دلت را خانه من کن مصفا کردنش با من

به من درد دل افشا کن مداوا کردنش با من

 اگر گم کرده ای ای دل کلید  استجابت را

بیا یک لحظه با من باش، پیدا کردنش با من

بیفشان قطره اشکی که من هستم خریدارش

بیاور ذره ای اخلاص دریا کردنش با من

اگر عمری گنه کردی مشو نومید از رحمت

تو نام توبه را بنویس، امضا کردنش با من

روزهای پایانی هر سال در بسیاری از خانه و خانواده ها با برنامه ی نیکو و پسندیده ای همراه است،برنامه ی نظافت و خانه تکانی. در این روزها گرد و غبار از قسمت های مختلف منزل برگرفته می شود و به ویژه بخش هایی که چند ماه یا یک سال است که نظافت نشده است،مورد بازبینی و گردگیری و خانه تکانی واقع می شود. این کار که بارها و بارها در زندگی ما اتفاق افتاده مانند بسیاری از کارها و حوادث دیگر برای ما امری عادی شده و به همین جهت به سادگی از کنار آن می گذریم، در حالی که درس ها و عبرت های بسیار مهم و لطیفی در آن نهفته است.

مَنْ کانَتْ لَهُ فِکْرَةٌ فَلَهُ فی کُلِّ شیئٍ عبْرَةٌ.

هرکس اهل فکر و اندیشه ورزی باشد ، برای او در هر چیز عبرت و درسی هست.

نکات آموزنده 

آنچه در این نوشتار می اید نمونه ای از درس های آموزنده واخلاقی نهفته در خانه تکانی است که با قدری تفکر و دقت قابل بسط وتفصیل می باشد.

1- در بسیاری از خانه ها در نگاه اول به نظر می رسد دیوارها و فرش ها و... نیاز چندانی به نظافت ندارد و چه بسا تمیز پنداشته شود، اما همین که اهل خانه دست به کار شوند و گوشه ای از دیوار را تمیز کنند، تیرگی و چرک دیگر قسمت ها خود را نشان می دهد و معلوم می شود کار سنگینی در پیش است.

احوال دل آدمی نیز چنین است. وقتی سخن از توبه و استغفار و اصلاح عیوب خود پیش می آید، چه بسا در نگاه اول انسان خود را بی گناه و کم عیب پندارد و کاستی و نقص را تنها در دیگران ببیند، امّا اگر همتّی کرده و با نور لطف الهی به صفحه دل خود نظری افکند و دست به کار اصلاح خود شود، تازه می فهمد که چقدر آلوده شده و چه راه طولانی ای تا ریشه کن کردن صفات ناپسند وتهذیب نفس و اصلاح اعمال در پیش دارد.

2- کسانی که در طول سال برنامه منظمی برای نظافت منزل دارند و به طور مرتب به این امر می پردازند، در این روزهای پایان سال کار چندانی ندارند و خانه تکانی به معنای گسترده برای آن ها مفهومی ندارد.

دل و جان آدمی نیز چنین است. آنان که با عمل به توصیه های بزرگانِ به راه افتاده و به مقصد رسیده اند، پیوسته ازدل خود و آنچه به آن وارد می شود مراقبت می کنند و اگر لغزشی هم از آنان سر بزند، بی درنگ به جبران آن و آمرزش خواهی از درگاه خداوند می پردازند،بنا براین هیچگاه با انبوه صفات ناپسند و اعمال ناشایست در وجود خود روبرو نیستند تا نیازی به خانه تکانی دل داشته باشند.

3-  حتی در خانه هایی که در طول سال و به طور مرتب نظافت می شود، معمولاً جاهایی وجود دارد که یا به خاطر دست رسی دشوارتر یا به جهت غفلت، کمتر نظافت شده و گاه تنها سالی یک بار تمیز می شود. تمیز کردن چنین جاهایی هم زحمت بیشتری دارد و هم وقت افزون تری می گیرد.

قلب انسان نیز چنین است. بسیاری از اوقات برخی از صفات رذیله همچون کبر و حسد و نفاق و... یا پاره ای از گناهان، سال ها در وجود آدمی رخنه کرده و مورد غفلت واقع شده است، اگر لطف خدا شامل شود و انسان متوجه این عیوب گردد، اصلاح این عیوب زحمت و تلاشی ویژه و مستمر می طلبد، همان گونه که در شرح حالات بعضی از بزرگان آمده است که برای ریشه کن کردن حسد از دل خویش، بیش از بیست سال با نفس خود به مبارزه پرداخته است.

4- در خانه تکانی، تمیز کردن هر بخش از منزل، ابزاری ویژه، شوینده ای مخصوص و روشی خاص به خود دارد. نمی توان فرش و دیوار و پرده و... را به طور یکسان و با یک ابزار و یک روش نظافت کرد.

خانه تکانی دل و اصلاح عیوب نفس و پاک شدن از زنگار گناه و نافرمانی خداوند نیز چنین است. اشک و آه، یاد خدا، یاد مرگ و قیامت، تلاوت قرآن، تفکر، سحر خیزی، استغفار، ادای حقوق خلق و خالق همگی مایه ی صفای دل و جان آدمی و پاکی قلب است و البته هر کدام اثر خاص خود را دارد.

5- پس از پایان خانه تکانی که همه جای منزل تمیز شد، اگر در گوشه ای و روی شیشه ای کوچک ترین گرد و غبار و لکه ای باقی باشد، به سرعت به چشم می آید و اهل خانه بی درنگ درصدد رفع آن برمی آیند، در حالی که پیش از خانه تکانی، لکه های بزرگ تر از آن هم به چشم نمی آمد.

