مفهوم مسؤولیت
مسؤولیت در لغت یعنی پایبندی به قول و عمل خود؛ در فرهنگ لغت مسؤولیت انواع گوناگون دارد؛ مسؤولیت قانونی، اخلاقی، اجتماعی.
در اصطلاح مسؤولیت یعنی توانایی شخص در پذیرش پیامدهای کارهایی که به اختیار خود انجام داده است و پیشتر از آن آگاه بوده است. همچنین عبارت است از حس اخلاقی که باعث می‌شود انسان نتایج عملکرد خوب یا بد خود را بپذیرد.
ارکان مسؤولیت
مسؤولیت سه رکن اساسی دارد که ارکان مسؤولیت نامیده می‌شود و عبارتند از:
مراقبت: منظور از مراقبت توجه به دیگران و محبت و مهربانی با آنان است؛ چرا که هر کس نسبت به دیگران مسؤول است و این امر حاکم و محکوم و مرد و زن و پدر و فرزند و همه را شامل می‌شود.
راهنمایی: هدایت بخشی از مسؤولیت‌پذیری در قبال دیگران است به طوری که شامل خیرخواهی و راهنمایی به سوی ارزش‌های والای اجتماعی و دعوت به خیر و نیکی و امر به معروف و نهی از منکر می‌شود.در این امر باید پیامبران الگو باشند.
دقت در کار: منظور از آن انجام کارها به بهترین شکل و روش است؛ خداوند دوست دارد بندگان اعمال‌شان را به بهترین وجه ممکن انجام دهند و در درجه‌ی نخست خدا و سپس وجدان‌شان را مد نظر قرار دهند.
مظاهر مسؤولیت
مسؤولیت شامل رفتار فرد در مظاهر گوناگون می‌شود؛ مسؤولیت اجتماعی فرد در مراعات حال والدین و فرزندان و کسانی مانند ایتام و مستمندان و بزرگ‌سالان و غیره که به کمک او نیاز دارند هویدا می‌شود. مسؤولیت شغلی با پایبندی به تعهد و تلاش برای رسیدن به هدف و حرص بر پیشرفت و توسعه در کار محقق می‌شود. یکی دیگر از اقسام مسؤولیت احترام به قوانین و نظم و انضباط اجتماعی است که به مسؤولیت قانونی معروف است. مسؤولیت شخصی نیز عبارت است از اعتماد به نفس و پاسخگو بودن نسبت به رفتارها و نظرات خود و همکاری و هماهنگی هوشمندانه با دیگران.
پیامدهای مثبت مسؤولیت‌پذیری
مسؤولیت‌پذیری آثار و پیامدهای مثبت فراوانی دارد که در فرد و جامعه دیده می‌شود از جمله:
کنترل داشتن: هر فرد باید راهبر و پهلوان زندگی شخصی خود باشد و به هر سمتی که آن را آزموده است حرکت کند و با آزادی تصمیم بگیرد. افزون بر این باید اهمیت پذیرش شکست را نیز درک کند زیرا همگان اشتباه می‌کنند اما باید با پیامدهای آن مقابله کند و به سمت رؤیاها به پیش رود.
احترام و عزت نفس: هر کس مسؤول تصمیم‌ها و انتخاب‌های گوناگون خود است و این کار به او اعتماد به نفس می‌دهد در نتیجه می‌تواند مسیر زندگی خود را بدون دنباله‌روی از کسی ترسیم کند. هر کس باید برای خود زندگی کند و به قول استیو جابز از زیستن در رؤیاهای دیگران بپرهیزد.
آراستن به شجاعت: بسیاری اوقات انسان از انجام کاری که به شدت دوست دارد پرهیز می‌کند؛ زیرا تردید دارد و صدایی از درون می‌شنود که او را از پیامدهای آن بیم می‌دهد. با به دست آوردن اعتماد به نفس بیشتر و داشتن شجاعت کافی برای تحمل پیامد کارها، می‌تواند این مشکل را حل کند. در طول زمان این کار باعث پیدایش مسؤولیت در فرد می‌شود.
کسب احترام دیگران: با تکرار مسؤولیت‌پذیری در مواقع ضروری، انسان مسؤول می‌تواند در چشم دیگران اهل اعتماد و شایسته‌ی احترام باشد.
گشایش افق‌های نو: مسؤولیت باعث می‌شود فرد به مشاغل بیشتری دست یابد؛ زیرا دیگران به او اعتماد می‌کنند و او را شخص مناسبی برای مدیریت کارها و قرار گرفتن در منصب‌های گوناگون می‌دانند بدون این که از مشکلات فرار کند.
داشتن مهارت در تغییر: شناخت قبلی فرد از ضرورت پذیرش نتایج کارها باعث می‌شود در انتخاب خود و در تشخیص سره از ناسره تأمل کند و این کار بر توانمندی او می‌افزاید و قدرت بهتر شدن در زندگی را در او تقویت می‌کند.
کمک به پیشرفت جامعه: مسؤولیت‌پذیری در حیطه‌ی شغلی که با تعهدات کاری و انجام وظیفه برای پیشرفت شرکت یا مؤسسه‌ی متبوع همراه است، باعث افزایش کارایی شرکت‌ها و بخش‌های گوناگون جامعه می‌شود و افزون بر این تعهد به خصلت عمومی جامعه تبدیل می‌شود.
دلایل مسؤولیت‌گریزی:
در ادامه به برخی از دلایل عدم پذیرش مسؤولیت یا مسؤولیت‌گریزی می‌پردازیم:
ضعف باور دینی: قلب سرشار از ایمان می‌داند که باید به مسؤولیت‌هایی که بر عهده دارد عمل کند؛ زیرا می‌داند که خداوند مراقب اوست.
سست همتی: تنبلی و بی‌رغبتی در کار با وجود آسانی آن باعث می‌شود همت و اراده‌ی انسان سست و ضعیف شود.
تربیت: کودک در هر کاری به پدر و مادرش اعتماد می‌کند و این گونه تربیت می‌شود.
وابستگی: یعنی این که فرد دیگران را سرزنش کند و از مسؤولیت‌های محول شده بگریزد یا در انجام کار به دیگران تکیه کند.
نیاز به تشویق: وقتی فرد می‌بیند در مقابل انجام مسؤولیت تشویق نمی‌شود، ممکن است به طور عمدی در کار خود سستی به خرج دهد.
نظرات