سایت رسمی جماعت دعوت و اصلاح

بررسی واژه‌های پس از سوره حمد

پس از توضیح سوره حمد باید واژگان دشواری را که در تشهد و دیگر ذکرها وجود دارد، به اختصار توضیح دهیم، تا در میان تفسیرِ ذکرها و وردها، توقف پیش نیاید.

آغاز نماز با «الله اکبر» است. واژه «اکبر» می‌تواند صفت مشبهه یا اسم تفضیل باشد. در این باره اختلاف نظر وجود دارد. اگر صفت مشبهه باشد، یعنی خدا متصف به کبریاست؛ و اگر اسم تفضیل باشد، نخست باید گمانی در نظر گرفته شود. اگر گمان کنیم دیگران نیز دارای کبریا هستند، کبریای خدا بزرگ‌ترین است. مانند: أحکم الحاکمین. در حقیقت حاکمی جز خداوند وجود ندارد؛ اما اگر گمان کنیم که حاکمانی هستند، خدا أحکم الحاکمین است؛ یعنی او حاکم واقعی است؛ یا «خیر الرازقین» در حقیقت روزی‌دهنده جز خداوند وجود ندارد؛

تفسیر سوره حمد

﴿ٱلۡحَمۡدُ لِلَّهِ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِينَ ٢﴾ (٢٦): معنای حمد و رب العالمین توضیح داده شد. در این عنوان، پیوند میان آن‌ها شرح داده شده است. هنگامی‌که گفته می‌شود: الحمد للهادی؛ یعنی چون هادی‌ است حمدش می‌کنیم. پس در ﴿ٱلۡحَمۡدُ لِلَّهِ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِينَ ٢﴾ دو امر ارزشمند است: یکی این که لفظ الله آورده شده؛ و الله ذاتی‌است که صفات جلال و اکرام دارد؛ پس بی در نظرگرفتنِ یک صفت خاص با همین کلیت و اجمال، مستحق حمد است؛ و در برابرش بایستی موضع حمد گرفت. پس از آن که – به طور عام – استحقاق حمد را برای او بیان کرد، تعبیر رب العالمین آورده می‌شود؛ زیرا گفتیم به هریک از این دو دسته از صفات – جداگانه – نیز حمد تعلق می‌گیرد.

مقدّمه 

الحمد لله ربّ العالمين وصلّى الله وبارك على محمّد وعلى آل محمّد.

از آن جایی‌که نماز ارزش ویژه دارد، به یاری خدا در باره آن مطالبی را به اختصار بیان کرده‌ایم. با درآمدی بر نماز و تفسیر سوره فاتحه سخن را آغاز نموده‌ایم. تا هنگام شرح فلسفه نماز، بحث‌ها فراوان و از هم گسسته نباشد.

می‌دانیم که انسان برای بندگی آفریده شده است:

﴿وَمَا خَلَقۡتُ ٱلۡجِنَّ وَٱلۡإِنسَ إِلَّا لِيَعۡبُدُونِ ٥٦﴾ [الذاريات: ٥٦](١). 

بندگی، یعنی فرمان‌برداری بی‌چون و چرا از دین خداوند. دین الهی، مجموعه قانون‌هایی است که انسان را برای به کارگیری درست مظاهر رحمت خداوند در زمینه تزکیه نفس هدایت می‌کند؛ یعنی انسان از لحظه پانهادن به دوران آگاهی تا زمانی‌که می‌میرد، باید در زندگی‌اش از پروردگارش بی‌چون و چرا فرمان‌برداری نماید؛ چون برای این هدف آفریده شده است.

خداوند، خالق و آمر موجودات است و انسان و جهان آفرینش، مخلوق و مأمور هستند. قرار بر این بود که انسان نیز همانند دیگر مخلوقات، مطابق فرمان خداوند به‏ سوی سرانجام معیّن خویش حرکت کند؛ اما متأسّفانه‌ انسان از روی جهل و یا ستم، این وظیفه را فراموش نمود و با این فراموش‏کاری و انحراف، نسبت بیهوده‏کاری را در خلق انسان -معاذ الله‌- به خداوند می‌دهد. چنین انحرافی جرم بسیار سنگینی است و بی‏گمان تصحیح این انحراف نیز مستلزم تلاش و فعالیت همه‌جانبه‌ای خواهد بود.

