اشاره: پروفسور مقداد پیرصاحب(۱۳٤۵پاوە) عضو هیٲت علمی دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه، دارای دانشنامەی دکترای تخصّصی مهندسی بهداشت محیط، عضو شورای مرکزی جماعت در چهار دوره‌ی گذشته و از مدیران قدیمی این تشکّل مدنی، بە چند پرسش اصلاحوب درباب اهمّیت تعلّق سازمانی پاسخ گفته است. توجّه خوانندگان عزیز را به این مصاحبه‌ی کوتاه جلب می‌کنیم:
- مایلیم در ابتدا، اهمّیت و تعریف تعلّق سازمانی در جماعت دعوت و اصلاح را بیان نمایید.
با توجّه به تغییر‌ات و تحوّلات پیوسته‌ای که در سازمانها و تکنولوژی رخ می‌دهد، مهم‌ّترین عامل کسب مزیت رقابتی و تمایز در سازمانها، منابع انسانی آنهاست و به همین دلیل توجّه به ارتباط آنها با سازمان و دیدگاه آنها نسبت به سازمان روز به روز افزایش می‌یابد. از طرفی، امروزه بیشتر تأکید بر خودکنترلی کارکنان مطرح می‌شود و اینکه اعضا یا کارکنان چنان حسّی نسبت به سازمان داشته باشند که کمترین نیاز به کنترل مستقیم توسط مدیران داشته باشند؛ از این‌رو وجود کارکنان برانگیخته، وظیفه‌شناس و متعهد به سازمان یک سرمایه‌ی ارزشمند محسوب می‌گردد. جماعت دعوت و اصلاح به‌عنوان یک تشکّل مدنی که اعضای آن صرفاً براساس یک رابطه‌ی عمیق فکری، باورمندانه و قلبی به آن پیوسته‌اند، نه تنها از این قاعده مستثنی نیست بلکه بیش از هر سازمان و تشکل دیگری نیازمند استحکام رابطه‌ی دلبستگی یا تعلق سازمانی اعضا است. در این‌گونه سازمانها که اعضا بدون هیچ‌گونه چشمداشت مالی به فعالیت می‌پردازند و در انجام وظایف محولّه متکی به سیستم خودکنترلی هستند، تعمیق تعلق سازمانی و برنامه‌ریزی جهت افزایش آن از اهمیت بسزایی برخوردار است.
تعلق سازمانی را می‌توان به پيوند و وابستگی افراد به سازمان تعريف نمود كه در آن احساس درگير بودن شغلی، وفاداری و باور به ارزش‌های سازمانی جای دارد. در سازمان‌های با فرهنگ توانمند، كاركنان نسبت به ارزش‌ها و اهداف سازمانی احساس تعلق می‌كنند. در اين سازمانها كاركنان فرهنگ سازمان را پذیرفته و نسبت به آن احساس مسؤوليت و تعهد می‌كنند. از این‌رو تعلق(دلبستگی) سازمانی یک رابطه‌ی عاطفی و احساسی است که اعضا نسبت به جماعت دارند. تعلق موجب می‌گردد که فرد وظیفه‌ی محولّه را با شور و شوق بیشتری انجام داده و انگیزه‌ی بالایی داشته باشد و به‌صورت داوطلبانه برای تحقق اهداف جماعت تلاش کند. در صورتی که اعضا دلبستگی کامل به جماعت داشته باشند، در آن صورت بیش از انتظار تلاش نموده و نتایج فوق‌العاده را رقم خواهند زد که دستیابی به اهداف و راهبردهای جماعت از مهمترین نتایج این دلبستگی است.
- تعلق و تعهد سـازمانی به جماعت چه عوامل کلیدی را در بر می‌گیرد؟
تعلق و تعهد سـازمانی به جماعت سـه عامل را شـامل می‌شود:
۱. اعتقاد و پایبندی به اهداف و ارزش‌های جماعت
۲. تلاش و کوشش فراوان جهت دستیابی به اهداف و راهبردهای جماعت
۳. افتخار و احساس قوی و عمیق نسبت به عضویت در جماعت، حمایت و دفاع از آن
نتایج مطالعات انجام‌شده نشان می‌دهد سازمان‌هایی که کارکنان آنان دارای حس تعلق قوی‌تری باشند، کارایی بیشتر و رشد سریع‌تر را داشته و هزینه‌های کمتری را به سازمان تحمیل می‌نمایند. همچنین در این سازمانها مسؤولیت‌گریزی کمتر دیده می‌شود. بر همین اساس تعمیق تعلق و تعهد اعضا در جماعت علاوه بر اینکه موجب بالندگی و تعالی جماعت خواهد شد، زمینه‌ی وفاداری بیشتر اعضا نسبت جماعت، مسؤولیت‌پذیری بیشتر و نیز کاهش ریزش اعضا را در پی خواهد داشت.
