وقتی مسعود پزشكیان در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری چهاردهم در بیانیهای با عنوان «حقوق اقوام و اهل سنت» تاكید كرد كه «از اینكه شخصیت‌های تركمن، كرد، بلوچ و تالش به علت تمایز مذهبی از جایگاه مناسب و در شأن یك ایرانی محروم می‌شوند، سخت متاثر می‌شوم» و در یكی از نخستین میزگردهای صداوسیما بر سر مساله استفاده از اهل سنت در طول 4 دهه گذشته با مجری برنامه جدل كرد، مشخص بود كه او تصمیم دارد تا درباره حضور اهل سنت در كابینه‌اش در صورت پیروزی طرحی نو در اندازد.
او در همین بیانیه بود كه تاكید كرد: «بنده شایستگانی از اهل سنت می‌شناسم كه علی‌رغم كاربلدی و شایستگی صرفا به واسطه ذهنیت بسته برخی از افراد و سیستم‌های معیوب از مناصب و جایگاه‌های مناسب برخوردار نیستند. آنان نمی‌دانند كه ایران بدون فرهنگ و هویت كردی مهم‌ترین عنصر متشكله‌اش را از دست می‌دهد و به نقصانی جبران‌ناپذیر دچار می‌شود، چنان‌كه آذری‌های غیور و آزادی‌خواه و احیا كننده مشروطیت و بلوچ و سیستانی‌های دلاور و شجاع و صمیمی و هموطنان مومن و سختكوش ارمنی و آشوری و زرتشتی‌های نیك پندار و درست كردار و مندایی‌های پاك نهاد و كلیمی‌های عزیز و عرب‌های رشید و غیور و بختیاری و لرهای دشمن‌ستیز و تركمنان زیبااندیش و میهن‌دوست و پارسانان پاسبانان و وارثان اندیشه‌های كهن و قشقایی‌های ایران‌دوست و ده‌ها تیره ایرانی كه اهتزاز پرچم ایران و انسجام ملی مرهون تلاش‌ها و رشادت‌های آنان است.» پزشكیان همچنین در اولین مناظره انتخاباتی در دور دوم نیز به این موضوع به شكل مشخص اشاره كرد و گفت: «برخی جزو مذهب و قومیتی هستند كه به آنها پستی ندادیم. پیش‌تر این را گفتم كه چنین كاری كردیم و پستی ندادیم سه تا نام افراد كرد آوردند كه البته سنی هم نبودند. اگر من سنی باشم و در این مملكت توان علمی داشته باشم، حق دارم در این مملكت در جایگاه خودم قرار بگیرم یا نه؟ ما چنین نكردیم؛ ... حداقل در رده‌های بالا، شما از این تنوع جامعه ایران چیزی مشاهده نمیكنید.» در دوره تبلیغات انتخاباتی، مكرر نسبت به حضور نداشتن آنها در رده‌های بالای مدیریتی اعتراض كرده و گفته بود: «از سنی‌ها در رده بالای مدیریتی استفاده می‌كنم.» او روز ۲۴ خرداد در پاسخ به این پرسش كه آیا در كابینه‌اش از اهل سنت حضور خواهند داشت، گفته بود: «باید از هركسی كه شایستگی دارد، استفاده كرد.» او سه روز بعد، یعنی در روز ۲۷ خرداد علت نارضایتی سنی‌ها را تضییع حقوق آنها دانسته و گفته بود: «حق را باید به حق‌دار داد. تلاش می‌كنیم در شش ماه نخست، این استیفای حقوق براساس ارزیابی‌ها و شاخصه‌ها رخ بدهد.» و روز ۳۱ خرداد نیز تصریح كرده بود: «نسبت به مناطق سنی‌نشین مسوولیت داریم. به آنها خدمت كافی نكرده‌ایم.» پزشكیان روز ۱۱ تیر، یعنی در مرحله دوم انتخابات هم بر ضرورت استفاده از سنی‌ها در پست‌های كلان مدیریتی تاكید كرد و گفت: «یك بار گفتم ما در میان مسوولان رده بالا، فرد سنی نداریم. اسم سه نفر را آوردند اما كرد بودند ولی سنی نبودند. اكثر قدرت دست یك جناح خاص است.» این تنها مسعود پزشكیان نبود كه در بیانیه و میزگردها و مناظرات انتخاباتی درباره استفاده از اهل سنت و اقوام مختلف در دولت تاكید داشت. محمدجواد ظریف نیز در قامت ریاست شورای راهبری دوره انتقال دولت چهاردهم درباره تبعیض مثبت برای اهل تسنن در رویكرد این شورا، انتظار حضور پررنگ‌تر از همیشه اهل سنت در این دولت را ایجاد كرد. در ابتدای معرفی كابینه به مجلس برخی از نبود وزیر سنی در دولت انتقاد كردند اما بعد از آن انتصاب چهره‌های اهل سنت و اقوام مختلف فضای دیگری را باز كرد.
