الف) معرفی مهاباد

موقعیت شهرستان مهاباد

شهرستان مهاباد یکی از شهرهای کردنشین جنوب استان آذربایجان غربی است که از شمال به شهرستان میاندوآب، از جنوب به سردشت، از غرب به پیرانشهر و نقده و از شرق به بوکان محدود می‌شود. این شهرستان در موقعیت طول جغرافیایی ۴۵ درجه و ۴۳ دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی ۳۶ درجه و ۴۶ دقیقه شمالی از نصف النهار گرینویج واقع شده است. بر اساس آخرین تقسیمات کشوری، شهرستان مهاباد، دارای دو بخش (مرکزی و خلیفان) با ۵ دهستان و ۲۰۶ روستا است. مساحت تقریبی شهرستان مهاباد، حدود ۲۵۹۲ کیلو متر مربع است. فاصله آن تا مرکز استان ۱۲۰ کیلومتر و تا تهران ۸۳۵ کیلومتر است. 

تاریخچه شهر مهاباد

تاریخ تاسیس شهر مهاباد، چهار صده قبل و مقارن با اوایل قدرت یافتن سلسله‌ی صفوی در ایران است. پس از ویران شدن «دریاس» به دست قزلباش، «صارم بیگ» (از اولاد سیف الدین) مرکز حکومت خود را به سمت جنوب و به کنار سرچشمه‌ای که به «سووق بولاق» مشهور بوده، آورده و آنجا به «ساوجبلاغ مکری» اشتهار یافته است (سال ۱۰۳۸ هجری قمری). در سال ۱۰۸۱ هجری قمری و در اواخر سلطنت شاه سلیمان صفوی (شاه عباس اول)، «بداق سلطان»، حکومت منطقه‌ی مکری را در اختیار گرفت و مهاباد کنونی را مرکز حکمرانی خویش قرار داد و اقدامات اساسی و شایسته‌ای در جهت عمران و آبادانی منطقه به

 عمل آورد. از جمله می‌توان به احداث «پل سرخ» یا پردی سور (۱۰۷۹ هجری قمری) و «مسجد سرخ» یا مزگه وتی سور (۱۰۸۹ هجری قمری) در آن زمان اشاره کرد. در سال ۱۳۱۵ شمسی، سیلی بزرگ آمد و خسارات زیادی به مهاباد وارد شد. پس از این سیل رضاشاه به شهر آمد و از خرابی‌ها بازدید نمود و به مسوولان دستور داد که خسارات مردم را جبران نمایند. وقتی رضا شاه به تهران بازگشت، دستور داد که از طریق فرهنگستان نام این شهر، همچون بسیاری از جاهایی که نام عربی یا مغولی داشتند، تغییر یابد. بنا بر پیشنهاد روانشاد غلامرضا رشید یاسمی، نام این شهر به «مهاباد» تغیر یافت. 

وجه تسمیه

نام شهرستان مهاباد در گذشته به دلیل حاکمیت ترکان قاجار به زبان ترکی ابتدا «سووق بلاق» (سوخ بلاق به معنی سرد چشمه) بعد‌ها «ساوج بلاغ» و در دوره قاجاریه «ساوج بلاغ مکری» (در لهجه مهابادی سابلاغ) بود که در زمان حکومت رضاخان به نام «مهاباد» تغییر داده شد. 

درباره واژه «مهاباد» تاکنون تعبیرات و معناهای گوناگونی گفته شده‌ است. این شهر را «مِه‌آباد» نیز گفته‌اند که به معنای جایی است که همیشه مه آلود است، ولی این تعبیر با واقعیت وفق نمی‌کند. بعضی نیز بر این اعتقاد هستند که «مَه آباد» به معنای جایی است که بزرگان آنجا را آباد کرده‌اند. مهاباد را «ماد آباد» نیز گفته‌اند. به احتمال زیاد «مهاباد» یا «ماه آباد» شکل دیگری از «ماد آباد» باشد که به معنی سرزمینی است که توسط ماد‌ها آباد شده است (نظر به اینکه در بسیاری از متون قدیمی «ماد» و «ماه» به هم تبدیل شده‌اند و نمونه‌های زیادی در این زمینه وجود دارد). در فرهنگ فارسی برهان قاطع، «مهاباد» نام اولین پیغمبری است که به عجم مبعوث شد و کتاب «دساتیر» آورد. 

