مهاباد به واسطه‌ی بهرەمندی از پیشینه و فضای فرهنگی‌ای که در خود دارد، هموارە مستعد تشکیل انجمن‌های فرهنگی ـ اجتماعی و برگزاری جلسات و همایشهای متناسب با فعالیتهای آنان بودە است و تا بە امروز مراسمات فرهنگی و همایشهای متنوعی در آن، برگزار شدە و هریک نقاط ضعف و قوت خاص خود را بە همراە داشتەاند. اما تا بە امروز غالب همایشهایی کە در این شهر برگزار شدە‌اند، بیشتر موضوعیت و محوریتی ادبی و فرهنگی داشتەاند. نخستین «همایش دگرپذیری و رواداری؛ مبانی و راە‌کارها» عصر روز پنجشنبه ٢٧ تیرماه در تالار وحدت مهاباد، به همت دکتر لقمان ستوده برگزار گردید. صرف‌نظر از نگاه‌های متفاوتی کە بدنبال آن بود، موضوعی بود کە مسبوق بە سابقە نبوده و نو می‌نمود. لذا از این حیث، باید بە بانیان آن دست‌مریزاد گفت. قطعا برگزاری چنین همایشهایی جرقەای دیگر بر نوع نگاە، موضوع‌اندیشی و هوشیاری جامعە خواهد افکند، کە موجب ارتقای سطح فرهنگی، علمی و اجتماعی خواهد شد.
برگزاری همایش، کنفرانس و گردهمایی اگر مطابق با قواعد درست تعریف شدە و نیت خیرخواهانە برگزار گردد، در جهت ارزشمندی علمی و آگاهی فرهنگی و اجتماعی، یک ضرورت محسوب می‌شود، تا فضای گفتمان و دیالوگ فراهم شود. در کشورهای کمتر توسعه‌یافته، ظرفیت برای برگزاری چنین همایشهای بسیار ضعیف است.
بدون شک همه‌ی همایش‌ها بعد از برگزاری مورد تحسین، تخریب و نقد قرار می‌گیرند. اگر چه باید فضا را برای نقد فراهم نمود، چون تا نقد نباشد جامعه به رشد و بالندگی نخواهد رسید. نقل است خلیفه‌ی اول مسلمانان حضرت ابوبکر (رض) مشوق کسانی بود کە ایشان را مورد نقد قرار می‌دادند. متأسفانە در بسیاری موارد، فضای جامعە‌ی ما، بیشتر با تعریف تام و تخریب کامل عجین شده است. گاهی نقد علمی صورت می‌گیرد ولی بسیار کم است و باید برای آن، گام برداشت. لذا در ابتدا نکاتی در باب نقد ذکر می‌گردد.
نقد علمی:
بر هیچ فرد منتقد و صاحب‌نظر منصفی پوشیدە نیست کە نقد یک موضوع، نیاز به پشتوانه علمی دارد. مصطفی ملکیان نقد را چنین تعریف کرده، نقد: یعنی «کشف نقاط قوت و نقاط ضعف» آن موضوع است. و نقد را به دو قسمت تقسیم می‌کند: «نقد درونی و نقد بیرونی، اشاره دارند، نمی توان نقد بیرونی را قبل از نقد درونی انجام داد.» پس نقد عیب‌جویی و مچ‌گیری نیست. بە باوری، نقد از «نقد الحَب» گرفته شده، یعنی «پرنده بر دانه نوک زد». پیداست کە پرندە دانەهای سالم را بر‌می‌دارد و البتە ضعیفها را جدا نمی‌کند. پس در نقد یک موضوع هم، درست آن است، نقاط ضعف و قوت، باهم مورد بررسی قرار گیرد.
همچنین هر موضوعی را از دو زاویه مورد نقد قرار می‌دهند: «نقد درونی» و «نقد بیرونی».
«نقد درونی»، آن است که اصل موضوع مورد بحث، نقد شود. شخص، جریان، چگونگی قضاوت دیگران و همفکران اهمیتی ندارد، چه می گویند. بلکه تمرکز فقط بر اصل نوشته، سخن و یا موضوع قرار دارد. آنچه در رابطه با یک نوشته یا چنین همایشهایی مورد انتظار واقع می‌شود، محتوا و مطالب نوشته یا ایراد شده می‌باشد. لذا برای نقدی منصفانه، باید سە نکتەی زیر بە عنوان اصل نقد درونی مد نظر قراردهیم:
آیا سخنان نویسندە یا سخنران با هم سازگاری دارد، و تناقض، تضاد و تعارض در کلام او نیست. ۲ - آیا مقدمه‌چینی کلام، صغری و کبری، و نتیجه‌گیری آن با هم در ارتباط‌‌اند؟ ۳- آیا به جز این نتیجه، می‌توان نتایج دیگری از کلام و بیان نویسنده استنباط نمود؟
با توجه به این امر، منتقدان یک همایش اگر خواهان دست‌یابی به نتیجه‌ای درست در رابطه با آن هستند لازم است سخنان ایراد شده را با بیان استدلال قوی مورد بررسی قرار دهند، نه آنکه به صورت کلی‌نگرانه یا انتخابی گزینشی و در ادامه بدون ارائە دلایل کافی برای آنها، مورد نقد قرار داد. چرا که چنین نقدی بر بنیاد تخریب و نه نگاهی سازنده قرار می‌گیرد. نقطه مقابل آن هم بدین صورت، کە قطعا نمی‌توان کل مطالب را غیر تکراری یا کاملا مفید به مقصود دانست. آیا در همایش برگزار شده، از حدود ۱۲۰ دقیقه سخنان ارائە شده از سوی ٨ نفر از حاضران و سخنرانان، منصفانه است که کل مطالب ایراد شده را کاملا نو و یا تکراری دانست و به باد انتقاد گرفت!؟ قطعا باید به چنین نگاه منتقدانه‌ای با چشم تردید نگریست.
