جنبش گولن در ترکیه که مروج مدارا و تسامح است به یکی از بزرگترین شبکه‌های اسلامگرا در جهان تبدیل شده است. اما آیا این جنبش دارای ارزش‌های مدرنیته است یا در پس پرده دارای عناصر بنیادگرایی است؟
از کنیا تا قزاقستان، یک شبکه اسلامگرای نسبتا تازه تاسیس، میلیون‌ها نفر را به خود جلب کرده است.
بنیانگذار این جنبش محمد فتح الله گولن یک واعظ، نویسنده و مدرس علوم اخلاقی و الهیات اهل ترکیه است که اکنون در پنسیلوانیای آمریکا زندگی می کند.
گمانه‌زنی‌ها حاکی است که صدها مدرسه در داخل ترکیه و بیش از ۱۰۰۰ مدرسه در ۱۳۰ کشور دنیا با جنبش گولن در ارتباط هستند.
جنبش گولن علاوه بر این مدارس، دارای ارتباطاتی با مؤسسه‌های تحقیقاتی، دانشگاه‌ها، روزنامه، ایستگاه‌های رادیویی و تلویزیونی، و حتی یک بانک است.
اما این شبکه عظیم به هیچ سازمان و گروهی از نوع خود شبیه نیست.
این شبکه دارای ساختار رسمی و یا سازماندهی محسوسی نیست و به طور رسمی نیز عضو نمی‌پذیرد.
هواداران این جنبش می‌گویند که آنها تنها با الهام گرفتن از دیدگاه‌های فتح الله گولن که مروج اسلام اهل مدارا و متکی بر نوع دوستی، اخلاق، سخت کوشی و آموزش است، با یکدیگر همکاری می‌کنند.
دیدگاه فتح الله گولن در مورد روابط بین الملل، و شیوه عملگرایانه او در رابطه با مسائل تجاری همچون استفاده از اعتبارات مالی، یکی از عوامل مهم در جذب تاجران اهل ترکیه به وی به شمار می‌رود.
گمان می‌رود امروزه این مجموعه بسیار بزرگ که به «جنبش گولن» معروف است، در ترکیه تا ۱۰ میلیون نفر هوادار داشته باشد.
بررسی‌های تازه نشان داده است که بسیاری از هواداران گولن، بین ۵ تا ۲۰ درصد از درآمد خود را در اختیار نهادهای وابسته به این جنبش قرار می‌دهند.
منتقدان این جنبش اما ادعا می‌کنند که هدف آن دستیابی به قدرت به منظور ترویج گرایش‌های محافظه‌کارانه از اسلام در مسائلی همچون ازدواج و استفاده از مشروبات الکلی در سراسر جهان است و اینکه این جنبش قصد دارد هرگونه مخالفت علیه خود را سرکوب کند.
در سال گذشته سه تن از برجسته‌ترین منتقدان جنبش گولن در ترکیه، روانه زندان شدند.
این مسئله واکنش‌های منتقدانی را به همراه داشت که ادعا می‌کنند این جنبش به نیرویی سلطه جو در ترکیه تبدیل شده است.
منتقدان آقای گولن به ویدیویی اشاره می‌کنند که در سال ۱۹۹۹ منتشر شد.
در این ویدیو آقای گولن ظاهرا از هوادران خود می‌خواهد تا به عمد تلاش کنند در ساختارهای اصلی کشور و سازمان‌های کلیدی نفوذ کنند.
آقای گولن در این ویدیو می‌گوید: «شما باید بدون آنکه توجه کسی را جلب کنید، وارد شریان نظام شوید تا به مراکز قدرت دست یابید. شما باید تا زمانی که تمامی قدرت کشور را در دست گرفته‌اید صبر کنید، تا زمانی که از تمامی توان و امکانات نهادهای قانونی در ترکیه برخوردار شده باشید.»
