پول یکی از اساسی‌ترین عوامل در اقتصاد یک جامعه است که میزان حجم آن آثارِ کاملاً بارزی در اقتصاد داشته و بر تولید، نرخ تورّم و بیکاری تأثیر‌گذار است. در تمدن‌های اولیه بشری برای رفع نیازهای خود از تبادلات کالا به کالا استفاده می‌کردند. هزاران سال پس از آن مردم فلزات، طلا و نقره را به عنوان پول در تبادلات خود بدهکار گرفتند و سپس در قرن گذشته ارزهای مختلفی با پشتوانه طلا و نقره پدید آمدند. در سال‌های پایانی قرن بیستم، بانک‌داری آنلاین با تکیه بر ظهور اینترنت رواج یافت و امروز در پایان این مسیر با بیت‌کوین (Bitcoin) روبرو هستیم: اولین پول دیجیتال غیرمتمرکز که به منظور جلوگیری از ایجاد تورم و حفظ ارزش پول و دارایی مردم در مدت طولانی ایجاد شده است.
تفاوت اصلی بیت‌کوین با ارزهای سنّتی همین نامتمرکز بودن آن است. بیت‌کوین روی یک پایگاه داده غیرمتمرکز به نام بلاک‌چَین (Block chain) فعالیت می‌کند. در این فناوری داده‌ها بین میلیون‌ها کامپیوتر توزیع شده و هیچ‌کس قادر به کنترل آن‌ها نیست مگر اینکه مالک بیش از پنجاه و یک درصد از کل کامپیوترهای شبکه باشد. پیدایش بیت‌کوین به سال 2008 میلادی برمی‌گردد؛ یعنی زمانی که فردی (یا گروهی) با نام مستعار «ساتوشی ناکاماتو» (Satoshi Nakamoto) مقاله‌ای تحت عنوان «بیت‌کوین: یک سیستم پول الکترونیکی همتا به همتا» منتشر نمود. این شبکه همتا به همتا به کاربران امکان می‌دهد بدون هیچ واسطه‌ای و بدون حضور یک سیستم مرکزی بانک نسبت به انتقال پول به یکدیگر اقدام نمایند.
روش‌های کسب درآمد از بیت‌کوین
با توجه به فراگیر شدن ارزهای رمزپایه، هر روز طیف وسیع‌تری از مردم به سمت سرمایه‌گذاری روی بیت‌کوین و ارزهای مشابه دیگر گرایش پیدا می‌کنند. امروزه می‌توان قیمت بیت‌کوین را یکی از غیرقابل پیش‌بینی‌ترین عوامل در زمینه معامله این ارز دیجیتال دانست. تغییرات قیمت بیت‌کوین به حدی است که یک لحظه تعلّل و تأخیر در خرید و فروش آن، ممکن است چندین دلار سود یا زیان برای خریدار و فروشنده ایجاد کند. از این رو سرعت و دقت عمل دو عامل بسیار مهم در تمام معاملات بیت‌کوین هستند.
نرخ بیت کوین از ابتدای سال 2009 تا به امروز با فراز و نشیب‌های بسیاری همراه بوده است و همواره بعد از هر رشد، یک حرکت نزولی نرخ آن را کاهش داده و سپس دوباره با شتابی بیشتر صعود نموده است.
برای تولید بیت‌کوین نیاز به یک مؤسسه خاص و یا یک تشکیلات مرکزی مثل بانک نیست؛ در واقع بیت‌کوین را مثل پول رایج در دنیا چاپ نمی‌کنند بلکه افرادی که به آن‌ها ماینر می‌گویند، به کارِ استخراج آن مشغول هستند. درواقع این وجه شباهت بیت‌کوین به طلاست و شاید به همین دلیل خیلی از علاقه‌مندان بیت‌کوین آن را معادل طلا می‌دانند و نه یک ارز. عملیات استخراج بیت‌کوین که به آن ماینینگ (Mining)هم گفته می‌شود در واقع شامل یک سلسله محاسبات بسیار سخت و دشوار برای حل یک سری مسائل پیچیده ریاضی است که بر پایه الگوریتم رمزنگاری SHA256 بنا شده است.