سابقه حضور اهل سنت در دولت‌های جمهوری اسلامی
در دولت‌های مختلف در طول عمر جمهوری اسلامی همواره یك پست دولتی به‌طور مشخص منحصر به اهل سنت بوده است؛ مشاور رییس‌جمهوری در امور اهل سنت. این سمت برای سال‌های طولانی دراختیار «محمد اسحاق مدنی» بود كه از دولت «اكبر هاشمی‌رفسنجانی» عهده‌دار آن شد و تا دولت «حسن روحانی» این سمت را دراختیار داشت. در دولت روحانی اما این سمت از یك چهره اهل سنت به یك فرد شیعه واگذار شد؛ علی یونسی. علی‌رغم این موضوع اما دولت حسن روحانی فتح بابی درباره استفاده از اهل سنت بود. حسن روحانی اگرچه مشاور سنی برای رسیدگی به مسائل اقوام و اقلیت‌های مذهبی انتخاب نكرد و رسیدگی به این امور را به یك روحانی شیعه، یعنی علی یونسی، آن هم با عنوان دستیار ویژه سپرد ولی برای اولین‌بار سكان سفارت ایران در برونئی را به یك زن سنی سپرد تا «حمیرا ریگی» به عنوان اولین زن سنی ایران راهی برونئی شود. حسن روحانی همچنین «صالح ادیبی» كه او نیز سنی و ریاست بنیاد نخبگان استان كردستان را عهده‌دار بود، به عنوان سفیر راهی ویتنام و كامبوج كرد و «بیژن زنگنه»، وزیر نفت دولت روحانی، یك معاون سنی انتخاب كرد. او «عماد حسینی» را به عنوان معاونت امور مهندسی وزارت نفت برگزید. همچنین روزنامه ایران در اردیبهشت سال 1396 درباره دستاوردهای دولت تدبیر و امید در حوزه استفاده از اقوام و اقلیت‌ها نوشته است: « با تلاش و پیگیری‌های دستیاری ویژه، زمینه بهكارگیری شایستگان اهل سنت در بخش‌های مختلف مدیریتی، مشورتی و كنسولی فراهم شده و برای اولین‌بار به‌طور رسمی توسط دكتر روحانی به همه اعضای دولت ابلاغ شده است تا در این زمینه از نیروهای توانمند اهل سنت در سطوح مختلف استفاده كنند. دولت این ظرفیت را دارد كه صدها فرد شایسته، تحصیلكرده و متخصص اهل سنت را در سمت‌های ملی و محلی به كار گیرد. با دستور دولت یازدهم دیگر موانع و مزاحمت‌های احتمالی خارج از چارچوب‌های قانونی نمی‌توانند موجب محرومیت شایستگان سنی مذهب از دستیابی به مناصب دولتی باشد.»
در دولت سیزدهم اگرچه ماموستا عبدالسلام كریمی به عنوان مشاور رییس‌جمهوری در امور اقوام و اقلیت‌های دینی و مذهبی منصوب شد اما به نظر می‌رسد راه پیموده شده در دولت دوازدهم درباره حضور اهل سنت در سطوح مختلف بسته شد. با این وجود دولت سیزدهم مدعی بود كه هزار و ۷۰۰ مدیر سنی در دستگاه‌های اجرایی فعالیت دارند.