یک سال بعد، آقای گولن با اتهام براندازی نظام سکولار ترکیه مواجه شد.
فعالیت‌های اجتماعی
آقای گولن از ترکیه به آمریکا رفت و ادعا کرد که ویدیوی مذکور دستکاری شده است. مدتی بعد دادگاه در غیاب وی، او را از اتهامات وارده تبرئه کرد.
محمد فتح الله گولن که در حال حاضر ۷۰ سال سن دارد در ایالت پنسیلوانیای آمریکا زندگی می‌کند.
او پیروان خود را به ساختن مدرسه به جای مسجد دعوت کرده و آنها را به گفتگو با پیروان مذاهب دیگر تشویق می‌کند.
مدارس وابسته به این جنبش مجهز به امکانات پیشرفته هستند و بسیاری از دانشجویان آن از سوی تجاران هوارار گولن کمک هزینه تحصیلی دریافت می‌کنند.
با آنکه این مدارس سکولار هستند، از آموزگاران انتظار می‌رود که برای دانش آموزان الگو باشند و رفتارهایی مانند سیگار کشیدن، نوشیدن مشروبات الکلی و طلاق را تقبیح کنند.
هواداران گولن می‌گویند که این جنبش از طریق رشد صادرات ترکیه، به بهبود اقتصادی این کشور کمک کرده است.
سردار یشیل یورت از فدراسیون تجار و صنعتگران ترکیه می‌گوید که ۹۵ درصد از اعضای این فدراسیون از هواداران گولن هستند.
او می‌گوید: «آقای گولن با مطرح کردن ارزش‌های بین المللی، کمک کرد تا موانعی که به لحاظ روانی مانع تجارت با خارج از کشور می‌شد از میان برداشته شود و به مردم کمک کرد تا به ابعاد فکری خود وسعت بیشتری دهند.»
به گفته او فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی مدارس از یک سو و تجاری از سوی دیگر بسیار مؤثر واقع شده و راه را برای تجار اهل ترکیه در بازارهای نوظهوری ماند آفریقا و آسیای مرکزی باز کرده است.
تهدیدی برای آزادی مطبوعات
اما یک گروه رسانه‌ای مشتمل بر روزنامه، رادیو، و تلویزیون که توسط هواداران گولن اداره می‌شود، به دلیل نزدیکی بیش از حد به حزب حاکم ترکیه که دارای ریشه‌های اسلامی است مورد انتقاد قرار گرفته است.
ادعاهایی مبنی بر اینکه هواداران جنبش گولن در بخش‌هایی از پلیس و نهادهای قضایی نیز نفوذ کرده اند وجود دارد.
سال گذشته یکی از روسای پلیس که کتابی درباره این موضوع نوشته بود، به زندان افتاد.
اوایل سال جاری نیز احمد شیک و ندیم شنر، دو روزنامه نگار ترک در رابطه با ادعاهایی مشابه بازداشت شدند.
آنها به اتهام «توطئه برای براندازی حکومت توسط راست گرایان افراطی، سکولاریست‌های افراطی و ژنرال‌های ارتش» بازداشت شدند.
در حالی که آقای شیک را بازداشت می‌کردند او فریاد می‌زد: «هرکس روی آنها انگشت بگذارد می‌سوزد.»
هر سه نفر آنها هنوز در زندان به سر می‌برند.
فعالان آزادی رسانه‌ها می‌گویند که بیشتر خبرنگاران در ترکیه معتقدند اگر از این جنبش انتقاد کنند، آنها نیز مورد اذیت و آزار قرار خواهند گرفت.
فعالان این جنبش اصرار دارند که بازداشت این سه نفر هیچ ربطی به آنها نداشته است.
تنها موردی که هم مخالفان و هم هواداران جنبش گولن در مورد آن توافق دارند این است که این جنبش در ترکیه بسیار قدرتمند است و گسترش آن در سراسر جهان به سرعت ادامه دارد.
نظرات