‌ئاست ماڵ و منداڵی خۆی له‌وانه ژنه‌كه‌ی. بۆیه ئه‌بێت به‌و شێوه‌ی كه شه‌رعییه هه‌ڵسوكه‌وتیان له‌گه‌ڵدا بكات.
8- نه‌كا له‌به‌ر خاتری ژنه‌كه‌ت دڵی دایكی بشكێنیت، به شكاندنی دڵی دایك خوا ڕقی لێ ئه‌گرێت و ته‌وفیقی لێ ده‌سه‌نێته‌وه.
9- پێی ئه‌ڵێین: ئامۆژگاری ژنه‌كه‌ت بكه كه وه‌ك ماڵی خۆی و وه‌ك دایكی خۆی سه‌یری خه‌سووی بكات، خوشكه‌كانیش وه‌ك خوشكی خۆی سه‌یریان بكات.
10 ئه‌گه‌ر زانی كێشه‌و گرفتی ژنه‌كه‌ی به‌وه چاره‌سه‌ر ئه‌كرێت كه ماڵی سه‌ربه‌خۆی هه‌بێت، ئه‌وه بكات باشتره له‌وه كه هه‌میشه له ده‌ستو یه‌خه‌ی شه‌ڕی بووك و خه‌سوودابیت.
11- وه‌ك پێویسته بووك ڕێز له خه‌سووی خۆی بگرێت، پیاویش له‌سه‌ری پێویسته كه ڕێز له‌ماڵه خه‌زوورانی بگرێت به تایبه‌ت خه‌سووی. خه‌سوو وه‌ك دایك وایه و خه‌زووریش وه‌ك باوك.
12- ڕێگری مه‌كه له‌وه ژنه‌كه‌ت سه‌ردانی ماڵی باوك و كه‌سوكاری بكات. به‌ڵكوو خۆشت له‌گه‌ڵی سه‌ردانی كه‌سوكاری بكه‌و سیله‌ی ڕه‌حمیان له‌گه‌ڵ جێبه‌حێ بكه.
13- له به‌رچاوی دایكت هه‌نده ژنانی مه‌به له‌گه‌ڵ ژنه‌كه‌ت, هه‌نده خۆت سووك مه‌كه, هه‌روه‌ك ژنه‌كه‌شت له‌پێش دایكت ته‌ریق مه‌كه‌وه‌و قسه‌ی پێ مه‌ڵی.
14- جنێوو سووكایه‌تی مه‌كه به ماڵه خه‌زوورانت.
15- هه‌میشه ژنه‌كه‌ت ڕابهێنه وه هانی بده له‌سه‌ر ئه‌ركه شه‌رعییه‌كان و ئه‌ركه‌كانی ناو ماڵ.
11.ئامۆژگاری چواره‌م: ئامۆژگاری خه‌سووه
1- دایكی به‌ڕێز: سه‌یركردنی بووكه‌كه‌ت با وه‌ك سه‌یركردنی كچه‌كانت وابێت، چونكه ئه‌و ئێستا ئه‌ندامێكی خێزانه‌كه‌ته. وه ئه‌مانه‌ته له‌ده‌ست تۆ, ئه‌و دایكی ڕاسته‌قینه‌ی لای خۆی نییه ئێستا ئه‌و دایكه‌ی تۆی بۆ كردۆته دایكی و ئه‌ركی دایكێتی خۆی به تۆ سپاردووه.
2- قه‌ت به‌گومان مه‌به له بووكه‌كه‌ت, هه‌میشه سه‌یری چاكه‌كانی بكه خراپه‌كانیشی به‌قوربانی باشییه‌كانی بكه. ڕێزگرتنی بووكه‌كه‌ت ڕێزگرتنه له كوڕه‌كه‌ت. ئه‌م نه‌سیحه‌ته بۆ دشه‌كانیشه به‌هه‌مان شێوه‌ی دایكیان سه‌یری بوكه‌كه‌یان بكه‌ن.
3-خۆ مه‌گه‌یه‌نه به تایبه‌تمه‌ندییه‌كانی كوڕه‌كه‌ت و بووكه‌كه‌ت، لێگه‌ڕێ ئه‌وان بۆخۆیان وێنه‌ی ژیانی خۆیان بكێشن.
4- سه‌ردانی ماڵی باوك و كه‌سوكاری بووكه‌كه‌ت بكه به به‌رده‌وامی, ڕێزیان لێ بگره و به‌خراپ قسه‌یان له‌سه‌ر مه‌كه.
5- زۆر ئه‌ركی قورس مه‌ده باشانی بووكه‌كه‌ت له‌سه‌ر حسێبی خاترگرتنی كچه‌كانت.
