ڕۆژی جیهانیی زمانی دایکی، لە دەرەنجامی ستەم و کارەساتێکی خوێناوییەوە لە لایەن ڕێکخراوی یونسکۆی نەتەوە یەکگرتووەکانەوە دیاری کراوە. له ساڵی ١٩٥٢ی زایینی پاکستان بڕیاری دا بە زەبری زۆر، زمانی ئۆردوو بەسەر گەلانی پاکستاندا بسەپێنێت، خه‌ڵکی به‌نگاڵ به تایبه‌ت خوێندکاران دژ به‌م کاره نامرۆڤانه و نادیمۆکراتییانه‌ی حکومه‌تی پاکستان ڕاوه‌ستان. خوێندکاران وه‌ک ڕێبه‌ری بزووتنه‌وه و خه‌ڵک بە ئارامی خۆپیشاندانیان ساز دا. به‌ڵام حکومه‌تی پاکستان به هێزی پۆلیس هێرشی برده سه‌ر خۆپیشانده‌ران و تاقمێک له‌وان کوژران. ئه‌و هەوڵه‌ی پاکستان بۆ سه‌پاندنی زمانی ئۆردوو به سه‌ر زمانی زگماکی نەتەوەکانی دیکەی پاکستان، له ئاکامدا بوو به هۆی جیابوونەوەی وڵاتی بنگلادیش له پاکستان.
زانایان دەڵێن: گشت مرۆڤە هاوچەرخەکان تەنها لە یەک جووت مرۆڤ هاتوونە دونیاوە کە لە نێوان ١٠٠ تا ٢٠٠ هەزار ساڵ پێش ئێستا ژیاون. زانایان بە ڕووماڵکردنى (بارکۆدى) بۆماوەیى پێنج ملیۆن ئاژەڵ کە لە ١٠٠ هەزار جۆرى جیاواز پێک هاتبوون و مرۆڤیشى تێدا بوو، گەیشتنە ئەو دەرەنجامە کە ئێمە لە یەک جووت مرۆڤى پێگەیشتوو سەرمان هەڵداوە، دواى ئەوەى ڕووداوێکى کارەسات زۆربەى هەرەزۆرى رەچەڵکى مرۆڤى لەناو بردووە.
لەوانەیە یەكێك بپرسێت، ئایا پێویستمان بە چاكسازی كۆمەڵگە دەبێت ئەگەر تاكەكانی چاك بن؟ بەڵێ، كۆمەڵگە كەسایەتییەكی ڕەمزی هەیە کە لە تاك و بۆچوونەكانی پێك دێت، لە روویەكی ترەوە پێكهاتەكانی كۆمەڵگە بریتین لە خێڵ و خێزان و نەتەوە، لە لایەكی تریشەوە لە دامەزراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی و ئەهلی و خێری و دارایی پێك دێت.
كۆمەڵگە رۆڵێكی گرنگی هەیە لە چاكسازی تاك و گەندەڵ بوونیدا، لە روویەكی ترەوە ئەگەر بەرپرسیارێتی كۆمەڵگە بچەسپێت، ئەوە دەبێتە رێگرێك لە بەردەم بڵاوبوونەوەی خراپە هەتا ئاستێكی زۆر و كۆمەڵگە دەپارێزێت لە لادان و وێران بوون.
به‌داخه‌وه ئه‌و هێرشه وه‌حشییانه‌ی کە توندڕوێك له نیوزیله‌نده كردییه سه‌ر دوو مزگه‌وت و دەیان شەهیدی لێکەوتەوە، ئه‌نجام و په‌رچه‌كردارێكی چاوه‌ڕوانكراوه بۆ ئه‌و تیرۆره‌ی ڕه‌وته توندڕه‌وه‌كانی ئیسلامی له چه‌ند ساڵی رابردوودا به‌شانازیه‌وه ده‌یكه‌ن.
"ترس لە بێگانە" یان لە "زیادبوونی بێگانە" –جا ئەو بێگانەیە بە شارستانێتی، دین، مەزهەب، ئایدیۆلۆژیا، زمان، رەنگ، بەرژەوەندی، یان بە خوێن و خزمایەتی، بێگانە بێ - لای سەرجەم ئەو كۆمەڵگایانەی خەڵكی بیانی بەقەبارەی بەرچاو كۆچیان بۆ دەكەن و تێیاندا نیشتەجێ دەبن، شتێكی باو و چاوەڕوانكراوە، چونكە هەست دەكەن ئەو بێگانانە جێ بە خاوەن ماڵ لێژ دەكەن و هەڕەشەن بۆ سەر بەها و ناسنامە و پێگە و بەرژەوەندییە باڵاكانی.
بە نێوی ئەو خودا گەورەی کە مەرگ و ژیانی بەدەستە و لە دانانی بەندایەتی، سەربەرزی ئێمەی مەبەستە و لە سەرپێچی و لە لاساری تێنەگەیو و پێنەگەیوان، بێ‌خەم و باک و دەربەستە.
