مقدمه:
خانواده مبنای جامعه‌ی انسانی است؛ درست مثل سلول که مبنای پیکره آدمی است. جامعه‌های سرافراز، مستقل، سختکوش، ارزشمدار و دانا، قطعاً دارای خانواده‌هایی با همین صفات هستند.
نقش خانواده به عنوان پشتیبان نظام اجتماعی و ضامن تداوم نسل بشری است و جامعه را در مقابل بیماریهای ناشی از روابط افسارگسیخته مصون می‌دارد. در کانون خانواده است که ارزشهایی مانند ایثار و شکیبایی و بردباری و تحمل در وجود فرد نهادینه می‌شود. نهال اخلاق و فضیلت و معنای حقیقی زندگی است. در خانواده که در حقیقت جامعه‌ای کوچک است انسانها رشد و تعالی می‌یابند. از خانواده‌های سالم، جامعه‌ی سالم به بار می‌نشیند که اعضای آن به صورت یک پیکره‌ی واحد در میدان زندگی مشترک، با محبّت و دلسوزی متقابل در راستای همکاری گام برمی‌دارند و از انحطاط و واپس‌ماندگی محفوظ می‌مانند. در میان اعضای خانواده، مادر نخستین گذرگاه کودک به زندگی اجتماعی است؛ یعنی مادر نخستین شخصی است که با کودک نه‌تنها در دوران جنینی بلکه تا پایان عمر رابطه مستقیم دارد و این رابطه در ابتدا یک رابطه‌ی زیست‌شناختی است و به تدریج به روابط روان‌شناختی و جامعه‌شناختی هم منجر می‌شود. (عرسان گیلانی،1394 : 7-8)
از میان انواع متعدد روابط انسانی مؤثر در رشد و تکامل کودکان، شخصیت مادر نقش اساسی دارد و چگونگی
گرایشها و نگرشهای مادر نسبت به امر بچه‌دار شدن، همسر و سایر اعضای خانواده و همچنین نگرش او نسبت به زندگی اجتماعی و نقش خود به عنوان یک مادر و مهمتر از همه گرایش او به فرزند و درک نیازهای
مادی و معنوی فرزندش و پذیرش و کنترل او، بسیار مهم و اساسی است. (مجله اصلاح 3، 1391 : 129)
آسیب‌شناسی اجتماعی به بررسی انواع مشکلات می‌پردازد که در سطح اجتماعی مطرح هستند و سعی می‌کند
علل مختلف آنها را از جنبه‌های فردی، اجتماعی و... مورد بررسی قرار دهد.
هر جامعه‌ای متناسب با شرایط خود، فرهنگ، رشد و انحطاط خود با انواعی از انحرافات و مشکلات روبروست که تأثیرات مخربی روی فرآیند ترقی آن جامعه دارد. شناخت چنین عواملی می‌تواند مسیر حرکت
جامعه را بسوی ترقی و تعامل هموار سازد؛ به‌طوری که علاوه بر درک عمل آنها و جلوگیری از تداوم آن عمل با ارائه راه‌حل‌هایی به سلامت جامعه کمک نماید.
دین‌گریزی و گرایش جوانان به فرهنگ غرب، همواره دغدغه‌هایی را برای رهبرای دینی؛ دینداران و خانواده‌ی متدین به وجود آورده و تهدیدی برای نسل جوان محسوب می‌شود. عوامل دین‌گریزی به عوامل درونی و بیرونی تقسیم شده است:
1. عوامل محیطی: اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی و ... مانند تهاجم فرهنگی، عدم اجرای فریضه امر به معروف و نهی از منکر، عدم تأمین نیازهای اولیه، رواج خرافه‌پرستی، هواپرستیها، منفعت‌طلبیها و درگیری برخی گروه‌ها و جناحهای مذهبی بر سر کسب مقام و قدرت، تعارض قول و عمل متولیان و جلومداران حکومت دینی، عدم انتقال ارزشهایی مانند ایثار، استقلال‌طلبی، معنویت‌گرایی و... به نسلهای بعدی.