* باب استفاده از اهل سنت باز شد
فرآیند انتصاب استانداران در دولت چهاردهم درحالی با معرفی دو استاندار كردستان و كهگیلویه‌وبویراحمد كلید خورد كه انتخاب یك اهل سنت برای سمت استانداری كردستان، آن‌هم برای نخستین‌بار پس از انقلاب‌اسلامی، بازتاب گسترده‌ای در محافل خبری داشت و تایید دیگری بر اولویت راهبرد «وحدت» در جمهوری‌اسلامی بود.
در هفته‌های اخیر آرش زره‌لهونی از جوانان اهل تسنن توسط هیات دولت به عنوان استاندار كردستان انتخاب شد. معاونت توسعه مدیریت و منابع انسانی استانداری كردستان، نماینده مردم شهرستان‌های پاوه، جوانرود، ثلاث باباجانی و روانسر در دوره یازدهم بهارستان، عضویت در كمیسیون برنامه و بودجه مجلس ازجمله سوابق استاندار جدید كردستان است. تا پیش از این در استانداری‌ها نیز، به غیر از دوران نخست‌وزیری مهدی بازرگان كه استاندار كردستان از اهل سنت بود، هیچ استانداری از اهل سنت انتخاب نشده است.
علاوه بر این، محمدرضا موالی‌زاده كه از قومیت عرب ایران به شمار می‌رود، به عنوان استاندار خوزستان منصوب شد. او كه از فعالان ستاد انتخاباتی مسعود پزشكیان نیز بود، از نمایندگان ادوار مجلس است و سابقه معاونت وزارت رفاه، وزارت ارشاد، مدیركل سیاسی وزارت كشور و سفیر ایران در الجزایر را در كارنامه دارد، موالی‌زاده معاونت توسعه مدیریت و منابع استانداری خوزستان، معاون مدیركل امور اقتصادی استانداری، رییس گروه امور بازرگانی، صنایع و معادن، مدرس اقتصاد دانشگاه‌های اهواز، عضویت در كارگروه تسهیل و رفع موانع تولید استان، عضویت در كارگروه تنظیم بازار از جمله سوابق اجرایی و مدیریتی سید احمد موالی‌زاده است.
همچنین انتصاب یك بلوچ اهل سنت در سمت معاونت وزیر نیز گشایش دیگری است كه در دولت مسعود پزشكیان رخ داده است. 18 شهریور ماه وزیر علوم با صدور حكمی، «محمد نبی شهیكی» را به عنوان «معاون فناوری و نوآوری» وزارتخانه علوم، تحقیقات و فناوری منصوب كرد.
پس از محمدرضا موالی‌زاده، استاندار عرب خوزستان و آرش زره تن لهونی، استاندار كرد اهل سنت كردستان روز چهارشنبه منصور بیجار، بلوچ اهل سنت، استاندار سیستان و بلوچستان شد.
او سوابقی همچون معاونت توسعه مدیریت و منابع انسانی استانداری كردستان، نماینده مردم شهرستان‌های پاوه، جوانرود، ثلاث باباجانی و روانسر در دوره یازدهم مجلس شورای اسلامی و عضو كمیسیون برنامه و بودجه مجلس، فرماندار شهرستان جوانرود، مدیركل نظارت در تنظیم بودجه هلال احمر كشور، مدیرعامل هلال احمر استان‌های كردستان و كرمانشاه، عضو شورای شهر سنندج، منتخب اول مردم سنندج در دوره دوم و عضو شورای عالی جمعیت هلال‌احمر را در كارنامه خود دارد. از دیگر سوابق استاندار جدید كردستان، مشاور استانداران كردستان و كرمانشاه، مشاور رییس جمعیت هلال‌احمر كشور و نیز حسابرس كل در دیوان محاسبات كشور است. انتخاب سه استاندار سیستان و بلوچستان، كردستان و خوزستان در دولت چهاردهم تاكنون مورد توجه قرار گرفته است.