هر کسی می‌تواند با اجرای نرم‌افزار روی سخت‌افزاری ویژه، یک استخراج‌کننده بیت‌کوین باشد. نرم افزار استخراج، به انتشار تراکنش‌ها در شبکه P2P، گوش فرا داده و اقدامات مقتضی جهت پردازش و تأیید این تراکنش‌ها را انجام می‌دهد. استخراج کنندگان بیت‌کوین به این دلیل به این کار می‌پردازند که کارمزد تراکنشی را که کاربران برای پردازش سریع‌تر از تراکنش‌های خود می‌پردازند، دریافت نموده و نیز بیت‌کوین‌های تازه تولید شده را بر طبق یک فرمول ثابت به جریان اندازند. لذا یک راه کسب درآمد از طریق بیت‌کوین اقدام به استخراج آن است و از بابت عملیات استخراج هم از تراکنش‌هایی که در شبکه توسط کاربران پرداخت می‌شود قابل جذب خواهد بود و هم با تأیید هر بلاک جایزه‌ای معادل 12.5 بیت‌کوین برای هر بلاک به استخراج کننده پرداخت می‌گردد. (البته این جایزه به مرور زمان کمتر و کمتر می‌شود)
در اوایل عمر بیت‌کوین، هر کسی می‌توانست با استفاده از CPU کامپیوترش، یک بلاک جدید پیدا کند. هر چه بر تعداد استخراج کنندگان افزوده شد، دشواری یافتن بلاک‌های جدید هم به شدت زیاد شد تا جایی که امروزه تنها روش استخراج مقرون به صرفه را با استفاده از سخت‌افزارهای خاص، به کار می‌گیرند. اما راه دیگر کسب درآمد از طریق بیت‌کوین اقدام به خرید و فروش آن در صرافی‌‌های مخصوص این کار است که درواقع کاملاً مشابه بازار بورس‌های بین‌المللی می‌توان از آن کسب سود نمود. اگرچه نوسانات بسیار شدیدی که در بازار ارزهای رمزپایه وجود دارد آن را به یک بازار به شدت خطرناک و با ریسک بالا تبدیل نموده است.
کسانی که مایل به ورود به این بازار هستند باید بدانند که پیش از هر کاری ابتدا باید یک کیف پول مخصوص نگهداری بیت‌کوین که مطمئن و قابل اطمینان باشد تهیه کنند. این کیف پول‌ها که اصطلاحا به والِت (Wallet)معروف هستند انواع مختلفی دارند که شامل کیف پول‌های نگهداری گرم (Warm Storage)و نگهداری سرد (Cold Storage) هستند. از انواع اول می‌توان به والت‌های نرم‌افزاری قابل نصب بر روی کامپیوتر و یا تلفن همراه اشاره نمود و مثال والت‌های سرد هم مشابه والت کاغذی و یا والت‌های سخت‌افزاری هستند. از بهترین این والت‌ها که بسیار ایمن و تقریباً غیر قابل نفوذ هم هستند همان والت‌های کاغذی و یا والت‌های سخت‌افزاری هستند زیرا والت‌هایی که بر روی سیستم‌های کامپیوتری و یا تلفن‌های همراه به صورت نرم افزاری نصب می‌شوند به راحتی قابل هک شدن هستند. مورد بعدی استفاده از یک صرافی آنلاین برای خرید بیت‌کوین و انتقال آن به کیف پول شخصی است. برای ما که در ایران زندگی می‌کنیم و واحد پول رسمی کشور ریال است دو راه حل برای خرید آنلاین بیت‌کوین وجود دارد. راه اول اینکه مستقیماً از یک صرافی آنلاین داخلی خرید انجام شود و راه دیگر اینکه از طریق یک صرافی آنلاین ابتدا ریال به دلار تبدیل شده و درواقع دلار مجازی خریداری شود و سپس با ارسال این دلار مجازی به یکی از سایت‌های صرافی آنلاین خارجی که به صورت یک بازار بورس بین‌المللی فعالیت می‌کنند، دقیقاً مشابه یک سهام‌دار بازار بورس به خرید و فروش (Trade) بیت‌کوین و یا دیگر ارزهای مجازی پرداخت.
نکته‌ای که برای دوستداران تجارت در این عرصه حائز اهمیت است تشخیص رفتار افزایش و کاهش نرخ‌های بیت‌کوین و ارزهای رمزپایه دیگر در طول زمان می‌باشد که این خود مبحثی جداگانه است. درواقع کاملاً شبیه بازارهای بورس کالا، متدهایی برای تحلیل این رفتار و یا به اصطلاح تشخیص خط روند قیمت بیت‌کوین وجود دارد که از حوصله این مقاله خارج است. تنها نکته‌ای که به آن می‌بایست اشاره نمود آن است که هرگز نباید بدون آشنایی با این دانش که از آن به تحلیل تکنیکال و همچنین تحلیل فاندامنتال (Technical Analysis & Fundamental Analysis) نیز یاد می‌شود وارد این عرصه شد؛ بدلیل اینکه امکان دارد با توجه به تغییرات بسیار زیاد قیمت‌ها در بازار بیت‌کوین دچار ضررهای مالی هنگفت و غیرقابل جبرانی شد.