 جمعیت

بر اساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال۱۳۸۵ جمعیت شهرستان مهاباد ۲۰۱۰۰۰ نفر بوده است که از این تعداد حدود ۱۳۷۰۰۰ نفر در شهر مهاباد و ۶۴۰۰۰ نفر در مناطق روستایی ساکن بوده‌اند. این شهرستان از لحاظ جمعیت شهری در رتبه‌ی چهارم، بعد از ارومیه، خوی و بوکان قرار می‌گیرد. بر اساس آمار جدید ۱۳۹۰ جمعیت این شهرستان حدود ۲۱۲۰۰۰ نفر است (حدود ۱۴۷۰۰۰ نفر در شهر و حدود ۶۵۰۰۰ نفر در مناطق روستایی). 

ب) ویژگیهای ملی-مذهبی

ویژگیهای قومی و زبانی

 گویش اکثر مردم به زبان کردی سورانی با لهجه مکریانی است و مردم می‌توانند به زبانهای فارسی و ترکی نیز تکلم کنند. 

ویژگیهای دینی

مذهب ۹۵ درصد مردم این شهرستان سنی (شافعی) می‌باشد. تنها دو درصد از کل جمعیت این شهرستان را شیعیان تشکیل می‌دهند که مهاجر هستند و اکثراً کارمند اداره جات می‌باشند. در این شهرستان اقلیتی از کلیمی‌ها و ارمنی‌ها نیز زندگی می‌کنند. 

مساجد و ائمه جماعت

شهرستان مهاباد ۲۵۷ مسجد دارد که از این تعداد ۷۲ مسجد در شهر و ۱۸۵ مسجد در روستا‌ها قرار دارد. تقریباً در ۱۰ مسجد نماز جمعه برگزار می‌شود. در این شهرستان حدود ۴۰۰ نفر روحانی و طلبه علوم دینی زندگی می‌کنند که اکثر آن‌ها در شهر سکونت دارند. در این شهر تصوف و شیوخیت نیز تا اندازه‌ای وجود دارد. دراویش و صوفیان در خانقاه و تکیه‌های این شهر، شب‌های پنجشنبه گرد هم می‌آیند و به مراسم ذکر و دف نوازی می‌پردازند. 

ج) ویژگی‌های طبیعی

آب و هوا

متوسط بارندگی در شهرستان مهاباد حدود ۴۰۰ میلی متر است. میانگین سالانه‌ی دما ۵/۱۲ درجه سانتی گراد است. دارای  زمستان‌های نسبتاً سرد و تابستان‌های گرم می‌باشد. 

ناهمواری‌ها

شهرستان مهاباد در یک منطقه‌ی نسبتاً کوهستانی واقع شده است. سلسله ارتفاعات بلندی مانند کوه «می‌دان استر» با ارتفاع ۲۸۲۵ متر در جنوب شرق (بلند‌ترین نقطه ارتفاعی شهرستان) و کوه‌های «لندی شیخان» با ارتفاع۲۸۰۳ متر در جنوب غربی در این شهرستان وجود دارد. مهاباد در ارتفاع۱۳۲۰ متری از سطح دریا قرار دارد. 

دشت‌ها

علاوه بر واحد کوهستانی، دشت نسبتاً وسیعی در شمال مهاباد که پوشیده از آبرفت بوده مشاهده می‌گردد. این دشت (دشت مهاباد یا شار ویران) در ارتفاع ۱۳۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد که از ابتدای شمال مهاباد شروع شده و به شوره زارهای اطراف دریاچه ارومیه ختم شده و در سمت شمال شرق به دشت شامات می‌اندوآب منتهی می‌شود. 

منابع آب

رود مهاباد از ارتفاعات جنوب و جنوب غربی مهاباد (کوه‌های لند شیخان، میدان استر و ارتفاعات جانداران) سرچشمه گرفته و دارای دو شاخه‌ی اصلی به نام‌های «بیطاس» و «کو‌تر» است. این دو رود در غرب مهاباد به همدیگر متصل شده و پس از عبور از شهر مهاباد در بستری آرام پس از عبور از دشت مهاباد، وارد دریاچه‌ی ارومیه می‌شوند. اکنون یک سد مخزنی بر روی این رودخانه زده شده است. 