اسكندر مومنی، وزیر كشور -یكم آبان- در مراسم معارفه محمدصادق معتمدیان، استاندار جدید تهران درخصوص انتصاب‌های استانداران اهل سنت و عرب در دولت چهاردهم اظهار كرد: اولین استاندار اهل سنت در كردستان پس از پیروزی انقلاب اسلامی در این دولت انتخاب شد. اولین استاندار عرب در این دولت انتخاب شد. برای اولین‌بار یك خانم در كردستان فرماندار شد. وفاق ملی اعتقاد دولت چهاردهم است. ملاك ما شایستگی است نه وابستگی به موضوع خاصی. حضور اهل تسنن و قومیت‌ها اما در میان مدیران ارشد و میانی اجرایی كشور ازجمله مواردی است كه طی دهههای اخیر ازجمله موضوع‌های مورد بحث در فضای سیاسی كشور بوده و همواره بر ضرورت حضور آنها تاكید می‌شود؛ این‌بار اما دولت چهاردهم از ابتدای روی كار آمدنش وعده بهكارگیری نخبگان اهل سنت و قومیت‌ها را داد. پزشكیان، پیش‌تر و در جریان رقابت‌های انتخاباتی تاكید كرده بود كه باید یك استاندار اهل سنت برای استان‌های سنی‌نشین كشور انتخاب شود، تحقق این وعده را یكی از موفقیت‌های پزشكیان در عمل به شعارهای انتخاباتی‌اش می‌دانند. رییس‌جمهور نیز در واكنش به انتصاب این دو استاندار روز گذشته گفت: «همزمانی انتخاب آقای زره‌تن به اولین استاندار اهل تسنن كشور با هفته وحدت، فرصت بسیار ارزشمندی برای تقویت وحدت، انسجام و وفاق در كشور است.»
رییس‌جمهور همچنین با اشاره به ظرفیت‌های ناب منطقه اورامانات و نیز كهگیلویه و بویراحمد به‌خصوص در زمینه گردشگری افزود: «ظرفیت‌های بعضا بكر و دست‌نخورده این بخش از كشور، به‌خصوص در استان كردستان كه با اقلیم كردستان عراق نیز هم‌مرز است، باتوجه به اعلام آمادگی و اشتیاق آنها برای گسترش همكاری‌ها با ایران، فرصت بزرگ و بی‌نظیری را پیش‌روی این مناطق قرار داده تا بتوانیم ضمن تقویت وفاق و انسجام، با ایجاد رونق و اشتغال در این استان‌ها معضل بیكاری و كولبری را نیز رفع كنیم.»
پزشكیان ادامه داد: «ما ادعا نمی‌كنیم كه عملكرد ما بی‌عیب است، اما همه تلاش خود را برای عمل به شعارها و وعده‌ها به كار گرفته‌ایم و در این راستا انتخاب آقای زره‌تن، حضور زنان در مناصب مدیریتی و انتخاب مسوول اهل سنت برای معاونت توسعه روستایی و مناطق محروم ریاست‌جمهوری، گواه صدق ادعای دولت برای به كارگرفتن توانمندترین افراد فارغ از وابستگی‌های جناحی و مذهب، جنسیت، قومیت و نژاد است.»
همزمان با مطرح شدن این انتصاب‌ها در هفته وحدت ماموستا عبدالسلام كریمی، مشاور رییس‌جمهور در امور اقوام و اقلیت‌های دینی و مذهبی نیز روز گذشته در مراسم گرامیداشت هفته وحدت اعلام كرد كه با توجه به رویكرد دولت در وفاق و وحدت میان تمام ایرانیان به‌منظور افزایش وحدت چند طرح را در دستور پیگیری قرار دادند كه یكی از آنها پیشنهاد تعطیلی ۱۲ ربیع‌الاول، پیگیری تصویب بودجه برای علمای اهل‌سنت و دراختیار قراردادن برخی جایگاه‌ها و مسوولیت‌ها به نخبگان و شایستگان اهل‌سنت است.
علاوه بر این نهم آبان ماه نیز این خبر منتشر شد كه طی حكمی از سوی شهرام دبیری، معاون پارلمانی رییس‌جمهور؛ فاروق اعظمی به سمت مشاور امور استان‌های معاون امور مجلس منصوب شدند. اعظمی، چهره اهل سنت از فرهنگیان شهرستان كنارك استان سیستان و بلوچستان وعضو شورای استان و عضو شورای عالی استان‌ها و همچنین وظیفه سخنگوی شورای عالی استان‌ها را برعهده دارد.