برخی ایرادهای سیستم مالی کنونی
سیستم پولی و مالی کنونی اگرچه یکی از بزرگترین مصرف‌کنندگان وب است، در ذات خود از دوران وب بسیار پیش مانده است. کافی است یک بار خواسته باشید مقدار نه چندان زیادی پول را از حسابتان در یک کشور به کشوری دیگر منتقل کنید تا بدانید این کار برای شهروندان عادی چه اندازه دشوار و گران قیمت است. تحریم‌های مالی بر ضد کشورمان یکی از بهانه‌های همیشگی بانک‌های بین‌المللی برای کارشکنی در امور مالی شهروندان ایرانی است، اما ملّیّت‌‌های دیگری هستند که در این وضعیت با ما شریک‌اند. هر قدر کشور مبدأ یا مقصد تراکنش مالی، وضع مالی یا بین‌المللی بدتری داشته باشد، شهروندانش برای خدمات مالی با دشواری بیش‌تری روبه رو هستند و درصد بالاتری از مبلغ‌های تراکنش را نیز باید به مؤسسه‌های مالی و بانکی بپردازند. تبدیل میان واحدهای پولی گوناگون نیز مشکلی است که در مرحله بعدی پدیدار می‌شود و مبلغی دیگر از دارایی در حال انتقال صرف کارمزد تبدیل ارز می‌شود این وضعیت به هم‌سانی روی وب شباهتی ندارد؛ سطح دسترسی به فناوری‌های مختلف روی وب (گذشته از سرعت اینترنت و مسائل مربوط به همان تحریم‌ها) به مکانی که از آن‌جا به وب دسترسی می‌یابید، بستگی ندارد.
اگرچه فناوری‌های وب بسیاری از هزینه‌های سنّتی مؤسسه‌های مالی را کاهش داده یا حتی حذف کرده‌اند و سرعت عملیات آن‌ها را بالا برده‌اند، مشتریان عادی خدمات مالی این تغییرها را، دست‌کم در سطح بین‌المللی، چندان حسّ نمی‌کنند. انتقال پول میان دو کشور بین دو حساب الکترونیکی، ممکن است چند روز طول بکشد و حتی ممکن است میزان کارمزد تراکنش به طور دقیق پیش از ارائه خدمات به مشتریان اعلام نشود. گذشته از این‌ها، ناچارید به مؤسسه مالی خود اعتماد کنید و اگر آن‌ها تصمیم بگیرند که برای نمونه، تراکنش‌های شما را مشکوک اعلام کنند و حسابتان را ببندند یا داراییتان را مصادره کنند، متوجه خواهید شد که اطلاعات مالی شما کاملاً هم پیش بانک محفوظ نیست.
سیستم بانکی هنوز همان سرشت متمرکزی را دارد که در فیلم‌های وسترن دیده‌ایم؛ یک نهاد متمرکز، ثروت بسیاری را انباشته و توزیع و گردش آن را کنترل می‌کند و برای ایمن شدن مخزن‌های پول، اسناد و اشیای پرارزش، تنها می‌توان لایه‌های امنیتی فزاینده‌ای به دور آن‌ها ایجاد کرد.
ایجاد واحد پول و گردش مالی در سیستم بیت‌کوین
بیت‌کوین یک واحد پولی مجازی، نامتمرکز و رمزنگاشته است. در حالی‌که واحدهای پول واقعی را داریم، چرا باید به یک واحد پول مجازی اهمیت بدهیم یا ارزش مالی برای آن در نظر بگیریم؟ نیرومندترین واحد پولی جهان، دلار آمریکا است. چه چیزی دلار را واقعی می‌کند و بیت‌کوین را مجازی؟ قوانین مالی دولت آمریکا.
واقعی بودن یک واحد پول، بیشتر یک مفهوم تاریخی است که وابستگی آن واحد پول به مجموعه سیستم دولتی و قوانین یک کشور را نشان می‌دهد. همانند قوانین ملی و بین‌المللی، پشتوانه‌هایی لازم است که اجرایی شدن هر مجموعه قانون را تضمین کند. پس اگر مجموعه‌ای منطقی از قوانین برای سیستم بیت‌کوین و پشتوانه‌هایی برای ضمانت اجرایی آن قانون‌ها وجود داشته باشد می‌توان یک شرط لازم برای اعتبار یافتن بیت‌کوین را برآورد. شرط مهم دیگر، آن است که مجموعه به نسبت بزرگی از سودگران و مصرف‌کنندگان از این سیستم استفاده کنند؛ بازیگرانی که بر اساس آن قوانین بازی کنند.