د) جاذبه‌های گردشگری (جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی) 

فقره قا (فخریگاه: فرهادگاه) 

این اثر تاریخی در هشت کیلومتری شمال شهر مهاباد، در روستای اگریقاش در مسیر جاده مهاباد- می‌اندوآب واقع شده است و در دامنه جنوبی بر دشت وسیع شهر ویران مهاباد مشرف است. این دخمه سنگی دو طبقه، در ارتفاع ۲۰ متری در بالای دیواره‌ای کاملاً صاف و به صورت دخمه‌ای مصنوعی به وجود آمده است که داخل آنچهار ستون سنگی تراشیده شده وجود دارد که به فاصله‌ی ۴ متر از هم قرار گرفته‌اند. داخل این دخمه سنگی ۳۶ متر مربع است که بخش شمالی آن متشکل از دو پله ورودی و دو ستون با ارتفاع ۲ متر و ۱۰ سانتی متر و داخل آن یک مقبره بزرگ و دو مقبره کوچک قرار دارد. طول قبر بزرگ ۲ م‌تر

 و ۶۵ سانتی متر و عرض آن ۱۴۰ سانتی متر و طول قبرهای کوچک ۱۴۰ سانتی متر و عرض هر یک از آن‌ها ۹۰ سانتی متر است. ارتفاع این دخمه سنگی از لب ایوان تا پایین‌ترین قسمت دامنه کوه پنج متر و سی سانتی متر است. قدمت آن به هزاره‌ی اول پیش از میلاد بین سالهای ۵۵۰ تا ۷۰۸ قبل از میلاد می‌رسد. بنا به نوشته‌ی مورخین، این مکان از مقابر مهم دوره ماد‌ها به شمار می‌رود و گویا آرامگاه فراورتیس (فرورتیش) پدر دیاکو، پادشاه ماد می‌باشد. 

مسجد سرخ (مزگه‌وتی سور) 

مسجد جامع شهر که به «مدرسه شاه سلیمان» نیز معروف است، در مرکز شهر (بافت قدیمی) در خیابان حافظ و شمال چهار راه میدان آرد واقع شده است. قدیمی‌ترین بنای دوره‌ی اسلامی شهر مهاباد می‌باشد که در زمان حکومت شاه عباس اول صفوی و در موقع حکمرانی بداق سلطان ساخته شده است. در ضلع شرقی مسجد، مدرسه‌ای جهت تحصیل طلاب علوم دینی احداث شده که تاریخ اتمام آن طبق کتیبه‌ی موجود که بر سردر ورودی مسجد نصب شده، ۱۰۸۹ هجری قمری ذکر گردیده است. این بنا فاقد تزئینات خاص بوده و تزئینات آن محدود به تراش ستون‌های سنگی و دقت در آجر چینی بنا می‌باشد. مساحت آن ۱۲۵۹ متر مربع می‌

 باشد. دارای ده ستون سنگی تراشدار نخودی رنگ است که ارتفاع هر یک از آن‌ها ۲ متر و ۶۰ سانتی متر است و سقف سر ستون‌ها مربع شکل که طول هر ضلع آن ۷۰ سانتی متر است. غیر از پایه‌های مسجد و ستون‌ها و کف حجره‌های بیرونی که از این نوع سنگ‌ها پی ریزی شده‌اند، بقیه بنا کلاً از آجر قرمز چهار گوش، گچ، ملات و شن است. پشت بام اصلی مسجد را ۱۸ گنبد آجری نیم کره‌ای پوشانده است. طول مسجد ۳۷ متر و عرض آن ۳۵ متر است. دیواره‌های غربی و شرقی آن مجموعاً ۱۲ پایه دارند که هر دیواره آن مشتمل بر شش طاق است و دیواره‌های شمالی و جنوبی ۶ پایه دارند که هر دیواره مشتمل بر ۳ طاق است. طبقه

 دوم آنکه بخشی جزئی را شامل می‌شود، ویژه نمازگزاران زن است که با بخش اصلی تفاوت کلی دارد. بخش‌های شرقی و غربی آن هر کدام دارای چهار اطاق حجره‌ای هستند که در قسمت شرقی، حجره‌های بخش‌های شمالی و جنوبی نیز هر کدام دارای دو طاق و یک درب بزرگ است. فواصل طاق‌ها ۳ متر است. طول حیاط ۱۹ و عرض آن ۱۲ متر است. 