یکی از چالـش‌های اصلی مدیـران، هماهنگ نمـودن نیازهـا و اهداف سـازمان بـا نیازهـا و خواسته‌های فـردی اعضـای آن است که تقارب این دو می‌تواند منجر بـه ایجاد تعهـد و وفاداری کارکنـان نسـبت بـه سـازمان گـردد. با عنایت به آنچه که بیان شد، تعهد و وفـاداری سـازمانی بـه معنـی پایبندی بـه اصول و قوانیـن جماعت و انجـام وظایف و امور محولّه اسـت، همچنیـن تعلـّق سـازمانی، به علایق فـرد و تمایـل او بـه انجـام وظایـف و ماندن در جماعت بستگی دارد و یک رابطه‌ی دوسویه محسوب می‌شود. بدین منظور که باید حداکثر همگرایی بین نیازها و خواسته‌های اعضا و اهداف و راهبردهای سازمان برقرار باشد که لزوم آموزش مداوم و توجیه اعضا و نیز توجه به خواسته‌ها و نیازهای آنان را مورد تاکید قرار می‌دهد.
- به‌نظر شما، چه عواملی بر تعهّد سازمانی اثرگذار هستند؟
صاحب‌نظران تعـدادی از عوامـل مؤثـر بـر افزایـش تعهد سـازمانی را به صـورت زیـر مطـرح کرده‌اند:
الف) شخصی: ایـن عوامل شــامل سـنّ، سـابقه‌ی عضویت، سـطح تربیتی، جنسیت، تحصیلات و ... می‌باشد.
ب) سازمانی: عوامـل چـون نوع مسؤولیت، مشخص شدن محدوده‌ی مسؤولیت، ارزیابی و بازخورد فعالیت‌ها، میزان استقلال و خودمختـاری در کار و فعالیت، آشنایی کامل با رسالت سازمان، میـزان مشـارکت افـراد در تصمیـم‌گیری، آموزش و توجیه سازمانی و... را شامل می‌شود.
ج) روابط گروهی: بــه مــواردی ماننــد انسجام درون‌گروهی، وحدت رویه، وابستگی متقابل، ارتباط با رهبران و ... اشـاره شـده اسـت.
وقتی که احسـاس تعلق سـازمانی در جماعت وجود داشـته باشـد، محیطی صمیمی و آشـنا در جماعت بـه وجـود می‌آیـد، در چنیـن محیطـی کـه افـراد با یکدیگـر صمیمی هستند و احسـاس یکی بودن در جماعت را دارند، انجـام کارهـا بسـیار سـاده‌تـر اسـت و فعالیت‌های گروهی بـه خوبی و با سـرعت انجام می‌پذیرند. بـا توجـه بـه مطالب ذکر شده می‌توان بیان نمـود که تعلق سـازمانی به‌عنوان محـرک همکاری و ایجـاد روحیـه‌ی کار تیمـی، یـک عامـل حیاتـی در هر سـازمانی و از جمله جماعت دعوت و اصلاح است. این امر ضمن افزایش رضایـت اعضای جماعت، بـه بهبـود روحیه و انگیـزش و علاقه‌ی اعضا منجـر شـده و عملکرد جماعت و اثربخشـی آن را ارتقا می‌دهد.
- مراحل تعهّد سازمانی در جماعتی همانند جماعت دعوت و اصلاح چگونه است؟
تعهد سازمانی سه سطح را شامل می‌شود:
۱. پذیـرش: در ایـن مرحلـه فرد، رسالت، اهداف و راهبردهای جماعت و ساختار سازمانی جماعت را پذیرفته و به عضویت در جماعت تمایل دارد.
۲. هویـت‌پذیری و همانندسـازی: در ایـن مرحلـه فرد، هویت خـود را با هویت جماعت پیوند می‌دهد و سعی می‌کند خود را با ارزش‌ها و هنجارهای جماعت تطبیق دهد، بنابراین فرد به خاطر پیوسـتن به جماعت احسـاس غـرور می‌کند.