مبنای کار بیت‌کوین، یک دفتر حساب همگانی است که ریز تمام تراکنش‌ها، از آغاز بیت‌کوین در سال 2009 تاکنون، در آن ثبت شده است و پیوسته نیز تراکنش‌های تازه به آن افزوده می‌شوند. بیت‌کوین در ضمن یک سیستم peer to peer یا به اختصار P2P است. گره‌های این شبکه، کامپیوترهایی هستند که به اعتبارسنجی و ثبت تراکنش‌های تازه می‌پردازند و مجموعه تراکنش‌های تازه را در قالب بلوک‌های تازه به دفتر حساب می‌افزایند.
کاستی‌های بیت‌کوین
غیبت نظارت دولتی و دخالت بانکی در بیت‌کوین (دست‌کم تا اینجا) یک پیامد منفی هم دارد، اگر هنگام داد و ستد بیت‌کوین سرمایه‌تان را از دست بدهید، نمی‌توانید به بانک‌تان شکایت کنید و دولت نیز به احتمال کاری برایتان انجام نخواهد داد. البته، این به معنی آن نیست که پشتیبانی حرفه‌ای از مشتریان و سوداگران بیت‌کوین وجود ندارد. صدها شرکت که بیشتر در مرحله استارت آپ هستند، خدمات مختلف مربوط به بیت‌کوین را انجام می‌دهند. اما یک اصل ثابت همیشه درباره داد و ستدهای بیت‌کوینی برقرار است: و این که اگر کلید محرمانه‌تان فاش شد و کسی از آن برای دسترسی به کیف پولتان استفاده کرد، بیت‌کوین‌هایی که از دست می‌دهید بازیافتنی نیستند. اگر به هر دلیل، اطلاعات بخشی یا همه کیف پول بیت‌کوین خود را از دست بدهید (مثلاً در اثر خراب شدن هارد دیسک کامپیوترتان که از آن نسخه پشتیبان نگرفته‌اید) بیت‌کوین‌های شما از دست خواهند رفت و نه شما و نه هیچ کس دیگری نخواهد توانست به آن‌ها دسترسی پیدا کند. چنین حادثه‌ای چند بار برای مالکان مختلف بیت‌کوین رخ داده است.
اگر فرض کنیم شما کاربر محتاطی هستید و بیت‌کوین‌هایتان هیچ گاه بر اثر بی احتیاطی و حادثه از دستتان نمی‌روند، باز هم یک مشکل همیشگی بر سر راه استفاده آسان از بیت‌کوین وجود دارد، که البته شاید بسیاری آن را مشکل به شمار نیاورند؛ هر کاربر و هر کاونده بیت‌کوین (Bitcoin miner) یک کپی از دفترحساب بیت‌کوین را روی کامپیوتر خود (در هر شکلی، از گوشی همراه گرفته تا یک سرور بزرگ) دارد، تنها به این وسیله است که می‌توان حساب بیت‌کوین‌ها و مالکانشان را نگاه داشت. مشکل این است که حجم این دفتر حساب، که همه تراکنش‌ها روند زمانی افزایش حجم این فایل هم اکنون خطی است، اما با افزایش شمار کاربران و تراکنش‌ها، کاملاً ممکن است روند افزایش حجم این فایل شتاب بگیرد. مشخص نیست که بدیلی کارا و ایمن برای سیستم کنونی وجود داشته باشد، که در آن هر کاربر مجبور نباشد چنین حجمی از داده را همواره دنبال خود بکشد، اما واضح است که چنین وضعیتی اگر هم همیشگی باشد، برخلاف روند فزاینده گرایش به محاسبات ابری است.
همانند طلا و کانی‌های پرارزش دیگر، مصرف‌کنندگان بیت‌کوین هم شاید از کاوندگان آن غافل باشند؛ مصرف انرژی بسیار بالای شبکه گسترده کاوندگان بیت‌کوین، یکی از کاستی‌های مهم آن انگاشته می‌شود. اگرچه این حجم بالای محاسبات رمزنگاری، تضمین‌کننده سازگاری، امنیت و پوشیدگی کل شبکه است، اما حجم انرژی مصرفی آن تا حدی بالا است که برخی از کاوندگان بیت‌کوین از گرمای کامپیوترهای خود در زمستان برای گرمایش خانه خود استفاده می‌کنند. تأمین هزینه این تجهیزات و انرژی مصرفی آن‌ها تنها با تکیه بر بیت‌کوین‌های تازه‌ای ممکن است که برندگان محاسبه به دست می‌آورند.