مقبره بداق سلطان (گنبدان، گومبه‌زان) 

این مقبره در جنوب غربی شهر مهاباد و در داخل قبرستان عمومی شهر قرار گرفته و در محلی مرتفع‌تر از شهر واقع شده است. این آرامگاه با زیر بنای ۱۳۵ متر در ابعاد ۹۰/۷ × ۱۵/۱۷ با پی سنگی و گنبد آجری ساخته شده است که مجموعاً دارای هفت پایه تزئینی روی ایوان شمالی و جنوبی است و حدود ۶ متر ارتفاع دارد. گنبد اصلی به فاصله یک متر و بیست سانتی متر مازاد بر بام آرامگاه تقریباً در مرکز بنا قرار گرفته است. داخل آرامگاه سه مقبره وجود دارد که مقبره وسط متعلق به بداغ سلطان است. بازسازی این بنا از سال ۱۳۷۰ آغاز و در سالهای اخیر به پایان رسیده است. این مقبره متعلق به یکی

 از سرداران شاه عباس صفوی است به نام بداق سلطان یا بوداغ سلطان (فرزند شیر خان از نوادگان صارم بیگ مکری) که در سالهای ۱۰۶۲ تا ۱۱۱۱ هجری قمری، منطقه‌ی ساوجبلاغ مکری (مهاباد) را برای حکمرانی خود انتخاب کرد. بداق سلطان در سال۱۱۱۱ هجری قمری در یکی از جنگ‌های شاه عباس با بیگانگان در نزدیکی ایروان به قتل رسید. قبر وی به خاطر خدماتی که در عمران و آبادانی منطقه انجام داده، مورد احترام اهالی بوده است. 

آرامگاه ملا جامی

ملا جامی ابن ملاعبدالکریم ابن مولانا ملا ابوبکر مصنف از علمای برجسته عصر خود بوده و تعلیقات نفیسی بر کتب درسی دارد. بداق سلطان مکری حاکم ساوجبلاغ مکری (مهاباد) در سال ۱۰۸۹ قمری مسجد جامع را بنا نهاد. وی از ملاجامی دعوت کرد تا در این مکان به تدریس بپردازد و ملاجامی نیز از دیار مریوان (روستای چور) با جان و دل، قبول کرده و عازم مهاباد شدند. مقبره ملاجامی در میدان ملاجامی مهاباد واقع شده است که در سالهای اخیر با چند ستون سنگی مزین گردیده است. در مرکز میدان هم چنانکه در تصویر نیز مشاهده می‌شود، تندیس بزرگی از خود نویس با سنگ و خشت و... بنا شده

 است. 

موزه مردم‌شناسی حمام میرزا رسول

این حمام در مرکز شهر مهاباد واقع شده است و محل آن یکی از پر تردد‌ترین خیابان‌های شهر می‌باشد. این بنا در کنار یکی از گذرگاههای قدیم بازار، معروف به میدان آرد و کاروانسرای همجوار آن در ضلع شرقی خیابان سید نظام واقع شده، و ارتباط آن را به بازارچه‌ی یهودی‌ها (جولکان) و سرای کریم خان می‌سر می‌سازد. ورودی اصلی حمام از سمت خیابان سید نظام می‌باشد. پس از طی کردن پله‌های ورودی به سمت پایین و رسیدن به یک فضای مکث، از یک گوشه وارد فضای سربینه می‌شویم نکته جالب توجه در پلان این بنا رعایت سلسله مراتب در ارتباط با فضاهای داخلی است، چرا که از یک گوشه که وارد فضای سربینه می‌شویم، از گوشه مقابل وارد یک فضای مکث شده و پس از طی کردن یک دالان، به فضای گرمخانه می‌رسیم. دو فضای گرمخانه و سربینه دارای پلانهای مربع نا‌برابر بوده و فضاهای پشت بند در اطراف آن‌ها واقع شده‌اند. هر کدام از گنبدهای گرمخانه و سربینه دارای چهار نورگیر در بغل و یک نورگیر در مرکز گنبد هستند. تفاوت اندازه و ارتفاع گنبد‌ها به فضاهای بنا تنوع خاصی بخشیده است. ورودی قدیم و اولیه حمام از راسته بازار بوده است. حمام در حال حاضر تعطیل می‌باشد و از آن استفاده نمی‌شود. 

