جهان پُرتلاطم و آشوب‌زده‌ی ما بیش از هر زمانی دیگر به فرونشاندن آتش خشم و خشونت و از میان برداشتن روحیه‌ی انتقام و کین‌جویی محتاج است و در زمانه و زمینه‌ای که بسیاری می‌کوشند بر خاکستر متراکم حوادث تاریخی بدمند و شراره‌های خشم و انتقام را دیگربار بگیرانند، تأکید بر اغماض و چشم‌پوشی و رفتار کریمانه می‌تواند نویدبخش دنیایی بهتر و جهانی صلح‌آمیز باشد.

دعوت به «خشونت‌پرهیزی» گر چه در عمل آنچنان که بایسته است قبول عام نیافته، اما در بسیاری از مکاتب و آیین‌های مورد احترام و رجوع آدمیان و اندیشه‌های محوری چهره‌های مؤثر تاریخ، به نحو چشمگیری وجود داشته است.

در برابر رفتارهای «بد»، واکنش «نیکو» نشان دادن، خصوصیتی است که اهل ایمان دارند و خداوند از مسلمانان طلب کرده است. در چهار موضع از قرآن کریم آمده است برابر بدفعلی و سوء رفتار دیگران، لازم است به شیوه‌ای نیکو و رسم و آیینی «أحسن» واکنش نشان دهیم و تا جای ممکن از اقدامات تلافی‌جویانه و مقابله به مثل بپرهیزیم. بدی را به شکل مشابه و به هئیت و شمایلی متناظر پاسخ گفتن، فضیلتی ندارد و به گفته‌ی سعدی:

بدی را بدی سهل باشد جزا

اگر مَردی «أحسِن إلی مَن أسا» [بوستان، باب دوم]

مواضع چهارگانه‌ی مورد اشاره در قرآن به قرار زیرند:

1. (وَلَا تَسْتَوِی الْحَسَنَةُ وَلَا السَّیئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِی هِی أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِی بَینَک وَبَینَهُ عَدَاوَةٌ کأَنَّهُ وَلِی حَمِیمٌ)[فصلت:34]

و نیکى و بدى برابر نیست، [بدى دیگران را] به شیوه‌اى که نیکوتر است دور کن که [اگر چنین کنى‌] آنگاه آن که میان تو و او دشمنى است همچون دوستى نزدیک و مهربان گردد.

عدو را به الطاف گردن ببند // که نتوان بریدن به تیغ کمند

چون دشمن کرم بیند و فضل و جود // نیاید دگر خبث از او در وجود

وگر خواجه با دشمنان نیکخوست // بسی برنیاید که گردند دوست [بوستان، باب دوم]

2. (ادْفَعْ بِالَّتِی هِی أَحْسَنُ السَّیئَةَ نَحْنُ أَعْلَمُ بِمَا یصِفُونَ)[مؤمنون:96]

بدى را به شیوه‌اى نیکو دفع کن. ما به آنچه وصف مى‌کنند داناتریم.

3. (أُولَئِک یؤْتَوْنَ أَجْرَهُم مَّرَّتَینِ بِمَا صَبَرُوا وَیدْرَءُونَ بِالْحَسَنَةِ السَّیئَةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ ینفِقُونَ)[قصص:54]

اینانند که براى آن شکیبایى که کردند مزدشان را دو بار دهند، و ایشانند که بدى را به نیکى دفع مى‌کنند و از آنچه روزیشان داده‌ایم انفاق مى‌کنند.

4. (وَالَّذِینَ صَبَرُوا ابْتِغَاءَ وَجْهِ رَبِّهِمْ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَنفَقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَعَلَانِیةً وَیدْرَءُونَ بِالْحَسَنَةِ السَّیئَةَ أُولَئِک لَهُمْ عُقْبَى الدَّارِ)[رعد:22]

و آنان که براى جستن خشنودى پروردگارشان شکیبایى نمودند و نماز را برپا داشتند و از آنچه روزیشان کردیم در نهان و آشکار انفاق کردند و بدى را با نیکى دور مى‌کنند آنان راست سرانجام [نیک‌] آن سراى.

آیات فوق‌الذکر می‌توانند محتوای «خشونت‌پرهیز» دعوت قرآن را نمایندگی کنند.

آیات متعدد و فراوان دیگری هم هستند که اگر در مرکز توجه قرار گیرند، روحیه‌ی خشونت‌پرهیزی و آشتی‌جویی را در جان گروندگان قرآن تقویت می‌کنند. آیاتی که هر یک به نحوی از انحا به پرهیز از جنجال‌آفرینی و تشنج‌زایی و کناره‌گیری مسالمت‌آمیز و آشتی‌جویانه از فضاها و موقعیت‌های تنش‌افزا و ملتهب دعوت می‌کنند و از گروندگان قرآن می‌خواهند که تا جای ممکن از درگیر شدن، فضا را متشنج کردن و در برابر یاوه‌گویی و استهزای دشمنان برآشفتن، خودداری کنند و «مرور کریمانه» و «هجر جمیل» یعنی کناره‌گیری به شیوه‌ی زیبا و زیبنده را برگزینند.

در بیان قرآن، بندگان برگزیده‌ی خداوند چون با یاوه و لغو روبرو شوند، بزرگوارانه و بی‌درگیر شدن، از آن می‌گذرند:

(وَالَّذِینَ لَا یشْهَدُونَ الزُّورَ وَإِذَا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا کرَامًا)[فرقان:72]؛ و کسانى‌اند که گواهى دروغ نمى‌دهند؛ و چون بر لغو بگذرند با بزرگوارى مى‌گذرند.

و موضعی مسالمت‌جویانه در پیش می‌گیرند:

(وَإِذَا سَمِعُوا اللَّغْوَ أَعْرَضُوا عَنْهُ وَقَالُوا لَنَا أَعْمَالُنَا وَلَکمْ أَعْمَالُکمْ سَلَامٌ عَلَیکمْ لَا نَبْتَغِی الْجَاهِلِینَ)[قصص:55]

و چون لغوى بشنوند از آن روى برمى‌تابند و مى‌گویند: «کردارهاى ما از آنِ ما و کردارهاى شما از آنِ شماست، سلام بر شما، جویاى [مصاحبت‌] نادانان نیستیم.»

قرآن به مؤمنان توصیه می‌کند در مواجهه با کسانی که آیات خداوند را استهزاء می‌کنند، تنها به ترک هم‌نشینی و مجالست اکتفا کنند و در برابر استهزاء و تمسخر آنان واکنش خصمانه و تنش‌آمیزی در پیش نگیرند:

 (وَقَدْ نَزَّلَ عَلَیکمْ فِی الْکتَابِ أَنْ إِذَا سَمِعْتُمْ آیاتِ اللَّهِ یکفَرُ بِهَا وَیسْتَهْزَأُ بِهَا فَلَا تَقْعُدُوا مَعَهُمْ حَتَّى یخُوضُوا فِی حَدِیثٍ غَیرِهِ...)[نساء:140] و البتّه [خدا] در کتاب [قرآن‌] بر شما نازل کرده که: هر گاه شنیدید آیات خدا مورد انکار و ریشخند قرار مى‌گیرد، با آنان منشینید تا به سخنى غیر از آن درآیند...

و در آیه‌ی دیگری به پیامبر(ص) توصیه کرده است که بر گفته‌ها و نسبت‌ها و نفرت‌پراکنی‌های کلامی آنان شکیبا باشد و به شیوه‌ی زیبا و زیبنده‌ای از آنان کناره بگیرد: