در قرآن کریم کوهها را لنگرهایی برای زمین نام میبرد که موجب میشوند زمین ساکنان خود را نلرزاند آیات ۱۵ سوره نحل، ۳۱ سوره انبیاء، 9 و ۱۰ سوره لقمان و ۱۷سوره نبـأ به ترتیب میفرماید: و در زمین لنگرهایی (از کوهها) افکند تا شما را نلرزاند و جویها و راهها، شاید هدایت یابند و در زمین لنگرهایی ایجاد کردیم که شما را نلرزاند و در آنها راهها و درهها کردیم، شاید آنها هدایت یابند.
آسمانها را بدون ستون قابل رویت بیافرید و در زمین لنگرهایی از کوهها انداخت که شما را نلرزاند و در آن از همه گونه جانوران پراکنده کرده و از آسمان آبی نازل کرد و در آن همه گونه گیاه خوب رویاندیم.
حال میپردازیم به رابطه لنگر، کوه و زمین، زمین دارای دو نوع حرکت است:
1-حرکت انتقالی به دور خورشید که از این بحث خارج است.
2- حرکت وضعی یا دورانی زمین به دور خودش که شب و روز را پدید میآورد.
برای اینکه حالت دوم را بهتر تشریح کنیم، آشنایی با چند اصطلاح فیزیکی ضرورت دارد.
حرکت دورانی: زمین در هر ۲۴ساعت یکبار از مغرب به مشرق و در محور خود میچرخد. سرعت این حرکت در مدار استوا در هر ساعت ۱۶۶۶کیلومتر و هر ثانیه ۴۶۱ متر است که هر چه به قطبین نزدیک میشویم از مقدار آن کاسته میشود.
شتاب در حرکت دورانی:
اصطلاح دیگری که باید با آن آشنا شد شتاب یا ضربه است تغییر سرعت متحرک و تغییر سرعت متحرک (اعم از اینکه کم یا اضافه شود) سبب به وجود آمدن ضربانی میگردد که آن را شتاب گویند.
الف) شتاب ناشی از تغییر جهت سرعت:
اتوبوسی را در نظر بگیرید که از خیابان وارد میدان فلکه مانندی میشود همین که سمت حرکت اتوبوس تغییر کند یعنی شروع به گردش به دور فلکه کند، تمام مسافران در عرض اتوبوس به سمت راست خود پرت شده، و چنانچه خود را محکم نگیرند روی روی مسافر سمت راستی میافتند.
بنابراین تغییر سمت متحرک، با عث ورارد شدن ضربههایی بر متحرک میگردد که آن را شتاب ناشی از سمت حرکت نامند این شتاب به وجود آورنده نیروی جانب مرکز و نیروی گریز از مرکز که خنثی کننده یکدیگر میشوند، ولی چون این بحث مورد لزوم از کفتگوی بیشتری در این باره خوداری میشود.
ب) شتاب ناشی از تغییر سرعت:
فرض کنید در اتوبوسی نشستهاید که سرعت ۶۰ کیلومتر در ساعت روی جادهای مستقیم حرکت میکند ناگهان مانعی جلو اتوبوس پیدا میشود و راننده با قدرت پا روی پدال ترمز میکوبد تا ماشین توقف نماید با این حال سرنشینان باشدت به سمت جلو پرتاب خواهند شد. این ضربه شدید که ناشی از کم شدن آنی سرعت و یا تغییر سرعت دریک زمان کوتاه است به مسافرینی وارد شده که در فیزیک به آن شتاب میگویند اگردرهمین حال مانع از جلواتوبوس رد شده باشد و راننده بلافاصله دنده را عوض کرده وگازرافشار دهد و بخواهد در زمانی کم به سرعت قبلی برگردد باز همان ضربه سرنشینان را به عقب پرت میکند و به شدت به صندلی فشرده میشوند. با اینکه جهت این ضربه با ضربه اولی متفاوت است ولی چون هر دو از تغییرات سرعت ناشی میشود در تعریف شتاب قرار میگیرند.