هـ) جاذبه‌های گردشگری (جاذبه‌های طبیعی) 

 غار آبی سهولان

غار آبی سهولان در ۴۳ کیلومتری جاده‌ی مهاباد-بوکان، بعد از روستای «عیسی کند»، در دامنه‌ی کوه «کونه کو‌تر» (لانه کبوتر) و نرسیده به روستای سهولان، در کنار جاده واقع شده است. کلمه «سهول» در زبان محلی کردی به معنای «یخ» است که شاید وجه تسمیه این غار مربوط به یخ بندان‌های طولانی زمستانی و خنکی تابستانی آن باشد. این غار دو دهنه، بعد از غار علیصدر همدان، دومین غار آبی کشور است و از نظر آغاز پیدایش، به دوره دوم زمین‌شناسی (کرتاسه) بر می‌گردد. غار دارای سفره‌های آبی به صورت دریاچه‌ای صاف و زلال است و از چند حوضچه بزرگ که به وسیله دالان‌های آبی به هم متصل شده‌اند، تشکیل یافته است. 

حداکثر عمق آب آن ۵۰ متر بوده و موجوداتی مثل خفاش و کبوتر چاهی دارد. غار سهولان دارای دو در اصلی است که به هم راه دارند و می‌توان از هر یک از آن‌ها وارد غار و از در دیگر خارج شد. بعد از ورود به غار و پس از طی مسیر پیاده، سوار قایق خواهید شد و به دیدن غار خواهید پرداخت. هم اکنون به لطف نور‌پردازی محیط درونی غار که با انواع لامپ‌ها و نورافکن‌ها چراغانی شده، مناظر شگفت انگیزی را می‌توان مشاهده کرد. رسوبات داخل غار (قندیل‌های آهکی) به اشکال زیبایی مثل پای فیل، عروس دریایی، خفاش، شیر، مار ماهی، لاک پشت، خوشه انگور، دلفین و... دیده می‌شوند. 

 پارک ملت

پارک ملت که در بین عموم شهر مهاباد، به «باغ می‌کاییل» شهرت دارد، در پایین دست سد مهاباد و در کنار رودخانه‌ی مهاباد واقع شده است. این پارک با برخورداری از آب رودخانه‌ی مهاباد و شهر بازی و فضای سبز آن، محیط مناسبی برای استراحت و گذراندن اوقات فراغت مردم شهر و مسافران وارده به شهر می‌باشد. نور‌پردازی زیبا در پارک، رودخانه و اطراف آن، موسیقی کردی زیبایی که بی‌وقفه در پارک پخش می‌شود، رودخانه زیبایی که از دل این پارک می‌گذرد، با سنگ‌های بزرگ و جالب داخل آب و منطقه تفریحی و گردشگری که در روبروی پارک و در دل کوه ایجاد شده است، همه و همه پارک ملت مهاباد را به مکانی دیدنی تبدیل کرده است. 

سد مهاباد

دریاچه‌ی سد مهاباد در فصل گرم سال، محیط مناسبی را برای شنا کردن و تفریح برای عموم مردم و مسافران، فراهم نموده است. در سال۱۳۴۶ توسط شرکت الکتروپروجکت یوگوسلاوی ساختمان این سد مخزنی بر روی رودخانه مهاباد، در حدود ۲ کیلومتری بالا دست شهر مهاباد آغاز و در سال ۱۳۵۰ (و به ارتفاع ۵/۴۶ م‌تر) به پایان رسید. سد مهاباد در فاصله بسیار نزدیکی به شهر قرار دارد و همین امر زیبایی و جلوه خاصی را به شهر بخشیده است. 