«نقد بیرونی»: در نقد بیرونی، سخن متفکر، نویسندە یا سخنران را با هم‌طرازان خود مورد سنجش قرار می‌دهند. همچنین در این حالت جایگاه و خاستگاه‌های فکری وی نیز مورد توجه قرار می‌گیرد.
جا دارد از نگاه اهل فن، آنان کە بیشتر بر کرسی نقادی تکیە می‌زنند، منصفانە برگزاری این همایش را در سطح مهاباد با شهرهای اطراف و یا نمونەهای مشابە آن در سطح کشور بسنجند و مورد ارزیابی قرار دهند. این امر سە فایدە‌ی اساسی در بر خواهد داشت: ١ـ مدیران آن را بیشتر متوجە سطح و اهمیت آن و نقاط ضعف و قوت کار خود می‌نماید. ٢ـ نقادان بی‌پروا و مخرب را متوجە حدود بیان و کلام و انصاف خود خواهد کرد. ٣ـ جایگاە و محتوا و موفقیت این همایش را با همایشهای هم‌طراز آن در سطح کشور بهتر می‌توان دید و مشاهدە نمود.
نقاط ضعف و قوت هماش بە جهت اجرایی:
بی‌شک هیچ برنامه‌ای با همه‌ی توفیقاتی که نصیبش خواهد شد، خالی از خلل و ایراد نخواهد بود. حداقل در بعد اجرایی و فضای برگزاری آن، جا دارد به نکاتی اشاره شود:
نقاط ضعف:
۱- هرچند سالن وحدت با وجود نواقصاتی که در آن مشاهده می‌شود و بر مسؤولان و مهمانان آن پوشیدە نیست، باز مکانی در خور شأن است. در مراسم برگزار شدە فضای سالن بسیار گرم بود، درست آن بود، برای سیستم تهویەی آن تدابیری اتخاذ شود.
۲- جا داشت تدبیری برای رزرو صندلی، برای کسانی کە مایل بە رزرو بودند اندیشیدە شود. و همچنان کە برای مهمانان این امر ذکر شدە بود، برای دیگران هم این امکان فراهم می‌بود.
۳- صفحه‌ی نمایش پروژکتور بسیار ناواضح می‌نمود.
۴-برنامه با بیست دقیقه تأخیر آغاز شد.
۶- بهتر بود از دو مجری آقا و خانم کمک می‌گرفتند. این امر خود نشان نوعی دگرپذیری بود.
۷-از دکتر پزشکیان انتظار بیشتری می‌رفت. با توجه به اینکه وی متولد شهرستان مهاباد است می‌توانست قدری با زبان کردی صحبت کند. و با توجه به اینکه نائب رئیس مجلس است، در سخنرانی خود به اجرای بند ۱۵ قانون اساسی دربارە‌ی تدریس زبان کردی و تعطیلی ۱۲ ربیع الاول، روز میلاد پیامبر اشارە کنند.
٨- با توجه به اینکه آقای دکتر خدیو از سفری طولانی بر‌گشته بودند، خستگی مفرط در بیان ایشان کاملاً مشهود بود. کاش روی سن خود را معرفی نموده و ضمن خیر مقدم مهمانان شخص دیگری را جهت ارائە مقالە حود معرفی می‌نمود.
۹- بهتر بود در ریز برنامه‌ی همایش محور و موضوع سخنرانی هر سخنران قید می‌گردید.
نقاط قوت:
١ـ همایش با استقبال گرم و کم‌نظیرمواجه بود و سالن مملو از جمعیتی بود که از موضوع آن استقبال کرده بودند و تا پایان مراسم، همچنان مملو از همه‌ی اقشار جامعه، اعم از روحانیون، فرهنگیان، زنان و دانشگاهیان بود.
۲-سکوت بر سالن حاکم بود، با اشتیاق فراوان به سخنان سخنرانان گوش فرا می‌دادند.