6- ته‌ریقی مه‌كه‌وه چون وا بزانیت ئه‌و ژنه به‌دڵی تۆ نه‌هاتووه, ئه‌و ئێستا بۆته ئه‌مری واقیع و به‌ڕه‌سمی بوه‌ته بووكی تۆ. مادام ئه‌بینیت كه ژنێكه ئه‌ركه‌كانی خۆی ڕا ئه‌په‌ڕێنێت و له‌گه‌ڵت باشه تۆش ده‌ستی نه‌رمی و به‌به‌زه‌ییت بێنه به‌سه‌ریدا.
7- ئه‌گه‌ر كه‌موكوڕییه‌ك له‌جه‌سته‌ی دا هه‌بوو, یاخود منداڵی نه‌ده‌بوو هه‌نده مه‌كه‌وه پرته‌ووبۆڵه پێی بڵێیت تۆ نه‌زۆكیت و منداڵت نابێت، چونكه ئه‌وه كاری خوایه ئه‌و هیچ تاوانێكی نییه. خواش باشتر ئه‌زانێت كه بۆچی منداڵی نه‌داوه‌تێ.
12.ئامۆژگاری پێنجه‌م: په‌یوه‌سته به ده‌سه‌ڵاتداران و حوكوومه‌ته‌وه:
وه‌ك له پێشه‌وه باسمان كرد كه ئه‌وانیش به‌شێك له تاوانی كێشه‌كانی بووك و خه‌سوو هه‌ڵده‌گرن, دیاره مامۆستاو پیاوانی ئایینیش به‌شێكی تریان له‌ئه‌ستۆیه. حوكوومه‌ت له‌سه‌ریه‌تی خوڵی هۆشیار بكاته‌وه بۆ ئه‌وانه‌ی كه زه‌واج ئه‌كه‌ن له پیاوان و ژنانه‌وه، وه‌ك ئه‌بینین ئێستا له زۆر شوێنی دونیا په‌یڕه‌وی لێ ئه‌كرێت، له‌وانه له ئه‌ندۆنیسیا و مالیزیاو هیندستان. كارێكی باشه ئه‌گه‌ر هه‌موو ئه‌وانه‌ی كه تازه
...
بۆچوونه‌کان
12-ئامۆژگاری پێنجه‌م: په‌یوه‌سته به ده‌سه‌ڵاتداران و حوكوومه‌ته‌وه: وه‌ك له پێشه‌وه باسمان كرد كه ئه‌وانیش به‌شێك له تاوانی كێشه‌كانی بووك و خه‌سوو هه‌ڵده‌گرن, دیاره مامۆستاو پیاوانی ئایینیش به‌شێكی تریان له‌ئه‌ستۆیه. حوكوومه‌ت له‌سه‌ریه‌تی خوڵی هۆشیار بكاته‌وه بۆ ئه‌وانه‌ی كه زه‌واج ئه‌كه‌ن له پیاوان و ژنانه‌وه، وه‌ك ئه‌بینین ئێستا له زۆر شوێنی دونیا په‌یڕه‌وی لێ ئه‌كرێت، له‌وانه له ئه‌ندۆنیسیا و مالیزیاو هیندستان. كارێكی باشه ئه‌گه‌ر هه‌موو ئه‌وانه‌ی كه تازه ژن ئه‌هێنن خولێكی هۆشیاری خێزانییان بۆ بگێردرێت بۆ ئه‌وه‌ژیانی داهاتووی هه‌ردوو لا ڕۆشن بێت, دیاره كه قازانجه‌كه‌شی پێشی ئه‌وه بۆ ئه‌و ژن و مێرده بێت بۆ وڵاته‌ته‌كه خۆیه‌تی. پێغه‌مبه‌ری خواش ده‌فه‌رموێت: «أَلَا كُلُّكُمْ رَاعٍ وَكُلُّكُمْ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ، فَالْأَمِيرُ الَّذِي عَلَى النَّاسِ رَاعٍ، وَهُوَ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ» (٤) واته: ئاگاداربن كه هه‌مووتان چاودێر و شوانن، هه‌موشتان به‌رپرسیارن له‌ژێر ده‌سته‌كانتان، كاربه‌ده‌ستی خه‌ڵكی شوانه و به‌رپرسیاره له ژێر ده‌سته‌كانی. ئه‌مانه‌ی سه‌ره‌وه چه‌ند هۆكارو ده‌ره‌نجام و چه‌ند نه‌سیحه‌تێك بوو له‌باره‌ی كێشه‌كانی بووك و خه‌سووه‌وه, له‌خوای گه‌وره داواكارم كه ژیانی كۆمه‌ڵایه‌تیمان به به‌خته‌وه‌رییه‌كانه‌وه گرێ بدات و هه‌موومان ده‌ست بگرین به ئایینه‌كه‌وه تا ژیانمان له ژێر سایه‌ی ئه‌م دینه‌دا به‌باشترین شێوه كه هه‌یه بگوزه‌رێت. (ئامین). ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
کمال واعظ
30 شهریور 1392 - 07:31با تشکر از نویسنده.به نظرم خیلی سودمند و مفید است.