نیروی جنبشی یا انرژی سینیتیک:
در مثال قبل وقتی که مانع جلو اتوبوس ظاهر شده و راننده ترمز میکند با اینکه چرخها از حرکت باز میمانند، لکن اتوبوس متوقف نگردیده بلکه با صدایی گوشخراش که همگان را متوجه حادثه میسازد، روی زمینی کشیده شده و اثر سیاهی از خود باقی میگذارد که معمولاً کارشناسان از روی آن، میزان سرعت وسیله نقلیه را تشخیص میدهند. نیرویی که با وجود توقف چرخها، ماشین را به جلو میکشاند «نیروی جنبشی» نام دارد. که همزمان با حرکت اتوبوس در آن ذخیره شده و تا از بین نرود اتومبیل نمیایستد، در اینجا نیروی جنبشی بر خلاف میل راننده میخواهد از کم شدن آنی سرعت جلوگیری کرده و همچنان ماشینی را به جلو براند. در همان مثال چنانچه قبل از توقف کامل، مانع مزبور از جلو اتوبوس ردشده و راننده بخواهد با تعویض دنده و فشردن گاز سرعت بگیرد همان نیرویی که سرنشینان را به عقب پرت میکند به تمام ذرات اتوبوس هم وارد شده و میخواهد ماشین را هم به عقب پرت نماید یعنی مانع از افزایش سرعت اتوبوس میشود.
در اینجا نیروی جنبشی باز هم بر خلاف میل راننده از افزایش آنی سرعت جلوگیری کرده و مانع از افزایش سریع سرعت میشود.
در نتیجه جسم اعم از اینکه بطور مستقیم یا دورانی حرکت کند، متناسب با سرعت و وزنی که دارد، نیرویی در آن ذخیره شده که هم با افزایش و هم با کاهش سریع آن مخالفت نموده و سبب میشود تا سرعت متحرک بتدریج زیاد و یا بتدریج کم شود و این جریان اساس چرخ لنگر را بوجود میآورد.
چرخ لنگر و فواید آن:
موتور یک اتوبوس که به سختی که به سختی مسافران را از گردنه بالا میبرد در مقابل فشاری که به آن وارد میشود (وزن اتوبوس، وزن بار و مسافر، شیب جاده) در حال مقاومت است و همینکه به سرازیری رسید یکباره این فشار قطع شده و سرعت آن میل به افزایش دارد که در این صورت ضربه بسیار شدیدی بر قطعات موتور وارد میآید، لیکن چرخ لنگر موتور که به انتهای میل لنگ نصب شده (فای ویل) با نیروی جنبشی که در خود ذخیره کرد مانع از تغییر ناگهانی سرعت شده بلکه ضمن مخالفت با تغییر سرعت، افزایش تدریجی دور موتور را ممکن میسازد. در اینجا به تعریف چرخ لنگر در کتابهای درسی میپردازیم:
چرخ لنگر یا چرخ طیار، چرخ سنگینی است که بر روی محور ماشینهای با حرکت دورانی نصب میکنند تا سرعت مشین را تنظیم نماید. میدانیم که کار محرک و کار مقاومباید با هم برابر باشند. هنگامیکه کار محرک بیش از کار مقاوم باشد، چرخ لنگر اضافه کار را بصورت انرژی جنبشی در خود ذخیره میکند و هنگامیکه کار مقاوم از کار محرک بیشتر شود این انرژی ذخیره شده را پس میدهد و به این صورت از تغییرات شدید سرعت ماشینی جلوگیری میکند.