 این سد، جزو ۱۰ سد پرآب کشور است و از لحاظ اقتصادی به ویژه در بخش کشاورزی کمک قابل توجهی به مردم منطقه می‌نماید. هر سال در فصلهای بهار و تابستان مسافران زیادی برای دیدن این سد زیبا به شهرستان مهاباد سفر می‌کنند. جاده‌های ارتباطی مهاباد به سردشت و پیرانشهر از کنار این دریاچه زیبا عبور می‌کند. از نواحی دیدنی اطراف این دریاچه می‌توان به جزیره، سر میدان و تاقه دار (تک درخت) اشاره کرد. این دریاچه محل مناسبی برای تفریحاتی همچون شنا و ماهیگیری می‌باشد. از جمله ماهی‌های این دریاچه می‌توان به ماهی کپور و سوف اشاره کرد. 

تالاب کانی برازان

در حوزه استحفاظی شهرستان مهاباد و در سواحل جنوبی پارک ملی دریاچه ارومیه، تالابهای زیبایی همچون تالاب قوپی باباعلی، کانی برازان، گروس، داشخانه، قره قشلاق، تالاب حسنخان، چنگیز گل، و دریاچه مخزنی سد مهاباد واقع گردیده است که مامن و ماوای هزاران پرنده مهاجر آبزی و کنارآبزی و بومی منطقه می‌باشد. از بین این تالاب‌ها تالاب قوپی باباعلی در کنوانسیون بین المللی تالاب‌ها به عنوان تالاب بین المللی ثبت گردیده است. تالاب کانی برازان به دلیل موقعیت خاص و وجود گونه‌های در حال انقراض همچون اردک سرسفید و گونه‌های حمایت شده اردک مرمری، پلیکان سفید  و ... جهت ارتقای سطح حفاظتی معرفی و پیشنهاد گردیده تا به عنوان یکی از مناطق چهارگانه سازمان حفاظت محیط زیست، تحت مدیریت قرار گیرد. 

این تالاب در ۴۰ کیلومتری شمال شهرستان مهاباد و ما بین روستاهای بفروان، قره داغ و خورخوره واقع گردیده است. مساحت کل آن حدود ۹۰۰ هکتار و عمق متوسط آب در آن ۶۰ سانتی متر و حداکثر عمق آن ۱۲۰ سانتی متر می‌باشد. ارتفاع آب از سطح دریای آزاد ۱۶۲۵ متر می‌باشد. دایک ساحلی احداثی توسط وزارت نیرو، تالاب را به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم کرده است. آب تالاب از چشمه آب شیرین روستای قره داغ و شاخه انحرافی رودخانه مهاباد در پایین دست روستای خورخوره تامین می‌گردد. بخش جنوبی تالاب در دامنه کوه قره داغ (سیاه کوه) واقع گردیده و کوه مذکور و تپه بابا‌حیدر بر آن

 مشرف هستند. به دلیل موقعیت توپوگرافی و وجود توده‌های نی‌زار، پذیرای بیشترین جمعیت پرندگانی همچون میش مرغ، پلیکان، قو، فلامینگو، حواصیل، عقاب تالابی و انواع غاز، انواع مرغابی، آنقوت و... می‌باشد. غیر از پرندگان موجود در تالاب یک نوع وزغ سبز معمولی و یک نوع قورباغه مردابی و همچنین ماهی کپور در این تالاب زیست می‌نمایند. 

و) ویژگیهای اقتصادی

اکثر ساکنان شهرستان مهاباد به کار کشاورزی، دامداری، تجارت، خدمات و مشغولند. طی چند سال اخیر قاچاق نیز بعنوان یکی از مشاغل اصلی مردم این شهر مطرح شده است. بازارچه‌ی فروش کالاهای خارجی دست دوم (تاناکورا) و بازارچه‌های فروش لوازم لوکس مثل بازارچه‌ی اصغری، نوین، نور و... حدود هزاران شغل در این شهر ایجاد کرده است. 