۳. نهادینه شـدن: در ایـن مرحله، فرد با جماعت یکی می‌شود و هویت فردی با هویت جمعی درمی‌آمیزد. فرد، جماعت را متعلق به خود می‌داند و خود را جدا از جماعت نمی‌پندارد و در جهت تحقق اهداف جماعت نهایت سعی و تلاش را بعمل می‌آورد.
- ابعاد تعلّق سازمانی را در چه می‌دانید؟
تعهد سازمانی و احساس تعلق و وفاداری به جماعت سه بعد دارد:
الف) اطاعت سازمانی:
منظور رفتارهای معقولی است که از نظم و مقررات جماعت تبعیت نموده و مورد پذیرش قرار می‌گیرند. رفتارهایی نظیر احترام به قوانین و مقررات جماعت، انجام وظایف و مسؤولیت‌ها به‌طور کامل، تبعیت از تصمیم‌های جماعت و التزام به آن، درونی کردن و پذیرش ارزش‌های جماعت، خودکنترلی و... را شامل می‌شود.
ب) وفاداری سازمانی:
منظور، میزان فداکاری اعضا به جماعت و حمایت و دفاع از آن است. وفاداری به جماعت به مفهوم گذشتن از منافع شخصی به خاطر منافع جماعت است، این دسته از رفتار‌ها شامل دفاع از جماعت در برابر تهدیدها و تخریب‌ها، تلاش در راستای کسب حُسن شهرت برای جماعت و مشارکت جهت تحقق اهداف جماعت است. وفاداری سازمانی برای ارتقای جایگاه جماعت در جامعه، ضروری است.
ج) مشارکت سازمانی:
به مشارکت فعال اعضا در اداره‌ی جماعت اشاره دارد، رفتارهایی از قبیل حضور فعال و منظم در جلسات، پذیرش مسؤولیت و انجام داوطلبانه‌ی امور، اظهار نظر در مورد قضایای جاری و مشاوره دادن به جماعت و ... اشاره دارد.
- ضمن تشکر از پاسخگویی به پرسش‌های اصلاحوب، اگر مطلب خاصّی در زمینه‌ی تعلق سازمانی در جماعت دارید، بیان نمایید.
وجـود احسـاس تعلـق، تعهـد و وفاداری به جماعت در میان اعضا، به مسؤولان و مدیران جماعت کمـک می‌کند تا از مشارکت فعال اعضا اطمینان حاصل نموده و با اتکا به این اطمینان خاطـر بتواننـد، برنامه‌ها و راهبردهای بلنـدمدت را ترسیم و تدوین نمایند.
با توجـه بـه مطالبی كه عرض شد، در مورد تعلق، وفاداری و تعهد سازمانی می‌تـوان گفت کـه رابطه‌ی عضو با جماعت یک رابطه دوطرفه است که در آن هر کدام از طرفیـن بایـد نسـبت به وظایف خـود در قبال دیگری عمل نمایـد تا هم جماعت بـه اهداف خود برسـد و هم اعضا بـه آنچـه که شایسته‌ی آن هسـتند، دست یابند.
در فرایند عضوگیری باید به ویژگی‌های شـخصیتی افراد توجه نموده و مواردی از قبیل عاطفـی بودن، وجدان کاری، مسـؤولیت‌پذیری، خلاقیت و ابتکار، سـازگاری و... را مد نظر داشت. با اتکاء به اعضای متعهد، بخش عمده‌ای از مسیر موفقیـت به دلیل در اختیـار داشـتن اعضایی پـرانرژی و عاشـق جماعت پیموده شده است. از طرف دیگر در فراینـد ایجـاد، حفـظ و تقویـت دلبسـتگی اعضا به جماعت، رهبری و مدیران جماعت باید بتوانند همدلی و همراهی اعضا را با خود هموار نمایند؛ زیرا اعضا تحت تٲثیر شـخصیت، منش و رفتار مسؤولان و مدیران خود هسـتند، از این‌رو دلبسـته نمودن اعضا بایـد بـه یـک الـزام اسـتراتژیک در جماعت تبدیـل شـود و در این خصوص هدف‌گـذاری نموده و برنامـه‌ریـزی مناسب صورت پذیرد.
نظرات