2. عوامل درونی- فردی نظیر: گرایش به تمایلات و هواهای نفسانی، ضعف بینش دینی افراد، ضعف و سستی بنیانهای دینی خانواده‌ها و... (شجاعی، 1398: 19)
مادران و آسیبهای اجتماعی فرزندان:
مادران مربی جامعه هستند و الگوی مستقیم فرزندانشان می‌باشند و زمانی جامعه سالم می‌شود که زنان و مادران آن جامعه سالم و غنی از تعالیم صحیح اسلامی و دینی باشند. مادری که فرزندش را در مقابله با آسیبهای اجتماعی و معضلات اجتماعی مراقبت می‌کند و تلاش می‌کند که فرزندش را آگاه نماید و سپس او را در مقابل این آسیبها مصون می‌کند.
مادران به عنوان تأمین‌کننده‌ی سلامت اخلاقی و سعادت خانواده چه به عنوان همسر و چه به عنوان مادر تأثیر عمیق در خانواده دارند.
1. زن مایه‌ی آرامش در خانواده است، آرامشی در تمام لحظات زندگی، در تلاطم روحی، شکستها، اشتباهات، سختیها و...
2. نقش اساسی و مهم زن در بقای نسل.
3. زن و مقام مادری.
محفل خانواده و در جامعه‌ی بزرگ بشری، وجود پاک و دلهای بی‌آلایش مادران است و نقش رهبری آنها از جهت پاسداری از ارزشهای انسانی اسلامی بسیار مهم و خطیر می‌باشد و در سایه‌ی تلاش آنان مشکلاتی همچون احساس بی‌هویتی، احساس ناامنی اجتماعی، محرومیت از داشتن الگوی مناسب شخصیتی، ترس و اضطراب، بی‌هدفی، کمبودهای عاطفی و ... رخت می‌بندد.
جماعت دعوت و اصلاح و رسالتهای آن :
جماعت دعوت و اصلاح، تشکلی است مدنی که در حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی فعالیت می‌کند.
رسالت:
جماعت دعوت و اصلاح تشکلی است مدنی که در چارچوب اندیشه‌ی اسلامی و به منظور ترویج معنویت، فضایل اخلاقی و تلاش برای توسعه‌ی فردی و اجتماعی در جهت نیل به زندگی متوازن و معنادار فعالیت می‌کند. این تشکل به کرامت ذاتی انسان، آزادی و حقوق بشر، عدالت و برابری، میانه‌روی، نوگرایی، همبستگی ملی، دگرپذیری و خشونت‌پرهیزی، در اندیشه و عمل پایبند است.
روش جماعت برای دستیابی به اهداف خود: دعوت، آموزش و تربیت، مشارکت مدنی و نقد و گفت‌وگو می‌باشد.(مرامنامه و اساسنامه: 98 )
جایگاه بانوان در دعوت و اصلاح:
نیمی از جمعیت کره‌ی زمین رعایت گردد و سپس به تناسب نقش زن حقوق زنان در ابتدا به عنوان از حمایتهای ویژه‌ای برخوردار گردند. دختر و همسر مادر اجتماعی، به عنوان امر دعوت و تبلیغ همزمان با بعثت پیامبر اکرم (ص) آغاز شد و در حقیقت جزءِ لاینفک بعثت بود و رسول خدا از همان ابتدای رسالت، نخستین کسی را که در میان نزدیکان خود در این امر عظیم الهی شرکت دادند، حضرت خدیجه بود. این عمل رسول خدا علاوه بر شایستگیهای بی‌نظیر حضرت خدیجه و اسوه بودن آن بانوی بزرگ برای زنان سرتاسر عالم، بر اهمیّت و لزوم مشارکت زنان با مردان در دعوت و رسالت اسلام تأکید می‌کند.(پروازی ایزدی، 1381 : 9 )
الگوهای زیادی در میان زنان بزرگ که در قرآن کریم به آن اشاره فرموده است: وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِّلَّذِينَ آمَنُوا امْرَأَتَ فِرْعَوْنَ إِذْ قَالَتْ رَبِّ ابْنِ لِي عِندَكَ بَيْتًا فِي الْجَنَّةِ وَنَجِّنِي مِن فِرْعَوْنَ وَعَمَلِهِ وَنَجِّنِي مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ ﴿التحريم: ١١﴾و خدا از میان مؤمنان، زن فرعون را مثل زده است. وقتی (از اوقات) گفت: پروردگارا! برای من در بهشت، نزد خودت خانه‌ای بنا کن، و مرا از فرعون و کارهایش رهائی‌بخش، و از این مردمان ستمکاره نجات بده.