وضعیت قلب و جان آدمی نیز همین گونه است. اگر انسان همواره مراقب خویشتن باشد و اخلاق و رفتار و باورهای خود را به دقت زیر نظر داشته باشد، به محض آن که  مرتکب خطایی شود یا نشانه هایی از یک صفت زشت در وجود خود بیابد، درصدد اصلاح آن برآمده و ازطریق درست و به شیوه مناسب آن رابرطرف می سازد. علت این که بزرگان و علما در زندگی خود حتی آثار یک عمل مکروه را به خوبی درک می کردند و در امور اخلاقی و معنوی نکات بسیار ظریف و دقیق از چشم آن ها پنهان نمی ماند- نکاتی که ما غالباً هیچ توجهی به آن ها نداریم- همین مراقبت دائمی ایشان از قلب و "واردات" آن بود.

6-تجربه نشان داده که بسیاری از چیزهایی که مدت ها گم شده و اهل خانه به دنبال آن می گشته اند، در خانه تکانی منزل و جابجایی اسباب و اثاثیه پیدا و مایه خوشحالی شده است.

خانه تکانی دل نیز چنین است. اگر انسان قدری با خود خلوت کند و به بازنگری اعمال و اخلاق خود بپردازد وبه زندگی گذشته و حال خویش بیندیشد بسیاری از گم شده های معنوی را خواهد یافت، گم شده هایی مانند معنا و هدف زندگی، احساس رضایت از زندگی، آرامش و...

7- اگر راه های نفوذ گرد و غبار و آلودگی به منزل شناخته شده و با وسیله مناسب پوشانده شود، اهل منزل در ایام خانه تکانی با زحمت کمتری روبرو هستند و کار نظافت مختصر و سریع  انجام خواهد شد.

قلب و جان انسان نیز چنین است. اگر آدمی راه های نفوذ تیرگی ها و کدورت ها به دل خویش را بشناسد و از آلودگی آینه دل به زنگار صفات ناپسند و رفتارهای ناشایست جلوگیری کند، زحمت و رنج کم تری خواهد داشت، چرا که خودداری از گناه آسان تر از توبه و جبران گناه است.               آینه ات دانی چرا غماز نیست                     چونکه زنگار از رخش ممتاز نیست

8- خانه تکانی و نظافت منزل معمولاً با کارهای عادی خانه تفاوت دارد و زحمت و تلاش فراوانی را می طلبد به گونه ای که گاهی در آغاز بسیار سنگین به نظر رسد و نسبت به اصل ضرورت آن اهل خانه را دچار تردید  می کند، اما پس از پایان کار و تمیز شدن همه قسمت های منزل با نوعی لذت و احساس فرح و شادمانی همراه است که باعث فراموشی زحمت ها می شود. 

در خانه تکانی دل نیز اوضاع چنین است. کاوش در زوایای قلب، تفکر درباره عیوب خویش، محاسبه اعمال و رفتار و صفات نفسانی و مراقبت از واردات قلبی کاری است بس دشوار که همّت والا و سعی و تلاش ویژه ای را می طلبد به گونه ای که چه بسا انسان با توجه به دشواری آن با خطر ناامیدی و سستی روبرو گردد، اما اگر آستین همّت بالازد و به این جهاد عظیم پرداخت، پس از مدتی که شیرینی و حلاوت صفای دل و نورانیت قلب و لذت تقوا و خدا مرکزشدن ودین مداری را چشید، در خواهد یافت که تحمّل آن زحمت و تلاش، در برابرکسب چنین ثروت معنوی بزرگ  بسیارناچیزبوده است.

9- پس از خانه تکانی، اهل منزل و به ویژه کدبانوی خانه که زحمت بیشتری کشیده است نسبت به حفظ نظافت خانه حساسیت خاصی از خود نشان می دهند، حساسیتی که چند روز پیش از آن نداشتند.

وضعیت اهل معنا و آنان که دل را خانه تکانی کرده وآن را از آلودگی گناه و صفات رذیله شستشو داده اند ونسبت به حفظ این طهارت و صفا و مراقبت از قلب در برابرکوچک ترین آلودگی حساسیت فراوانی داشته اند، هم چنین است.

10- همراهی و هم یاری در کارِ خانه تکانی، هم دقت کار را بیشتر می کند و هم بر سرعت آن می افزاید، گاه یک آلودگی که از چشم کسی پنهان مانده، به کمک دیگری دیده و برطرف می شود.

در پاک سازی دل هم حال چنین است. همنشینی و همراهی با دوستان خیرخواهی که صادقانه عیوب انسان را به او نشان دهند، کمک بزرگی است در راه کسب نورانیت قلب و صفای دل وآرامش جان.

در پایان با مولوی در راز ونیازش با خداوند همراه می شویم ومی گوییم: 

ای دهنده ی عقل ها فریاد رس                تا نخواهی تو نخواهد هیچکس

هم طلب از توست و هم آن نیکوی            ما که ایم اول تویی آخر تویی

هم بگو تو هم تو بشنو هم تو باش            ما همه لاشیم با چندین تلاش

ای خدا آن کن که از تو می سزد            هر دم از سوراخ مارم می گزد

باز خر ما را ازین نفس    پلید                   کاردش تا استخوان ما رسید

از چو ما بیچارگان این بند سخت             که گشاید ای شه بی تاج وتخت

خود دعامان امر کردی ای اجاب          این دعای خویش را کن مستجاب

بارالها در آستانه سال جدید همّتی بلند و عزمی راسخ و دیده ای بینا و اشکی روان و دلی پاک و سرشار از معرفت و محبّت خودرا، به ما ارزانی دار.

دکتر محمود ویسی

تهران اسفند ماه 1394