۳- سخنرانان هر کدام زاویه‌ای از دگرپذیری در دین را مورد بررسی قرار دادند. برخی در سخنانی اشاره داشتند: در اسلام دگرپذیری و رواداری وجود دارد؛ امّا دگراندیشی وجود ندارد. و با اشاره به آیاتی، به مصادیق دگرپذیری در اسلام اشارەکردند، ازجمله «مؤلفةقلوبهم» را به‌عنوان یکی از اصناف مستحق دریافت زکات، نمادی از رواداری دانستند. و به چند نمونه‌ی دیگر از رواداری در فقه اسلامی و مثالهایی که در تاریخ اسلام رخ داده است، اشاره داشتند. با منبر و موعظه و نیت خیرخواهانه، نمی‌توان به دگرپذیری دست یافت، بلکه باید آنها را در قالب مؤسسات و قوانین آزمود.
۴-از نکات مثبت این همایش برای اینکه بیانگر دگرپذیری باشد، و با توجه به اینکه آذربایجان رنگین‌کمان اقوام و مذاهب است، به نمایندگی از آذری‌ها، دکتر مسعود پزشکیان و به نمایندگی از فارس‌ها دکتر علوی‌تبار که جزو روشنفکران دینی در ایران است حضور داشتند. اما یک روز قبل با سخنرانی دکتر علوی‌تبار موافقت نشد، ولی در جمع حاضرین حضور داشت.
۵- برای اجرایی موسیقی از هر سه زبان کردی، فارسی و آذری استفاده شد.
۶- استفاده از آهنگ «دایه»(مادر) از طرف گروه نوا و خوانندگی «محمد احمدزادە» که مادر نماد دگرپذیری است، بسیار ارزشمند بود. در حالیکه مادر هنرمند در میان حضار بود و بعد از اجرای موسیقی مادرشان را در آغوش گرفتند، کاری ارزشی و مورد استقبال و تشویق حاضرین واقع شد.
۷- سخنرانان وقت سخنرانی را دقیق مراعات می کردند.
٨- مراسم در وقت خود به پایان رسید، مجری برنامه اشاره کردند که وقتی برای پرسش و پاسخ در نظر گرفته شده بود اما بعلت بازگشت برخی مهمانان شهرستانی معذرت‌خواهی کردند.
۹-اکثر کسانی که در آنجا بودند از برگزاری مراسم راضی بودند.
۱۰-انتخاب مهاباد به عنوان میزبان این همایش هم در خور توجه است.
پیام این همایش:
۱- به‌چالش کشیدن قرائت رادیکال از دین، که کمتر این فضا به وجود آمده تا قرائت وسطیت و میانه‌روی که جزو ذاتی اسلام است به نمایش درآید.
۲ - کردها بیشتر متمایل به دگرپذیری هستند.
۳- من هم مانند برخی از دوستان معتقدم، سخنرانان اقلیم کردستان در بیان مطالب ورساندن مطالب تواناتر و بیشتر مورد استقبال قرار گرفتند.
۴- از دیگر پیام همایش مهاباد، این بود قبل از اینکه دگرپذیری و رواداری را در منابع غربی و اروپایی، بیابیم، جا دارد این فرهنگ اصیل را در آموزه‌های دینی سراغ بگیریم.
۵- اسلام ظرفیت آن را دارد در کنار دیگر ادیان و به‌صورتی مسالمت‌آمیز در کنار هم زندگی کنند. خداوند می فرمایند: «وَإِنْ أَحَدٌ مِنَ الْمُشْرِكِينَ اسْتَجَارَكَ فَأَجِرْهُ حَتَّى يَسْمَعَ كَلَامَ اللَّهِ ثُمَّ أَبْلِغْهُ مَأْمَنَهُ ذَلِكَ بِأَنّهُم قَوْمٌ لَا يَعْلَمُون» و اگر يكى از مشركان از تو پناه خواست پناهش ده تا كلام خدا را بشنود سپس او را به مكان امنش برسان چرا كه آنان قومى نادانند.(توبە:۶)
۶- به تفاوت زبان‌ها، رنگ‌ها و اقوام که از نشانەهای عظمت پروردگار است، اشارە شد. تغییر و دخل و تصرف در آنها، به نوعی مقابله با آیات خداوند است.
در پایان از شبکەهای خبری انتظار می‌رفت که همایش را مورد پوشش خبری زنده قرار دهند. کانال تلگرامی هاژه روز بعد به عنوان خبر آن را در کانالش قرار داده بود. صدا و سیما بدون اینکه گزارشی از این همایش تهیه کند تنها در قالب خبری ۳ دقیقه‌ای به آن پرداخت.
امید است، همواره شاهد برگزاری همایش‌ها و تجمعاتی باشیم که در راستای رشد فکری و فرهنگی جامعه‌مان قرار دارند و در راستای بهتر برگزار شدن‌شان عهده‌دار وظایفی دلسوزانه‌تر باشیم.
نظرات