１- حوا، سکنابخش آدم.
２- همسر ابراهیم مظهر وفاداری و همکاری.
３- دختران شعیب، مظهر تلاش و کوشش.
４- آسیه همسر فرعون، مظهر مقاومت و عزّت
５- مادر موسی، مظهر هوشیاری و فراست.
６- خواهر موسی، مظهر هوشیاری و فراست.
７- مادر مریم، مادر عیسی مظهر پاکی.
８- ملکۀ سبأ، مظهر سیاست و مدیریت.
زنان صحابه‌ی صدر اسلام
«ذات النطاقین» اسماء، هند دختر عتبۀ، زینب بنت ححش اسدی، ام سلیم، سمیه بنت خیاط و عایشه رضی الله عنها.
برای نمونه عایشه بنت ابی بکر گستردگی و فراوانی و آگاهی عایشه زبانزد خاص و عام بود. از ابوموسی اشعری نقل شده که می‌گفت: هرگز نمی‌شد که حدیثی برای ما اصحاب رسول خدا (ص) مشکل شود و دشوار بیاید و آن را از عایشه سؤال کنیم مگر آنکه پاسخ آن را نزد وی می‌یافتیم. از حضرت عایشه 2210 حدیث روایت شده است.
آسیبهای بانوان عضو جماعت در برخورد با آسیبهای اجتماعی فرزندان و دین‌گریزی
آسیب‌شناسی اجتماعی به بررسی انواع مشکلات می‌پردازد که در سطح اجتماع مطرح هستند و سعی می‌کنند علل مختلف آنها از جنبه‌های مختلف فردی و اجتماعی و غیره مورد بررسی قرار دهد.
- بانوان عضو جماعت با شرکت در کلاسهای درس ضمن اینکه خود را در زمینه‌های علمی، اجتماعی، فرهنگی، دینی غنی می‌کنند، برای فرزندان و خانواده‌ی خود بستر مناسبی در جهت رفع آسیبها و مسائلی که هر خانواده‌ای با آن مواجه است فراهم می‌کند.
- فرزندان خود را برای شرکت در جلسات فکری و تربیّتی ترغیب می‌کنند تا هم از لحاظ معنوی و روحی تقویت شوند و هم در جو همسالان قرار بگیرند و همانندسازی کنند.
- شرکت فرزندانشان در فعالیتهای سازنده و مفید در اوقات فراغت رفتن به باشگاه ورزشی، شرکت در کلاسهای تقویتی، شرکت در اردوهای تفریحی که با سایر فرزندان جماعت برگزار می‌شود.
-رفع شبهات و سؤالاتی که پیش می‌آید و ارجاع به انسانهای توانا و آگاه در آن موضوع.
- مراجعه به مشاورهای آموزشی و تحصیلی و مشاوران خانواده در صورت وجود مشکلات درسی، خانوادگی و ...
- تشویق فرزندان برای قرائت قران کریم .حفظ و تدبیر و تفسیر آن در کلاسهایی که در مساجد و دارالتحفیظ
- دوستی با فرزند و حذف فاصله والدین با فرزندان، بهگونه‌ای که آنان به راحتی مشکلات و نیازهای خود را به والدین بگویند.
- ایجاد بستر مناسب برای احساس امنیت، آرامش، صفا و صمیمیت و درک متقابل والدین و فرزندان.
- تلاش در جهت تأمین نیازهای مادی و معنوی فرزندان توسط والدین.
- تطابق قول و عمل والدین در رفتارهای اخلاقی و دینی.
- والدین مذهبی نباید جوان را به خاطر عمل نادرستش شدیداً سرزنش کنند؛ زیرا بسیاری از کارهای جوانان ناشی از شور و هیجان دوران جوانی است؛ پس نباید عمل آنها را فوراً حمل بر شرارت نمود لذا باید جو اعتماد و خوشبینی به جوان وجود داشته باشد.
- والدین باید طرح و برنامه برای تربیت دینی فرزندان خود داشته باشند.
- والدین باید انتقادپذیر باشند و از تحکیم و زورگویی به جوان پرهیز کنند.