بزر گترین هیاهوی رسانه‌ای بر ضد بیت‌کوین بر مبنای پوشیدگی بسیار بالای آن است. پوشیدگی هویّت پرداخت‌کنندگان و دریافت کنندگان، مرحله نخست پوشیدگی بیت‌کوین است، زیرا سازمان‌های اطلاعاتی و جاسوسی مانند NSA همواره می‌توانند این تراکنش‌ها را با ردیابی آدرس‌های اینترنتی، به کاربران مربوط کنند. اما با استفاده از ابزارهایی همچون tor، که آدرس کاربران را نیز مخفی می‌کنند، کاربران بیت‌کوین می‌توانند تراکنش‌هایی کاملاً پوشیده و (دست‌کم به طور نظری) غیرقابل ردیابی انجام دهند. چنین امکانی به طبع می‌تواند استفاده‌های غیرقانونی هم پیدا کند؛ مانند پولشویی، فرار از پرداخت مالیات، خرید و فروش کالای غیرقانونی و پشتیبانی مالی از سازمان‌ها و گروه‌های غیرقانونی یا زیرزمینی. مشهورترین نمونه استفاده از بیت‌کوین در این زمینه، سایت Silk road بوده است که با ساختاری همانند eBay، عرصه خرید و فروش انواع مواد مخدر، اسلحه و مهمات و حتی خدمات غیرقانونی بود. خرید و فروش روی این سایت تنها با بیت‌کوین انجام می‌گرفت. این سایت در ماه اکتبر سال 2013 توسط FBI بسته و مدیر آن بازداشت شد، اما تخمین زده می‌شود مدیرآن سرمایه‌ای هنگفت در حساب‌های بیت‌کوین خود داشته باشد که دست FBI از آن کوتاه است. نمونه مشهور دیگر استفاده از پوشیدگی بیت‌کوین، سایت ویکیلیکس است که هزینه‌های خود را از راه کمک‌های اهدایی در قالب بیت‌کوین تأمین می‌کند. استفاده از یک بیت‌کوین برای فعالیت‌های فراقانونی موضوع بلندترین فریادهای مخالفان بیت‌کوین است. البته بیت‌کوین تنها ابزاری نیست که از آن برای تراکنش‌های مالی غیرقانونی استفاده می‌شود. برای نمونه، بیشترین حجم قاچاق اسلحه در جهان بر پایه دلار آمریکا صورت می‌پذیرد.
بیت‌کوین شاید در کنترل بانک‌ها و دولت‌ها نباشد، اما ساده انگاری است که سیستم آن را تضمین‌کننده خودکار عدالت اجتماعی بدانیم. برای نمونه، در حدود 29 درصد کل بیت‌کوین صادرشده سال 2014، در مالکیت تنها 47 نفر بود. خریدهای هنگفت اولیه، توزیع بسیار ناهمگونی را در بازار جوان بیت‌کوین ایجاد کرده‌اند و ظرفیت ایجاد شوک در آینده را دارند. حدود نیمی از بیت‌کوینی که تاکنون صادر شده است (و شاید هم بیش از آن) در گردش نیست و این احتکار بیت‌کوین از دلایل بالا رفتن قیمت واحد بیت‌کوین است. افزون بر آن، چنین حجمی از احتکار ممکن است چشم‌انداز نگران‌کننده‌ای از آینده بیت‌کوین ترسیم کند. شمارکوچکی از کاربران در هر زمانی می‌توانند با تزریق حجمی چشم‌گیر از بیت‌کوین به بازار، ارزش آن را دچار نوسان کنند.
موضع‌گیری دولت‌ها درباره بیت‌کوین می‌تواند نقش مهمی در آینده آن داشته باشد و وضعیت در این باره هنوز چندان روشن نیست. بسیاری از دولت‌ها با احتیاط به این موضوع نزدیک شده‌اند و شمار بسیار کمی نیز از آن استقبال کرده‌اند.
آلمان، فنلاند، کانادا و آمریکا از جمله کشورهایی هستند که در آن‌ها می‌توان از بیت‌کوین برای خرید و فروش کالا و خدمات (به شرط توافق دو طرف) استفاده کرد و نخستین خودپرداز بیت‌کوین در اکتبر 2013، در شهر ونکوور کانادا راه‌اندازی شده است.
اگر شرایط خارج از سیستم بیت‌کوین تغییر چندانی نکند، با توجه به محدود بودن عرضه و افزایش تقاضا، می‌توان تصور کرد که بهای واحد آن افزایش پیدا کند، همچنین، کسب وکارهای فراوانی بر همین پایه ایجاد شده‌اند.
نظرات