پەسن و سەنا هەر بۆ ئەوە، ئەگەر ڕۆژە، ئەگەر شەوە؛ کار و کری جوانە و بەجێیە و پتەوە. خوایەکی تاک و تەنیایە، هەرچی ئەو بیڵێت هەروایە، لە گەردیلە تا کاکێشان، بەویستی ئەو دێته کایە. لێزمە بارانی ڕەحمەتی بڕژێ وەک تاوی بارانە، بۆ سەر گیانی پێغەمبەر و بۆ ئەوان ئال و یارانە، کە لە ڕێگای گەشەی دین دا، گیان و ماڵیان فیدا کرد و بێ‌بەهرە مان لە ڕێی ژین‌دا.
ڕێوڕەسمی پۆشینی تاجی زێڕینی مێزەر و بەرگی مەلایەتیی ڕۆژی پێنجشەممە ڕێکەوتی (۱۹)ی جۆزەردانی(۱٤۰۱)ی هەتاوی ڕێوڕەسمێکی خنجیلانە لە لایەن فێرگەی سەلاحەددینی ئەییووبی پیرانشار و بە بەشداری ئاپۆڕای خەڵکی دین‌دۆست و ئەمەکناس و نیشتیمانپەروەر لە مزگەوتی جامیعەی پیرانشار بە بۆنەی ئیجازەوەرگرتن و پۆشینی تاجی زێرینی مەلایەتی بۆ (۳۵) قوتابیی بەڕێوەچوو.
لە مێژووی هزری کوردە‌واریدا، ئایینمە‌داری و نە‌تە‌وە‌پە‌روە‌ری، وەک دوو بنە‌مای لێکدژ بناخە‌دارێژی رێکخستە‌ی مە‌عریفە‌ی کوردین کە بە وێنە‌ی دوو هێڵی هاوشان لە تان و پۆی تێڕامان و تێفکرینی کوردیدا، هزرمە‌ندانیان بە خۆوە خە‌ریک کردووە.
بە‌ردە‌بناخە‌ی وشیاری کورد و خۆدە‌ربڕین وەک نەتەوە و جووڵە‌ی هزر و خدە‌ی کوردی لە پاوان بیرمە‌ندیدا، سە‌دە‌یە‌ک پاش دا‌هێنانی چە‌مکی نە‌تە‌وە‌گە‌رێتی لە خۆراوا، دە‌ستی پێکرد و نە‌تە‌وە‌پە‌روە‌ری لە پاڵ بیرمە‌ندی خێڵە‌کی و ئایینیدا خۆی قوت کردە‌وە و سە‌رنجی بیرمە‌ندانی ڕاکێشا.
ئه‌و که‌سه‌ی که له زانکۆکان نه‌یخوێند، بەڵام بوو بە دکتۆری دڵه‌کان.
شه‌هاده‌ی ده‌روونناسی و ڕاوێژکاری وه‌رنه‌گرت به‌ڵام گه‌وره‌ترین ڕاوێژکاری تاکی و کۆمەڵایەتی بوو.
ئەو که‌سه‌ی که له یه‌ک ڕسته‌دا یاسایەکی ئاڵتوونی پێشکه‌شی کۆمه‌ڵگا کرد که له ژێر سێبه‌ریدا هێمنی و ئاشتی و ته‌بایی ده‌سته‌به‌ر ده‌کات.
دایكی بڕواداران خاتوو عایشه‌ی سدیقه، كچی ئه‌بووبه‌كری ڕاستگۆ و هاوسه‌ری پێغه‌مبه‌ری خوا(سه‌لامی خوای لێ بێت)، دینناسترین ئافره‌تی مێژووی ئیسلام و یه‌كێك له زانایانی بواری حوكمه شه‌رعییه‌كانه. له مناڵیدا به هۆی به‌ختی به‌رزی له‌ژێر سێبه‌ری یاری ڕاستگۆ و باوه‌شی دڵسۆزیی دایكی دڵپاكی «ام رمان كنانیه» چاوی به دونیا هه‌ڵێنا و له گوڵستانی ڕوحگەشێنی كانگای میهر و ئه‌ده‌ب و له سفره و خوانی په‌روه‌رده‌ی ئیمانی، ڕوح و گیانی له خۆراكی پارێزكاری و ڕه‌وشتبه‌رزی تێر ده‌كات و له دڵۆڤانیی و دڵسۆزیی باوكی، خووی خۆی وەڕازانده‌وه كه مه‌لی به‌خته‌وه‌ری له‌سه‌ر شانی و ناخ و ڕووی شیرینی، له ناو دڵ و گیانی كارزانی كاروانی جوانپەسەندان هه‌ڵنیشێت و له به‌ختی به‌رزی، به‌ربژێری هه‌ڵبژێردراوێك بوو كه وانه‌ی «فَاظفَر بِذَاتِ الدِّینِ تَرِبَت یَدَاکَ» (له بوخاری و موسلیم گێڕدراوه‌ته‌وه) فێری خوازبێنان ده‌كرد.
پرسیار: سەرەتای پرسیارەکانمان بەوە دەست پێ دەکەین دەستوور چيیە؟ یان بە واتایەکی تر دەپرسین قورئان چيیە و دەستوور چیيە؟
کۆپی ڕایت 1401 په‌یامی ئیسلاح. ھەموو مافێکی ئەم ماڵپەڕە، پارێزراوە. ئامادەکردن و په‌ره‌پێدان لەلایەن شەریکەی بەرنامەنووسی رووپەل