سخن گفتن، به عنوان یکی از کم‌هزینه‌ترین امور، گرچه در بدو نظر بسیار آسان و بی مؤونه تلقی می‌گردد؛ اما باید گفت: به کارگیری این نعمت بی‌بدیل که از امتیازات انسان است، آداب و موازینی دارد که بدون آن نه تنها بهره‌ی لازم حاصل نمی‌گردد، بلکه گاه مشکلات غیر قابل حل و ضایعات جبران‌ناپذیری نیز به بار خواهد آمد.
بخشی از این آداب که زمینه‌ی تفاهم بهتر را فراهم و ما را از لغزش‌های احتمالی ایمن خواهد ساخت، به شرح زیر عرضه می‌گردد:
1. سخن حق بگویید و با سخن خود حق را بر ملا سازید.
2. از روی علم و آگاهی سخن گفته و هیچ گاه بدون تأمل کافی حرف نزنید: به آثار و پیامد‌های حرف‌های خود توجه کنید.
3. شمرده، بدون عجله و با صدای ملایم حرف بزنید.
4. سنجیده و بجا سخن گویید (سنجیده گویی) و حرف بیهوده (لغو) نزنید.
5. سعی کنید تنها به هنگام ضرورت صحبت کنید. (کم‌گویی)
6. مختصر و مفید سخن گویید. (آفة الکلام الاطاله)
7. در نقل سخنان، امانت را رعایت کنید.
8. در مورد اموری که به شما مربوط نیست، حرفی نزنید.(من حسن إسلام المرء ترکه ما لا یعنیه)
9. هرگز به گناه تکلّم نکنید (دروغ، غیبت، تهمت، تمسخر، شایعه، افشای سر، هتک حرمت، عیب‌جویی، دشنام، تحقیر، سخنان نیش‌دار و اختلاف‌افکنی).
10. در وقت خشم و هیجان، در امور مهم سخن نگویید.
11. هرگز الفاظ و جملات زشت و ناپسند بر زبان جاری نکنید.
12. در سخن گفتن حیا را رعایت کنید.
13. سطح درک مخاطبان را رعایت کنید.(کلّم الناس علی قدر عقولهم)
14. در بین صحبت دیگران، حرف نزنید. (شنونده‌ی خوبی باشید).
15. بکوشید تا سخنان شما همراه با تشویق دیگران باشد.
16. با سخنان خود، خوبی‌ها را به اطرافیان تلقین کنید.
17. نکات مثبت شخصیت افراد را یادآوری کنید.
18. در نقل لطیفه‌ها و سخنان خنده دار افراط نکنید و اگر قصد شوخی دارید، مخاطب را از جدی نبودن سخن خود آگاه کنید.
19. بهتر است در وقت صحبت، چهره‌ای متبسم داشته باشید.
20. بهتر است در بیان نقاط ضعف دیگران از کنایه استفاده کنید.
21. هیچ گاه بی‌دلیل کسی را با حرفهایتان نترسانید.
22. در محاورات، فرهنگ مخاطبان خود را در نظر بگیرید.[1]
23. صادقانه و از روی محبت صحبت کنید.
24. در وقت سخن گفتن، به حرکات فک و لب خود دقت کنید.[2]
25. حرکت دست و حالات چهره‌ی خود را با سخنانتان هماهنگ کنید.
26. وقتی با افراد بزرگتر از خود سخن می‌گویید، صدای خود را از صدای آنان بالاتر نبرید.
27. اشتیاق و آمادگی شنوندگان را برای شنیدن سخنانتان در نظر بگیرید.
28. شایسته است بدون آن که اظهار بزرگی کنید، سخناتان موجب هشدار و موعظه برای دیگران باشد.
29. سعی کنید سخنان شما، یاد خدا را در دل شنوندگان زنده کند و نیز سخنان خود را با نام خدا آغاز کنید.
30. از کلمات محترمانه بهره بگیرید. (عرض می‌کنم، خواهش می‌کنم، اختیار دارید و ضمیر‌های جمع مانند: شما، ایشان، و ...)
31. حتی‌المقدور از سخنی که بار منفی دارد، خودداری کنید (جملات تنفرآمیز، یأس‌آور، حاکی از شکایت و گله، انتقادآمیر و سرزنش‌زا).
32. در غیر موارد لازم، از تکرار اظهارات خود بپرهیزید و در صورت نیاز، حرفتان را با بیانی رساتر تکرار کنید.
33. سعی کنید از جملات امری کمتر استفاده کنید و از زیاد به کار بردن ضمیر «من» بپرهیزید.
34. از آمیختن سخنان خود با اغراق و قسم زیاد خود داری کنید. در صورت نیاز، همراه با دلیل و برهان سخن گویید.
35. از به کارگیری کلمات و عبارات غیر مأنوس و ثقیل بپرهیزید.
36. سزاوار است سخنان شما، همیشه همراه با نقل کلام بزرگان دین و حکمت و حاوی نکات پندآموز باشد، تا به رشد مخاطبان منجر شود.
37. دستور زبان فارسی را به خوبی فرا گیرید و از به کار بردن الفاظ غربی بپرهیزید.[3]
38. در استفاده از کلمات با معانی مشترک، فهم شنونده را در نظر داشته باشید.
39. تکیه کلام‌های زاید را با تمرین از سخنانتان حذف کنید. (بله ـ راستش ـ خوب ـ و ...)
40. از پرخاشگری بپرهیزید و با سخن نرم با دیگران گفت‌وگو کنید.
پیوسته در نظر داشته باشید که سخنان شما، حاکی از شخصیت و میزان عقل شماست.
پانوشت‌‌ها:
[1]. فرهنگ عمومی جملات و عبارات خاصی برای بیان شادی، غم، تبریک، تسلیت و ... دارد که بهتر است این موارد را آموخته و رعایت کنیم.
[2]. می‌توانید در مقابل آیینه تمرین و حرکات نامناسب را اصلاح کنید.
[3]. صاحب نظرات فرهنگی، برای بسیاری از الفاظ نامأنوس واراداتی، معادلهای فارسی مناسب انتخاب کرده‌اند. شایسته است طالب محترم این موارد را شناخته و در به کارگیری و ترویج آن بکوشند.
نظرات