توێژەری بەڕێز و زانا دکتۆر «مەحموود زمناکۆیی» لە باسێکی بەنرخ بە ناونیشانی «پێگەی سونەت لە دیدی سوبحانی»؛ که ڕێکەوتی«۲٨ ـ ۲۹ / ۳ / ۲۰۱٥» لە کۆنفڕانسی زانستیی ناسری سوبحانی لە سلێمانی، پێشکەشی کرد ـ و دواتر لە دوو توێی پەڕاوێکدا لە چاپی دا و دید و تێڕوانینی کاکە ئەحمەدیشی پێ زیاد کرد ـ، دەڵێت: ئەگەر بمانەوهەێت پێناسەی دەستەواژەی ئاوەز( بە عەڕەبی=فقە) بکەین بۆ ئەوەی باشتر بیناسین، دەتوانین بڵێین ئاوەز( بە عەڕەبی=فقە) دەرهاویشتەی پڕۆسەیەکی عەقڵییە کە پێکهاتەی سێ توخمە: «دەق، شەرعناس یان موجتەهید، زەمینە و هەلومەرج».
خوای گەورە لە ئایەتێكی قورئاندا باس لە گۆڕانكاری و چاكسازی دەكات و دەفەرموێت: إِنَّ اللّهَ ڵا یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّی یُغَیِّرُواْ مَا بِأَنْفُسِهِمْ / الرعد11
وشەی «أنفسهم» لەم ئایەتەدا هەموو ئەو شتانە دەگرێتەوە كە لە ناوەوەی جەستەی مرۆڤدان وەك دڵ و گیان و عەقڵ، نەفسی مرۆڤ بەردەوام فەرمان بە خراپە دەكات، ئەو ئەندامانەی كەباسمان كرد، هەموویان پەیوەستن بەیەكەوە، ئەگەر ئەم وشانە بەیەكەوە كۆبوونەوە مانای وەرگرتنی گشتییە، بەڵام ئەگەر هەریەكەیان بەجیا باس كران مانای وەرگرتنی تایبەتمەندییە، بەڵام ئەگەر هەریەكەیان بەجیا باس كران مانای وەرگرتنی كۆ دەنگیە، ئەگەر بە تەنیا باسی نەفس بكەین ئەوە مانای وایە باسی هەموو ئەوانی ترت كردووە كە لەئەندامە چالاكەكانی لە ناخی مرۆڤدا هەن، ئیتر ئەو ئەندامانە هەرچی بێت لە گیان و دڵ و عەقڵ یان لە كردارە ناوەكییەكان، بەڵام ئەگەر هەموویان بەیەكەوە ناویان بهێنیت، ئەو كاتە هەریەكەیان بە جیا باسی دەكەین كە تیێیدا مەبەست لەدەروون، لایەنی ڕوحییە كە خوای گەورە وەك هەناسەیەك لەخۆی خستویەتیە جەستەی مرۆڤەوە : فَإِذا سَوَّیْتُهُ ۆنَفَخْتُ فِیهِ مِن رُّوحِی فَقَعُواْ ڵهُ سَاجِدِینَ/ الحجر29
پێغەمبەر (صلی الله علیه وسلم) دەفەرموێت:( إن من امارات الساعة أن يظهر موت الفجأة) رواه الطبراني. واتە لە نیشانەكانی ڕۆژی دوایی ده‌ركه‌وتنی مەرگی كتوپڕه ئەم فەرموودەیەی پێغەمبەر (صلی الله علیه وسلم) بریتییە لە موعجیزەیەكی زانستی كە لە ناوەڕۆكی بابەتەكەماندا بە بەڵگەی پزیشكییه‌وه دەیسلمێنین ئەم موعجیزەیە شایەتی بۆ پێغەمبەر دەدات كە نێردراوی خوایە و هەڵگری پەیامی پەروەردگاری تاقانەیە.
عائیشەى دایکى بڕواداران، ئەو ئافرەتەیە کە خواى گەورە لە سووڕەتى نوردا پاکیزەیی و داوێنپاکیی دووپات کردەوە و کەسایەتییەکە کە دەیان بۆچوون و ڕا و فتواى بۆ گەورەزانایان و هەڤاڵان و سەحابە ڕاست کردۆتەوە.
ڕەنگە ئەوە بەڵگەنەویست بێت كە خودی ئایین كێشەی لەگەڵ ئافرەتدا نییە، بەڵكوو ئەوە تێگەیشتنی هەڵەیە لە ئایین كە كێشە بۆ ئافرەت دروست دەكات. بۆیە ئەو ڕۆژەی كە خەڵك بە ئایینی ئیسلام ئاشنا بوو، ڕۆژێكی یەكجار مێژوویی و بێ وێنە بوو، چونكە ئیسلام بە مۆنۆپۆڵكردنی حەقیقەت لای تەنها كەسێك یان لایەنێك یان توێژێك كۆتایی هێنا كە هەزار ساڵی ماوەی حوكمڕانی پیاوانی ئایینی لە ئەورووپای سەدەكانی ناوەڕاست جۆرێك لەم بۆچوون و فەرمانڕەواییەی ئاراستە کردبوو.
چەمکی ئازادی، لە ساناترین لێکدانەوە و واتایدا، ئازادبوون و ئارەزوومەندیی مرۆڤ دەگەیەنێت لە هەڵبژاردنی هەر بیر و باوەڕ و بژاردە و ڕێگەچارەیەک کە لە ناو کۆمەڵێکی زۆری بیر و باوەڕ و بژاردە و ڕێگەچارە، دەخرێنە بەردەمی، بە بێ هیچ مەرج و زۆرلێکردنێک.
خوێندن وەك كلیلێك وایە بۆ چوونە ناو گەردوونەوە، كە لەو ڕێگەیەوە هەموو شارستانییەتەكان بنیات نراوە، ئەو زانستەش كە خوای گەورە باسی دەكات تایبەت نییە بە بوارێكەوە، بەڵكوو ئەوە زانستێكی گشتگیرە و لەسەر بنەمایەكی بەهێز لە توانا عەقڵی و كلتووری و كۆمەڵایەتی و جەستەییەكانی مرۆڤ دامەزراوە كە لە لەدایكبوونی مرۆڤەوە دەست پێ دەكات هەتا كۆتا قۆناغی ژیانی. گرنگترین بنەماكانی ئەم زانستە بریتیە لە پێگەیاندنی مرۆڤێك كە توانا عەقڵی و شیكاری و وردبوونەوە فیكرییەکانی تێدا بەهێز دەكات بۆ ئەوەی ببێتە هۆكارێك بۆ ئاوادانكردنەوەی زەوی، بۆ ئەم مەبەستەش پێویستمان بە مرۆڤێكی هاوسەنگ هەیە لە ڕووی مەعنەوی و جەستەییەوە،
بە نێوی خودا
لە پۆلی چواری سەرەتاییڕا هەتا یەکەمی دەبیرستان کە دەکاتە چوار ساڵ لە شاری سابڵاغ دەرسم دەخوێند. بابم لە ساڵی 47ڕا وێڕای کەسانێکی زۆر تەبعید کرابوو. هەتا هاتنەوەی بابم لە بنەماڵەیەکی بەڕێز لە ئاشناکانی بابم دەژیام. بێجگە لە هاوینان کە دەچوومەوە دێیەکەی خۆمان لە لای بۆکان باقی وەرزەکانی ساڵ هەر لە ماڵی ئاغا سەید عەلی بووم و هاتوچۆی مەدرەسەم دەکرد. ئاغا سەید عەلی خوا تەمەن درێژی کا بە سەعادەتەوە سەرپەرستی من و دایک و بابێکی پیری خۆی دەکرد.
«ساڵیانی درێژ توێژینەوە و بەراوەردکردنی حوکمە فیقهییەکان(زانستە ئایینییەکان) لەگەڵ دەقی ئایاتی ئیلاهی و سونەتەکانی پێغەمبەری ئیسلام(د.خ)، هەروەها به لەبەریەکڕاگرتنی وتەکانی زانایانی گەورەی دین، ئەم بچووکەی وادار کرد هەندێک مەسەلە کە ئەمڕۆکە پێویست و زەروورە، سەبارەت بە کاروباری شەخسی و حوقووقی ژن و مێرد بێنمە سەر کاغەز». چەن ڕستە دواتر دەڵێ:
بەشێک لە وڵامەکە ئەمەیە:
کۆپی ڕایت 1401 په‌یامی ئیسلاح. ھەموو مافێکی ئەم ماڵپەڕە، پارێزراوە. ئامادەکردن و په‌ره‌پێدان لەلایەن شەریکەی بەرنامەنووسی رووپەل