- انتخاب دوستان مؤمن و سالم برای فرزندانشان.
- خود والدین مذهبی باید در خانه با یکدیگر تفاهم داشته باشند و احترام یکدیگر را حفظ کنند و الگوی مناسبی برای فرزندان باشند.
بحث و نتیجه‌گیری:
با توجه به مباحث ارائه شده می‌توان نتیجه گرفت که از عوامل اصلی دین‌گریزی جوانان: ناسازگاری میان قول و عمل کسانی است که مردم به دین دعوت می‌کنند و همچنین: اجبار در دین، نادرستی تربیت خانوادگی، دوستان ناباب، وجود شبهه‌هایی در مسائل دینی، آزادیخواهی منفی و ... تأثیر اساسی و فراوانی در این فرایند دارند.
به هر حال، از مهمترین و اصلیترین راه‌ها برای جلوگیری از دین‌گریزی جوانان، نشان دادن یک الگوی مناسب برای جوان است و منادیان دین و کسانی که به طرف دین دعوت می‌کنند، باید پیش از اینکه جامعه را تبلیغ کند، به فکر تزکیه و تهذیب نفس خود باشند.
در خانواده هم نقش پدر به عنوان الگوی مناسب برای فرزندان می‌باشد و ایجاد صمیمیت و همدلی با فرزندان خود زمینه و بستری مناسب را برای تربیت نسل با ایمان و متعهد می‌باشد.
اخلاص مادر در خانواده که تنها و تنها به خاطر رضای پروردگار کار کند و همین هدف او را در مسیر تربیت فرزندان بسیار مؤثر می‌باشد.
بررسی شکاف نسلها و خود را با فرزندان همنوا کرده و فاصله‌ی زمان دوران زندگی خود را با حال فرزندان مقایسه نکنند؛ چون به راستی زمان خیلی تغییر کرده و نحوه‌ی رفتار و اخلاق انسانها به نسبت دوران گذشته تغییر اساسی نموده است.
و در نهایت توکل به ذات احدّیت که هدایت و رستگاری تنها به دست او فراهم می‌گردد و دعا کردن مستمر در حق فرزندان که خداوند آنها را چه در دنیا و چه در قیامت سربلند و عاقبت به‌خیر گرداند.
منابع:
１- احمدیان، محمد، (١٣٩٤) سیمای جامعه‌شناسی زنان در آیینه‌ی قرآن، تهران: نشر احسان
２- زرهانی، میراحمد و تاجیک اسماعیلی، عزیزالله، نگاهی به نقشهای تربیتی خانه و مدرسه، تهران:
انتشارات انجمن اولیاء و مربیان
３- شجاعی، حسن، (١٣٩٨) بررسی عوامل دین گریزی از منظر جوامع اسلامی و قرآن کریم.
４- الغنوشی، راشد، (١٣٩٤) زن به قرآن جامعه مترجم محمدی، میکاییل، تهران : افق علم.
５- نوری، ناهید، (١٣٩٧) عوامل دین‌گریزی در جوانان، کنفرانس ملی علوم اسلامی و پژوهشهای
دینی، کرج .
６- الواعی، توفیق یوسف، (١٣٩٧) بانوان در عرصه دعوت و تبلیغ، ترجمه:نرگس پروازی ایزدی، تهران
احسان
７- عرسان گیلانی، ماجد، فرهنگ خانواده معاصر ،ترجمه : فریبا قهرمانی و سمیه اسکندری فر
８- خانواده و فرزندان در دوره دبیرستان، تألیف استادان طرح جامع آموزش خانواده (1389)، تهران.
چاپ هفدهم.
９- استادان طرح جامع آموزش خانواده، خانواده و فرزندان در دوره‌ی دبیرستان
جزوه‌ها:
جزوه مرامنامه و اساسنامه جماعت دعوت و اصلاح
جزوه رویکردها و راهکارها )جماعت دعوت و اصلاح
مجلات:
اصلاح نشریه داخلی، شماره سوم-اسفند 1390 و فروردین 1391
اصلاح نشریه داخلی، شماره دوم، بهمن ماه 1390
اصلاح نشریه داخلی، سال دوم- شماره پنجم تیر و مرداد و شهریور 1391
نظرات