وجود دانشگاه‌های آزاد اسلامی و پیام نور، وجود مجتمع کشت و صنعت و همجواری با کشورهای ترکیه و عراق برای صادرات و واردات کالا و خدمات، امتیازات اقتصادی ویژه‌ای برای شهر محسوب می‌شوند. همچنین دو طرح راه آهن میاندوآب-مهاباد و پتروشیمی مهاباد که در آینده‌ای نزدیک به بهره برداری خواهند رسید؛ موجب شکوفایی اقتصادی منطقه خواهند شد. 

ز) مشاهیر مهاباد

از لحاظ فرهنگی نیز از قدیم نام مهاباد به دارالعلما و شهر ادبا و شعرا مشهور بوده است. این شهر مرکز پرورش نخبگان بوده است. بعبارتی ساده مهاباد مرکز علم و تجارت و تعامل بین قومیتهای مختلف بوده است. شخصیتهای تاریخ ساز شهر عبارت بودند از سیف الدین خان مکری، صارم بیگ مکری، شیخ حیدر مکری، عزیز خان سردار کل، بداغ سلطان، قاضی محمد و.... از بزرگان دین و علم می‌توان به ملا جامی (مدرس مسجد سور)، ملا عبدالله پیره باب، ملا محمد یایی، علامه ملاعبدالله احمدیان (نویسنده کتب دینی و قرآنی)، دکتر مصطفی خرم دل (صاحب تفسیر نور) اشاره کرد. در حوزه فرهنگ و شعر و ادب، نخبگانی چون وفایی، عبدالرحمن شرفکندی متخلص به هژار (مترجم قرآن به کردی، مترجم قانون ابن سینا، مولف فرهنگ کردی به فارسی هه‌نبانه بۆرێنه‌ و...)، سید محمدامین شیخ الاسلامی مکری معروف به هیمن (شاعر تاریک و روون، ناله‌ی جدایی)، خالد حسامی (هیدی)، سید محمد صمدی (نویسنده نگاهی به تاریخ مهاباد)، شیخ بابا سعید برزنجی (صدرالسادات)، استاد محمد قاضی (مترجم دن کیشوت، شازده کوچولو، آدم‌ها و خرچنگ‌ها و شصت اثر دیگر) و... نام مهاباد را زنده نگه داشته‌اند. روحشان شاد باد. 

فهرست منابع

۱. سازمان جغرافیایی ارتش، نقشه توپوگرافی مهاباد، مقیاس

۲. سازمان هوا‌شناسی ایران، سالنامه هوا‌شناسی، آمار سالهای ۱۳۷۹، ۱۳۶۵

۳. صمدی، سید محمد، نگاهی به تاریخ مهاباد، انتشارات رهرو، ۱۳۷۳

۴. مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی و نفوس و مسکن

۵. وزارت نیرو، سازمان آب منطقه‌ای استان آذربایجان غربی، آمار منابع آب شهرستان مهاباد

۶. نقشه گردشگری شهرستان مهاباد، اداره روابط عمومی شورای اسلامی شهر و شهرداری مهاباد ۱۳۹۰

۷. www. mahabadinfo. com

۸. www. mahabadcity. ir

۹. www. iau-mahabad. ac. ir

۱۰. www. mahpnu. ac. ir

۱۱. www. mahabad. irib. ir

۱۲. www. m-jalal. com

۱۳. www. anobanini. ir/travel/fa/azarbaeijan-gh/cat-۸۶/index. php

۱۴. www. mahabad_sablagh. mihanblog. com

۱۵. www. fa. wikipedia. org

۱۶. www. mahabadhotel. mihanblog. com/post/۳۱

۱۷. www. wuria. mihanblog. com/post/۲۹

۱۸. www. mahabadsafar. blogsky. com/۱۳۹۱/۰۴/۰۵/post-۷۸

۱۹. www. choarayazady. blogfa. com/page/hmahabad. aspx

۲۰. www. mihabad. blogfa. com/post-۷۶. aspx

۲۱. www. bistore. blogfa. com

۲۲. www. negah. irib. ir

۲۳. www. payamsara. com

۲۴. www. mahabad-kurd. blogfa. com

۲۵. www. behrah. com

۲۶. www. panoramio. com

۲۷. www. mahabadgallery. blogsky. com