بازتاب اقدامات دولت در بین اهل سنت
مولوی عبدالستار حسین زهی امام جمعه اهل سنت خاش روز پنجشنبه در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا گفته است كه «در دولت چهاردهم به همه جناح‌ها، اقوام و مذاهب بها داده شده و در هیات دولت شاهد حضور همه طیف‌های جامعه بزرگ ایرانی هستیم، بنابراین انتخاب استاندار سیستان و بلوچستان از میان بومیان اهل سنت و بلوچ بعد از ۴۶ سال از عمر انقلاب اسلامی ایران رضایت مردم این استان را به همراه خواهد داشت.» وی بیان كرد: انتخاب استانداران اهل سنت در كردستان، سیستان و بلوچستان و معاونت مناطق محروم ریاست‌جمهوری در سطوح دیگر از دولت نشان‌دهنده اعتماد نظام و دولت به نخبگان اهل سنت است. او همچنین تاكید كرده است كه جامعه اهل سنت سیستان و بلوچستان از اعتماد دولت به نخبگان بلوچ قدردانی كرده و اینكه این قشر و توده از جامعه ایرانی به هموطنان خود می‌توانند خدمت كنند، جای خوشحالی دارد.
سنت‌شكنی دولت چهاردهم؛ چهره اهل سنت تا مرز معاون اولی
در روزهای انتهایی هفته گذشته مجلس با استعفای عبدالكریم حسین‌زاده، نماینده مردم نقده و اشنویه موافقت كرد. با این تفاسیر حسین‌زاده، سومین اهل سنتی است كه وارد دولت چهاردهم می‌شود. این درحالی است كه مجلس بار پیش با استعفای او مخالفت كرده بود؛ مخالفتی كه به عنوان سنگ‌اندازی مجلس در مسیر وفاق ملی تعبیر شد. با این وجود از روزهای نخست بازگشت مسعود پزشكیان به ایران -چراكه در زمان بررسی استعفای حسین‌زاده در نوبت نخست او برای شركت در اجلاس سازمان ملل خارج از كشور بود- دوباره پیگیری این موضوع در دستور كار قرار گرفت. درنهایت روز چهارشنبه مجلس دوازدهم برای دومین‌بار درخواست استعفای حسین‌زاده را بررسی و با آن موافقت كرد. انتصاب حسین‌زاده به عنوان یك چهره سنی و كرد در جایگاه معاون رییس‌جمهور یك گام بسیار مهم و سنت‌شكنی است كه در دولت وفاق ملی محقق شد. او علاوه بر اینكه یك سنی است متولد دهه 50 نیز هست و موضوع جوانگرایی دولت را نیز رنگ و بوی تازه‌ای می‌دهد. حسین‌زاده متولد ۱۳۵۹ در شهر نقده و دارای مدرك كارشناسی ارشد در رشته شهرسازی از دانشگاه علم و صنعت تهران دارد. گفته می‌شود كه حسین‌زاده از نزدیكان و اقوام جلال جلالی‌زاده، شناخته شده‌ترین سیاستمدار اهل سنت ایران، نماینده سابق سنندج در مجلس است. حسین‌زاده همچنین مشاور بنیاد مسكن استان كردستان نیز بوده است. با این وجود تنها دلیل موردتوجه قرار گرفتن عبدالكریم حسین‌زاده مساله سنی بودن او نیست. مرور مواضع او در دوران نمایندگی مجلس نشان می‌دهد كه حسین‌زاده از نظر گرایش‌های سیاسی نیز با وعده‌های مطرح شده از جانب مسعود پزشكیان برای تحقق مطالبات مردمی كه به او رای دادند، همخوانی دارد. انتصاب حسین‌زاده شاید از جانب برخی چهره‌ها راضی‌كننده نباشد، چراكه تنها حضور یك اهل سنت در سطح وزیر را قابل قبول می‌دانند اما بدون شك فتح بابی است كه می‌تواند نوید رخدادهای تازه‌ای را در آینده بدهد. رخدادهایی كه ریشه تاریخی آن به دولت چهاردهم خواهد رسید.
نظرات