و اما چه عاملی موجب تغییر سرعت در کره زمین و ایجاد لرزه در آن میشود؟
طوفانها عامل مهم تغییر سرعت زمین میباشند. در روزهای طوفانی هنگامیکه باد از روبرو با شما مواجه میشود متوجه مقاومت هوا در برابر حرکت خود میشوید و به عبارتی حرکت شما کند میشود. طوفان در برخورد با ساختمانها و درختان جنگلها و کوههای مسیر خود باعث میشود تا در سرعت ۴۶۳ متر در ثانیه زمین اخلال وارد شود. در مناطقی از کره زمین مانند کننیا در افریقا، اکوادور در آمریکای جنوبی و جزیره سوماترا در مجمع الجزایر اندونری که کوهستان به شکل دیوارههای عظیمی در سراسر آن مناطق کشیده شده، اگر فقط در طول ۵۰ کیلومتر طوفان مهیب مناطق حاره شروع شود و به فرض ارتفاع متوسط کوهستان در این مثالها دو کیلومتر و سرعت باد را تا ۳۰۰ کیلومتر در ساعت در نظر بگیریم، و جت از مشرق به مغرب باشد ۸۶ میلیمتر از سرعت ۴۶۳ متر در ثانیه زمین کم میشود و بلعکس اگر جهت از غرب به شرق و در جهت حرکت دورانی زمین باشد سرعت ۴۶۳ متر در ثانیه زمین به اندازه ۸۶ میلیمتر افزایش مییابد بنابراین در هوای طوفانی که سرعت افزایش یافته، گاهی درختان تا نزدیک زمین خم میشوند، چند لحظهای از نیروی طوفان کاسته میشود و مجددا شدت به اوج خود میرسد و تغییر سرعت ۴۶۳ متر در ثانیه زمین نیز دستخوش این تناوب میگردد. لحظهای افزایش و لحظه دیگر کاهش مییابد، اگر چه افزایش ۸۶ میلیمتر نسبت به ۴۶۳ متر در ثانیه قابل ملاحظه به نظر نمیآید ولی لرزش یا ضربه یا نیروی شتاب تغییر سرعت ۸۶ میلیمتری در حد انفجار ناگهانی ۶۹ میلیون بمب هیدروژنی ردیف ۵۰ مگا تن است. (بمب هیدروژنی ۵۰ مگا تنی برابر ۲۵۰۰ بمب اتمی است که در هیروشیمای زاپن مصرف شد).
حال تصور اینکه اگر در هنگام وقوع طوفانهای مهیب، زمین گرفتار این ضربهها شود، کلیه موجودات زنده، ساختمانها، تأسیسات و آثار حیات شاید یکباره ناپدید گردند.
ولی خداوند مهربان برای اینکه بندگانش آرام بر زمین راه بروند، کوهها را با خاصیت چرخ لنگری مهمی که دارند، ضربهگیر این نیروی وحشتناک قرار داده است.
ضمناً وقتی طوفان در یک منطقه کوچک زمین (نسبت به سطح کره زمین) بوجود میآید و موجب تغییراتی در سرعت حرکت زمین میشود. کوههای کره زمین که همراه این حرکت دورانی هستند با نیروی جنبش ذخیره شده در خود، تغییرات ناگهانی سرعت را به تغییرات تدریجی سرعت تبدیل نموده و ما را از آسیب آن ضربات نجات میدهند.
نکتهای که توجه به آن ضروری است اینکه طوفانهای شدید فقط منجر به نواحی حاره نبوده و در تمام نقاط کره زمین ممکن است بوجود آمده و لرزشهای شدیدی را که موجب قطع حیات است بوجود آورند. بنابراین عمل چرخ لنگری کوهها در تمام لحظات شبانه روز سرعت۴۶۳ متر در ثانیه زمین را تنظیم نموده و شتاب ناشی از تغییر سرعت را مانع میشوند و این لطف خداوندی را بس که تا زندهایم سپاسگزار باشیم.
باید بدانیم که گرچه حجم کوهها در برابر حجم کره زمین زیاد نیست اما در حد ذرات خود، حجم عظیمی را تشکیل میدهند که با یک محاسبه ساده علمی میتوان اثر چرخ لنگری عظیم آن را دریافت.
اگر هنگام نزول این آیات، و در فضای علمی جهان ان روز، بحثی اینگونه در فیزیک وجود داشت و یا در شبه جزیره عربستان، یک دانشمند علم فیزیک پیدا میشد که درباره مسائل چرخ لنگری اظهار نظر نموده باشد، شاید وجود این آیات، عجیب و شگفتآور نبود، ولی با توجه به اینکه در آن زمان چنین استدلالهای علمی و معتبر رواج نداشت، بیان چنین آیات علمی معجزه بزرگی است.
نظرات
مهمان
10 آبان 1391 - 12:44بسیار زیبا بود خواهشمند است از این دست مطالب بیشتر در سایت بگذارید یقینا باعث تقویت ایمان می شود خدا به نویسنده جزای خیر دهاد
مهمان
10 آبان 1391 - 12:47خواهشمند است از این دست مطالب علمی و زیبا بیشتر در سایت بگذارید یقیناباعث تقویت ایمان می شود با تشکر از نویستنده جزاکم الله خیرا...