این سه اسم از «غفر و مغفرت» گرفته شده‌اند. کلمه‌ی «غفر» در اصل به معنی «پوشانیدن، از نظر دور شده» است. چند کلمه‌ای هستند که حرف اول آنها «غین» و حرف دوم آنها «فاء» است دارای معنای متناسب با کلمه‌ی «غفر» هستند؛ مثلاً: کلمه‌ی «غفلت» حالتی است که انسان به خاطر عدم توجه به امری به مرحله‌ای رسیده است که آن مسئله از نظرش پنهان شده است (یعنی آنقدر به او توجه نکرده است که آن مسئله از نظرش دور شده است).

وقتی ﺍﺯ ﺗﮏ ﺗﮏ ﺍﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺳﺆﺍﻝ ﺷﻮﺩ ﺩﺭ ﺯﻧﺪﮔﯽ ﺭﻭﺯﻣﺮﻩ ﺑﺪﻧﺒﺎﻝ ﭼﻪ ﭼﯿﺰﯼ ﻫﺴﺘﯿﺪ ﺩﺭ ﺟﻮﺍﺏ ﺍﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻫﻤﮕﯽ ﺑﻪ ﺍﺗﻔﺎﻕ ﺧﻮﺍﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﯽ ﺭﺍ ﻣﯽﺧﻮﺍﻫﯿﻢ ﻭ ﺍﺯ ﺑﺪﺑﺨﺘﯽ ﮔﺮﯾﺰﺍﻧﯿﻢ. ﺍﻣﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪﯼ ﻣﻬﻢ ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﺑﺎﺭﻩ ﺍﯾﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﯽ ﭼﯿﺴﺖ ﻭ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﯽﺷﻮﺩ؟ 

 ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﯽ ﻋﺒﺎﺭﺗﺴﺖ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﮐﻪ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺩﺭ ﺯﻧﺪﮔﯿﺶ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺘﯽ ﺑﺮﺳﺪ ﮐﻪ ﻏﻢ ﻭ ﺗﺮﺱ ﺭﺍ ﻧﺪﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ.

هر اسمی زمانی جایز است بر کسی یا چیزی گذاشته شود که معنای آن در آن چیز وجود داشته باشد (آن هم در حد خصال و ملکات): مثلاً وقتی به کسی خیاط گفته می‌شود که هر گاه بخواهد بتواند خیاطی بکند. یعنی به کسی که به حرفه‌ی خیاطی علم ندارد و یا اگر بدان علم دارد اما عملاً خیاطی را نمی‌تواند انجام دهد خیاط گفته نمی‌شود.

قبل از هر چیز بهتر است اشاره‌ای داشته باشیم به اینکه نفس آدمی دارای ویژگی‌ای است که چون حالتی در آن تکرار شود آن حالت، صفت و ویژگی همیشگی وی می‌گردد (به عبارت دیگر تکرار خود سبب ثبات صفت نفسانی در انسان می‌شود).

در سوره‏‌ى احزاب، پیامبر (صلى الله علیه وسلم) خطاب قرار داده مى‏شود و همسران او (صلى الله علیه وسلم) به برخى از مسایل دستور داده مى‏شوند که دانستن این دستورات براى داعیان دین بسیار ضرورى است؛

«إِنَّ الْمُسْلِمینَ وَ الْمُسْلِماتِ وَ الْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ وَ الْقانِتینَ وَ الْقانِتاتِ وَ الصَّادِقینَ وَ الصَّادِقاتِ وَ الصَّابِرینَ وَ الصَّابِراتِ وَ الْخاشِعینَ وَ الْخاشِعاتِ وَ الْمُتَصَدِّقینَ وَ الْمُتَصَدِّقاتِ وَ الصَّائِمینَ وَ الصَّائِماتِ وَ الْحافِظینَ فُروُجَهُمْ وَ الْحافِظاتِ وَ الذَّاکِرینَ اللَّهَ کَثیراً وَ الذَّاکِراتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَ أَجْراً عَظیماً» (احزاب؛35) مردان و زنانى که خود را با این صفات و ویژگى‏ها آراسته کنند، بخشش و مزد و پاداش بزرگى برایشان آماده کرده‏ایم. از گناهان و تقصیراتشان چشم‏پوشى مى‏کنیم و در برابر اعمال صالحشان، اجر و پاداش بزرگى به آنان مى‏بخشیم. این صفات و ویژگى‏ها عبارتند از: