*٤ كودك عشایر قربانی انفجار مین شدند
*طی ٣٣ سال اخیر ٩٦١ نفر در استان ایلا م بر اثر انفجار مین كشته و مجروح شدند
سال ١٣٩٤، علی‌محمد احمدی؛ نماینده مردم دهلران در مجلس نهم، در گفت‌وگو با «اعتماد» درباره وضعیت آلودگی زمین‌های آلوده به مین و مهمات باقیمانده از جنگ ایران و عراق در استان ایلام، تاكید كرد كه هنوز و ٢٦ سال پس از آغاز پاكسازی ٥ استان مجاور عراق، خاك این استان مرزی، بستر قاتلان خاموش است: «در استان‌های شمال غرب و جنوب غرب و در طول ١٤٠٠ كیلومتر مرز مشترك با عراق و به خصوص در استان ایلام كه بیش از ٤٠٠ كیلومتر مرز مشترك دارد، گستره وسیعی از منطقه آلوده به مین و مواد منفجره بوده است. آنچه پاكسازی شده، عمدتا میدان مین و مناطقی است كه نقشه داشته درحالیكه بسیاری از مواد منفجره، مین‌های ضد نفر كه سبك هستند، عمدتا بر اثر فرسایش خاك، باران و تاخیر زمانی از نقطه‌ای به نقطه دیگر منتقل شده كه آسیب و تلفات جانی از كشاورزان و دامداران در آن مناطق را به دنبال داشته و هر دو یا سه ماه، شاهد انفجاری هستیم كه تعدادی بر اثر آن شهید و تعدادی هم مجروح می‌شوند. نمی‌توان این ادعا را داشت كه تمام مناطق جنگی پاكسازی شده و عمدتا به دلیل پایان جنگ، بسیاری از این مناطق آلوده هم رها شده و هنوز ادعای تكمیل پاكسازی در این مناطق پذیرفته نیست...»
چهار روز قبل، عصر پنجشنبه ١٥ دی‌ماه، انفجار یك قبضه مین ضد نفر در منطقه مرزی «كنجان چم» از توابع شهرستان مهران، باعث مصدومیت شدید ٤ كودك شد. ذوالفقار مرادخانی ١٤ ساله، سامان مرادخانی ١٢ ساله، عرفان فرضی ١٤ ساله و ذوالفقار فرضی ١٥ ساله، كودكان عشایری بودند كه در هنگام چرای دام‌های خود، قربانی انفجار مین باقیمانده از جنگ ٨ ساله عراق و ایران شدند.
امیر مهردادی؛ مدیر كل آموزش‌وپرورش استان ایلام، در گفت‌وگو با «اعتماد» درباره این كودكان قربانی انفجار مین و آخرین خبر از وضعیت جسمانی آنها گفت: «دو نفر از این كودكان كه در فاصله بسیار نزدیك به مین منفجر شده بودند، برادر هستند كه یكی از ایشان، به دلیل حال نامساعدی كه داشت به بیمارستان امام حسین(ع) تهران و دیگری هم به بیمارستان ایلام اعزام شد. دو كودك دیگر، به دلیل فاصله دورتری كه از محل انفجار داشتند، حال بهتری دارند. بنده در عیادت از كودك بستری در بیمارستان شهر ایلام، دیدم كه عمل جراحی برای او انجام شده و كودك اعزامی به تهران هم كه دچار شكستگی پا شده، در بخش مراقبت‌های ویژه بستری است و دیروز، عمل جراحی لازم برای او هم انجام شد. این كودكان، از عشایر منطقه بودند كه در روز تعطیل مدرسه، دام‌های خود را به چراگاه برده بودند و حالا نیروی انتظامی باید گزارشی از این حادثه داشته باشد تا علت وقوع حادثه مشخص شود اگرچه مهران و نواحی مرزی استان، آلوده به مین و مهمات باقیمانده از دوران دفاع مقدس است.»
در حالی كه با حادثه اخیر و مصدومیت چهار كودك عشایر، تعداد قربانیان انفجار مین در این استان مرزی در سال جاری به 14 نفر افزایش یافت، به استناد آمار وبسایت «مین و زندگی»، از شهریور 1367 تا 15 دی 1400، انفجار مین و مهمات باقیمانده از جنگ 8 ساله در استان ایلام، در مجموع 961 قربانی گرفته كه از این جمع، 348 نفر، بر اثر شدت جراحات، جان باخته و 613 نفر، مجروح شده‌اند. از مجموع قربانیان، 38 نفر، نظامی و مین‌روب، 12 نفر، كودك و كمتر از 18 سال، 60 نفر، زن و در مجموع، 923 نفر از قربانیان مجروح یا جانباخته، روستاییان، عشایر كوچ‌رو و مرزنشینانی بودند كه برای چرای دام‌های خود در چراگاه‌های مستقر در نوار مرزی تردد كرده‌اند.
بهنام صادقی؛ كارشناس خنثی‌سازی مین و مدیر وبسایت «مین و زندگی» كه عصر جمعه، خبر انفجار مین در منطقه كنجان چم - دهلران - را پای یكی از میادین مین در جفیر / جنوب اهواز و در حین نظارت بر پاكسازی زمین‌های آلوده شنیده بود، در گفت‌وگو با «اعتماد»، توضیح می‌دهد كه در این فصل از سال، تعداد قربانیان انفجار مین افزایش می‌یابد چون عشایر كوچ‌رو از مناطق سردسیر به جنوب استان ایلام می‌آیند تا برای چرای دام‌های خود، از چراگاه‌های مناطق مرتفع استان استفاده كنند و تردد مرزی، یكی از دلایل آمار بالای قربانیان مین بین عشایر است. صادقی ضمن اشاره به اینكه میادین مین، در حاشیه مرز و خارج از منطقه مسكونی است، تاكید می‌كند كه وظیفه گروه‌های پاكسازی، تحویل زمین پاك و امن به مردم است تا فعالیت‌های كشاورزی و دامداری مرزنشینان، بی‌هیچ خطر و حادثه‌ای ادامه داشته باشد.
به گفته صادقی، طبق برآورد رسمی سال 1367، نیروهای رژیم بعث عراق، طی 8 سال جنگ با ایران، بیش از 16 میلیون قبضه مین‌های ضد نفر با انواع تركش‌دار، جهنده و ثابت در خاك ایران و در نوار مرزی 5 استان خوزستان، ایلام، كرمانشاه، كردستان و آذربایجان غربی كاشتند كه دولت عراق هیچگاه (و حتی بعد از سقوط دولت صدام) نقشه مین‌های كاشته‌شده را به دولت ایران تحویل نداد. بنا به همین برآورد رسمی، 4 میلیون و 200 هزار هكتار از زمین‌های این 5 استان، آلوده به مین بوده درحالیكه به گفته صادقی، استان ایلام، با یك میلیون و 700 هزار هكتار، بالاترین مساحت آلودگی به مین را بین 5 استان داشته و استان خوزستان با یك میلیون و 500 هزار هكتار، استان كرمانشاه با 700 هزار هكتار، استان كردستان با 150 هزار هكتار، و استان آذربایجان غربی با 150 هزار هكتار، در ردیف‌های بعد از نظر مساحت زمین‌های آلوده به مین قرار گرفته‌اند.
خاك با بوی مرگ
درحالیكه پاكسازی زمین‌های استان‌های مرزی از مین و مهمات جنگی، از سال ١٣٦٨ آغاز شد، تا امروز و با گذشت بیش از ٣ دهه، هنوز مین‌های باقیمانده، در این مناطق قربانی می‌گیرد.
صادقی با استناد به اعلام مركز مین‌زدایی كشور می‌گوید: «از وسعت ٤ میلیون هكتاری زمین‌های آلوده به مین، تا امروز حجم بسیار وسیعی پاكسازی شده و طبق اعلام مركز مین‌زدایی كه زیر نظر وزارت دفاع فعال است، از نظر مساحت، فقط حدود یك درصد زمین‌های آلوده باقی مانده و البته این زمین‌ها در مناطق صعب‌العبور، ماسه‌ای، باتلاقی واقع شده كه نیازمند پاكسازی ویژه و تجهیزات مخصوص این نواحی است. اتفاقا گروه‌های پاكسازی هم در حال حاضر مشغول كار در همین مناطق هستند اما از آنجا كه شرایط آب‌وهوایی، بر سرعت پاكسازی بسیار تاثیرگذار است، در فصل سرما، فعالیت پاكسازی در مناطق سردسیر در استان‌های كردستان، ایلام و آذربایجان غربی كاملا متوقف می‌شود.»
به گفته صادقی، خطای انسانی در پاكسازی منطقه آلوده، جابه‌جایی مین‌ها بر اثر جریان‌های قدرتمند آب‌وهوایی، فرو رفتن و دفن شدن مین‌های ضدنفر در اعماق زمین به گونه‌ای كه دستگاه‌های مین‌یاب موجود قادر به كشف آنها نمی‌شوند، خرابی دستگاه مین‌یاب و حتی تاثیر امواج دكل‌های برق فشار قوی بر عملكرد دستگاه مین‌یاب در حین شناسایی مین‌ها، می‌تواند دلیل دیگری برای وقوع این حوادث تلخ باشد ضمن آنكه این كارشناس خنثی‌سازی مین، باورهای نادرست مرزنشینان را از دیگر دلایل انفجار مین و مصدومیت و جان باختن روستاییان و عشایر می‌داند و می‌گوید: «مرزنشینان این باور اشتباه را دارند كه در فصل زمستان و ایام سرد سال، مین‌ها یخ می‌زنند و منفجر نمی‌شوند درحالیكه برخلاف این باور اشتباه، انواع مین، طوری ساخته می‌شوند كه در تمام شرایط آب‌وهوایی كارایی دارند و هم در سرما و هم در گرما، با اشاره‌ای بسیار نامحسوس، منفجر خواهند شد. باور دیگری كه باز هم منجر به حوادث تلخ ناشی از انفجار مین می‌شود، این است كه مرزنشینان می‌گویند مین، ٦ ثانیه بعد از فعال شدن چاشنی، منفجر خواهد شد و بنابراین، ٦ ثانیه فرصت فرار دارند درحالیكه این باور كاملا اشتباه و پرخطر است چون مین، در همان لحظه تماس هر ضربه‌ای با چاشنی، منفجر می‌شود.»
صادقی، تداوم آموزش‌های پیشگیرانه و اطلاع‌رسانی به مرزنشینان و عشایر كوچ رو به مناطق مرزی را در كاهش حوادث تلخ ناشی از انفجار مین بسیار موثر می‌داند و با ابراز تاسف از اینكه در فاصله ١٠ روز، انفجار مین در نوار مرزی استان ایلام، 6 قربانی گرفته، در توضیح جزییاتی كه از طریق گروه پاكسازی منطقه ایلام شنیده، می‌گوید كه حادثه روز پنجشنبه، بر اثر انفجار مین ضد نفر از نوع انفجاری اتفاق افتاده درحالیكه برخی از انواع مین‌های ضد نفر همچون والمرا و M16، جهنده و تركش‌دار هستند به این نحو كه پس از برخورد فرد با این نوع از مین‌ها، مین از جای خود می‌جهد و در یك شعاع ۳۶۰ درجه، تركش‌های مرگبار خود را پرتاب می‌كند و در این صورت تعداد قربانیان افزایش خواهد یافت.
در فاصله سال 1368 تا 1400، بیش از 600 نفر از نیروهای پاكسازی مین كه با عنوان «تخریب‌چی» شناخته می‌شوند، بر اثر انفجار مین در حین ماموریت پاكسازی مناطق آلوده در 5 استان مرزی، مجروح یا شهید شده‌اند. صادقی در توضیح جراحات ناشی از انفجار مین می‌گوید: «مقدار ماده منفجره در مین‌های ضد نفر، كمتر از مین‌های ضد تانك است اما آسیب جسمی ناشی از انفجار مین ضد نفر، ترومای بدخیمی است؛ انفجار اولیه منجر به صدمه به كف پا و انگشتان و از بین رفتن پوست ساق و شكستگی نامرتب استخوان‌های پا شده و در بعضی مواقع منجر به قطع پا می‌شود. موج انفجار هم، ذرات خاك، قطعات مین و استخوان‌های شكسته را به داخل بدن قربانی وارد می‌كند درحالیكه با خاتمه جریان موج انفجار، پوست خارجی به محل طبیعی برگشته و محل صدمه و بافت‌های آلوده‌شده را مخفی خواهد كرد. علاوه بر این، صدای انفجار، به گوش‌ها آسیب‌های جدی وارد می‌كند و ممكن است منجر به ناشنوایی شود. انفجار مین، باعث شكستگی مركب در بدن قربانی می‌شود به این معنا كه هم استخوان خرد می‌شود، هم ماهیچه‌ها و هم بافت‌ها به دلیل شدت حرارت حاصل از انفجار می‌سوزند. مجموع این آسیب‌ها، جراحات جسمی را شدت می‌دهد چنانكه اگر مچ پا با مین تماس داشته، تا زانو آسیب می‌بیند. البته كودكان نسبت به بزرگسالان، آسیب جسمی بیشتری خواهند دید و تعداد جانباختگان كودك در میان قربانیان مین، از بزرگسالان بیشتر است چون فرد بزرگسال، قدبلندتر است و بنابراین، تبعات انفجار، به سر و صورت او آسیب كمتری می‌زند درحالیكه كودكان، به خاطر اندام‌های ضعیف و كوتاه بودن قامت، دچار آسیب‌های جسمی چند برابر شده و ممكن است به دلیل شدت جراحات، جان خود را از دست بدهند.»
عیادت وزیر آموزش‌و پرورش از دانش‌آموز مصدوم در حادثه انفجار مین
وزیر آموزش‌وپرورش، دیروز و بعد از صدور پیام همدردی با دانش‌آموزان مصدوم، با حضور در بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستان امام حسین(ع) تهران، از ذوالفقار فرضی؛ كودك عشایر مجروح بر اثر انفجار مین عیادت كرد. یوسف نوری در این ملاقات، در جریان روند درمان این دانش‌آموز آسیب‌دیده قرار گرفت و برای وی آرزوی صحت و سلامتی كرد. وزیر آموزش‌وپرورش، روز جمعه هم در متن پیام خود خطاب به این قربانیان كوچك نوشت: «حادثه تلخ و ناگوار انفجار مین در منطقه كنجان چم مهران استان ایلام كه موجب جراحت و مصدومیت شدید ۴نفر از دانش‌آموزان برومند عشایر و تاثر شدید و اندوه فراوان این جانب گردید، ضمن ابراز همدردی با خانواده‌های محترم این عزیزان از پیشگاه خداوند سبحان برای این فرشتگان پاك آسمانی آرزوی سلامتی و تندرستی مسألت می‌نمایم. ایمنی، حتی در خارج از ساعات آموزشی و در فعالیت‌های مختلف دانش‌آموزان از راهبردهایی است كه همواره مورد تاكید تمام اركان وزارت آموزش و پرورش بوده و هست. امیدوارم با تدبیر خانواده‌ها، مشاركت معلمان، دقت نظر دانش‌آموزان و ایفای نقش صحیح و بهنگام دست‌اندركاران در پاكسازی كامل مناطق آلوده به مین‌های بازمانده از جنگ تحمیلی، زین پس شاهد چنین اتفاقات ناگواری نباشیم. وزارت آموزش‌وپرورش برای بهبودی هرچه سریع‌تر و سلامت مصدومان این حادثه از هیچ حمایتی دریغ نخواهد كرد.»
نظرات