به‌داخه‌وه ئه‌و هێرشه وه‌حشییانه‌ی کە توندڕوێك له نیوزیله‌نده كردییه سه‌ر دوو مزگه‌وت و دەیان شەهیدی لێکەوتەوە، ئه‌نجام و په‌رچه‌كردارێكی چاوه‌ڕوانكراوه بۆ ئه‌و تیرۆره‌ی ڕه‌وته توندڕه‌وه‌كانی ئیسلامی له چه‌ند ساڵی رابردوودا به‌شانازیه‌وه ده‌یكه‌ن.
"ترس لە بێگانە" یان لە "زیادبوونی بێگانە" –جا ئەو بێگانەیە بە شارستانێتی، دین، مەزهەب، ئایدیۆلۆژیا، زمان، رەنگ، بەرژەوەندی، یان بە خوێن و خزمایەتی، بێگانە بێ - لای سەرجەم ئەو كۆمەڵگایانەی خەڵكی بیانی بەقەبارەی بەرچاو كۆچیان بۆ دەكەن و تێیاندا نیشتەجێ دەبن، شتێكی باو و چاوەڕوانكراوە، چونكە هەست دەكەن ئەو بێگانانە جێ بە خاوەن ماڵ لێژ دەكەن و هەڕەشەن بۆ سەر بەها و ناسنامە و پێگە و بەرژەوەندییە باڵاكانی.
دەكری "بێگانە" هی ئەودیو یان ئەمدیوی سنوور بێ. ئەڵبەت جۆری بێگانە (مەترسیدار)ەكانیش بەپێی هەلومەرجی هەر كۆمەڵگەیەك دەگۆڕێ.
رژێمی بەعس لە چوارچێوەی سیاسەتی تەعریبدا، عەرەب (بێگانە بە زمان)ی لە ناوچە كوردییەكان نیشتەجێ دەكرد تا ناسنامە كوردییەكەیان بسڕێتەوە، هەر بۆیە ئێستا خەڵكی كوردستان بەچاوی ترس و گومان لە هاتنی ئاوارەی عەرەب و نیشتەجێبوونیان لێرە دەڕوانێ، بەڵام ئەو ترسەی لە هاتنی مەسیحی و ئێزدی و شەبەك نییە، با بۆ زۆرینەی دانیشتوانیش بە ئایین یان مەزهەب بێگانە بن. دەشێ بۆ ناوچەیەكی عەرەبی سوننی، كۆچی بەلێشاوی خەڵكی شیعە (مەزهەبی بێگانە) جێی مەترسی بێ، بەڵام بەو ئەندازەیە مەترسییان لە نیشتەجێبوونی كوردی سوننە نەبێ، كە بەزمان بێگانەن.
لە خۆراوا چەمكێك هەیە پەیوەندی بەم "ترس لە بێگانە"وە هەیە بەڵام تایبەتە بە شوێنكەوتوانی ئایینی ئیسلام، ئەویش چەمكی ئیسلامۆفۆبیایە(Islamophobia)، واتە رق یاخود ترسی خراواییەكان لە ئیسلام. ئەم چەمكە –بەگوێرەی توێژینەوەكان- بۆ ناوەڕاستی حەفتاكانی سەدەی ڕابردوو دەگەڕێتەوە، لە هەشتاكان و نەوەكاندا بەكەمی بەكارهاتووە، تا پاش هێرشەكانی رێكخراوی قاعیدە بۆ سەر نیویۆرك و واشنتۆن لە 11ی سێپتەمبەری 2001، بە گەرمی هاتۆتە ناو و بۆتە بابەتی ناوەندەكانی لێكۆڵینەوەی ستراتیژی و میدیاكان. هۆی سەرهەڵدانی ئەم رق/ترسەش بۆ زیادبوونی ژمارەی موسڵمانان لە خۆراوا كە بەئاسانی لەگەڵ كولتوری ئەوێدا جۆش ناخۆن، هەروەها زیادبوونی توندوتیژی و دژایەتیی گرووپە تیرۆریستیەكانی قاعیدە و هاوشێوەكانی بۆ خۆراوا، گەڕێنراوەتەوە.
بەپێی توێژینەوەیەكی رێكخراوی "دادپەروەری بۆ هەمووان دژ بە جیاكاری"، ژمارەی موسڵمانان لە خۆراوا گەیشتۆتە 45 ملیۆن كەس. بەپێی توێژینەوەكە، جگە لە چەند وڵاتێكی ئەورووپیی ناوچەی باڵکان كە موسڵمانان زۆرینەن یان رێژەیەكی زۆری دانیشتوانن (كۆسۆڤۆ 90%، ئەلبانیا 80% و بۆسنی 55%، مەقدوونیە 40%، مۆنتینیگرۆ 20%)، ژمارەی موسڵمانان لە روسیا 17 ملیۆن كەسە (12%)، فەرەنسا 5 ملیۆن، ئەڵمانیا زیاتر لە 4 ملیۆن، بەریتانیا 3 ملیۆن وهولەندیش یەك ملیۆن كەسە. بەپێی توێژینەوەیەكی زانكۆی نیویۆركیش ژمارەی موسڵمانان لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا 2-3 ملیۆن كەس دەبن.
بەشی زۆری ئەمانە بەهۆی نالەباریی بارودۆخی سیاسی و ئابووریی وڵاتەكانیان ڕوویان لەو وڵاتانە كردووە و مافی پەنابەری و ڕەگەزنامەیان پێدراوە. بەشێكی بەرچاویان لە ئەندام و سەركردەكانی ئیسلامی سیاسین كە لەدەستی رژێمە دیكتاتۆرەكانی وڵاتەكانیان هەڵاتوون و لەوێ ئازادانە بانگەشە بۆ ئایین و گرووپەكانیان دەكەن. ئەمانە لەباتی ئەوەی ئەو ئامێزە میهرەبانەی خۆراوا دەماری ئەمەكداری و میهرەبانییان ببزوێنێ و وایان لێبكات ئاسۆی هۆش و بیریان فراوانتر ببێت و بكرێنەوە، بەپێچەوانەوە هەندێكیان ئەو كەشە لەبارەیان بۆ داخرانی زیاتر و رق و دژایەتیكردنی خۆراوا و بەها ئینسانیەكانی سەردەم و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەكار هێناوە و نەوەیەكیان لەسەر ئەو عەقڵییەتە شەڕەنگێزە بەرهەم هێنا كە بوو بە سەرچاوەیەكی مرۆیی دەوڵەمەند بۆ هێزێكی تیرۆریستی وەك داعش. وەك دیارە بە پاڵنەری جیهادكردن دژی "سەلیبیەت و سەهیۆنیەت و عەلمانیەت"، هەزاران جەنگاوەری گیان لەسەر دەست لە ئەورووپاوە بۆ ڕیزەكانیان تەیار دەكەن كە ئەوانە هێزی گورزوەشێن و دڕ و سەربڕی ناو ئەو گرووپانەن.
ئەگەرچی ژمارەی ئەم توندڕەوانە لەنێو رەوەندی موسڵمان لە خۆراوا ڕەنگە یەك لە سەدیش نەبێ و زۆرینەی هەرەزۆری خەڵكە موسڵمانەكە سیستمەكەیان قبووڵ كردوە و خەریكی ژیانی ئاسایی خۆیانن، بەڵام ئاشكرابوونی هەژموونی ئەو كەمینە توندوتیژە لەنێو موسڵمانانی ئەورووپا، بەتایبەت پاش سەرهەڵدان و پەلهاویشتنی داعش و هەڕەشەكانی لە خۆراوا، ئیتر ئەورووپیەكانی نەك تەنیا لەو گرووپانە، بگرە لە ئەسڵی موسڵمانێتیش، كە دەشێ هێزێكی وا سەرسەخت و شەڕەنگێز و دژەغەربی لێ بەرهەم بێ، دڕدۆنگ كردووە، بۆیە دەبینین ناڕەزایی و توندوتیژی دژی موسڵمانان و پەنابەران ڕوو لە زیادبوونە.
لە 24-12-2014 لە سوید ئاگر بەردرایە مزگەوتێك و بەهۆیەوە پێنج كەس بریندار بوون. بەر لەویش چەندین خۆپیشاندانی گەورە لە شاری دریدسن لە رۆژهەڵاتی ئەڵمانیا لەلایەن بزوتنەوەی پێگیدا PEGIDAوە(*) رێك خرا، كە داوایان دەكرد پارێزگاری لە بەهاكانی نیشتمان بكرێ و بەر بە ئیسلامیزەكردن(Islamization)ی وڵات و هاتنی بەلێشاوی "پەناخوازانی تاوانبار" بگیرێ. بەپێی ڕاپرسیەكیش، 49%ی ئەڵمانیەكان لەگەڵ نیگەرانیەكانی پێگیدا هاوسۆزن. 73%ی ئەڵمانەكانیش پێیان وابووە "ئیسلامی پەڕگیر" لە تەشەنەكردندایە.
ئەو هەڵوێستەكە تائێستا لەسەر ئاستی ڕەسمی و بەشی زۆری شەقامەوە سەركۆنە دەكرێ، شتێكی نەشیاو و مەترسیدارە، بەڵام ڕاستییەكەی ئەوە كاردانەوەیەكی لۆژیكییە بۆ (كار)ێكی مەترسیدار كە گژبەریكردنی بەها ئینسانیەكانی خۆراوایە، ئەو بەهایانەی بەر لە هەموو كەس ڕەوەندی موسڵمان لێیان سوودمەندن. لەبەر ئەوە پێم وایە تا ئەو كاتەی ئەو عەقڵیەتە شەڕخواز و كێوییە لەناو موسڵماناندا كارا بێ، زیادبوونی ژمارەی موسڵمان لە خۆراوا نەك مایەی دڵخۆشی نییە، بەڵکوو جێی مەترسییە، چونكە هەڕەشەكردن لە بەشە ئازادەكەی سەر زەوی، وەك هەڕەشەكردنە لەو (سی)یانەی مرۆڤ هەناسەیان پێدەدات.
.........................
(*) پێگیدا كورتكراوەی "ئەوروپییە نیشتمانییەكان دژ بە ئیسلامیزەكردنی خۆراوا"یە.
*** ***
بۆچوونه‌کان