نه به‌گی مامون نه ته‌یموری له‌نگ      هیچ که‌س هه‌ورامان نه‌گرته‌ن وه‌جه‌نگ
غه‌یر جه خان ئه‌حمه‌د به‌گله‌ری خانان   ئادیچ به حیله‌ش گرتش هه‌ورامان
 
درگیری جعفر سلطان و قوای رضاشاه  
اورامنان از دیرباز تا به امروز همچون مردم دیگر اقوام مرزی سایر ملل بعلت واقع شدن در ناحیه‌ای حساس از کشور از جمله اجتماعاتی بشمار رفته‌اند که دارای دانش سیاسی و اجتماعی نسبتاً بالایی نسبت به سایر عناصر اجتماعی دیگر مرز و بومشان بوده‌اند. سطح دانش سیاسی اورامنان و اطلاعات جنگی- نظامی آنان در طول تاریخ شهره اقوام و طائفه‌‌‌‌های مختلف و اطراف آنان بوده است. که از دلایل مهم این قضیه استقرار مردمان این سرزمین در جغرافیای سیاسی کردستان بوده است. مردمان منطقه به علت واقع شدن در مرز ایران و عراق به علت مسائل سیاسی بین طرفین (ایران-عراق) اغلب مجبور بوده‌اند در ریز و درشت اتفاقات سیاسی این دو کشور دخیل باشند. ناحیه اورامان خانات و پاشاهان زیادی را تقدیم روند تاریخ كرده است که سرکرده اصلی آنان، بهمن بوده است. این پادشاهان كه پس از بهمن بر تخت نشسته‌اند حكومتشان تا اواخر دوره پهلوی بردوام بوده است. ازجمله رویدادهای مهم تاریخ كه شعور سیاسی اورامنان را در طول تاریخ بالا برده است دست به یكی کردن انگلیسی و جعفر سلطان برای مقابله باحکومت رضاخان بوده است. و پس ازآن رشادت‌‌‌‌های (محمود خان دزلی) که هر کدام به نوبه خود تأثیرات بسزایی را در شکل گیری اندیشه سیاسی این منطقه داشته‌اند.

  با سقوط حکومت قاجار سلسله پهلوی با پادشاهی رضاشاه پهلوی شکل می‌گیرد و رضاشاه طبق عادت مملکت‌دارانه‌ای از املاک متصرفه خود بازدید می‌کند. در سال 1310 شمسی رضاشاه پهلوی برای سرکشی از املاک خود به شاه آباد کرمانشاه می‌رود و از آنجا با خبر می‌شود قسمت اعظم از کردستانات و خاصتاً اورامان که نوار استوار و مهمی در جبهه غرب کشور محسوب می‌شود متأثر از سیاستگذاری بریتانیای کبیر واقع شده و هنوز خلع سلاح نشده‌اند.

 در نتیجه همه نگاه‌‌‌‌ها به طرف جعفر سلطان ختم می‌شود که طرف توجه انگلیس‌‌‌‌ها بوده است. که نهایتاً رضاشاه با انجام یک سری تحقیقات مجبور به حمله به آنجا می‌شود و طی دو بار با قوای ارتش به آنجا لشکرکشی می‌کند (سلطانی: 1384ص63) نخستین لشکرکشی او توسط رزم‌آرا شکل می‌گیرد که نهایتاً سپاه او توسط جعفر سلطان قلع و قمع شده و جنازه دویست نفر از ارتش او را بر روی برفهای اورامان برجای می‌گذارد. برای آشنایی بیشتر خواننده گرامی این را اضافه کنم که جعفر سلطان پدر کریم بیگ پدر غزت بیگ خانقاه بوده‌اند. در رابطه با این شکست «سپهبد میر احمدی‎» که از افراد نزدیک به رضاشاه بوده‌اند در کتاب خاطرات سلطانی این چنین گزارش می‌دهد که: یک شب زمستانی رضاشاه من را به کاخ خود احضار نمود. بنده هم ترسان و لرزان به خدمت ایشان رفتم. پیش خدمت برای اعلام حضور من در نزد رضاشاه رفته و تا دقایق مدیدی برای اجازه ورود من از خدمت شاه برنگشت. هزار جور فکر من را در بر گرفته بود که نکند شاه پس از شکست از جعفر سلطان امشب قصد کرده من را نابود کند.

آنگاه پیش خدمت برگشت و گفت شاه اجازه ورود داده. پیش شاه رفتم شاه خود را در عبایی پیچیده بودند. اعلیحضرت با صدای خشن گفت: به آن رزم آرای مادر ... و آن علی شاه پدر ... گفته بودم برود و جعفر سلطان را نابود کند نه این که قضیه بر عکس شود و دویست نفر از سپاه من را قتل عام کند. (سلطانی: 1384 ص 63) برای سندیت بیشتر این قضیه این را اضافه کنم که اینجانب محقق متن در شهر محل گذراندن تحصیلم شخصی را اتفاقی مشاهده نمودم که بنا به گفته‌ی خودشان 95 سال از عمرشان می‌گذشت و می‌گفت که از سربازان رضاشاه در درگیری جعفر سلطان بوده است که در آن حاکم اورامان بر حکومت رضاشاه تلفات بسیاری را در این جنگ وارد کرد. بعد از این حمله مجدداً میراحمدی بنا بگفته خودش توسط ارتش رضاخان به اورامان حمله می‌کنند که در این حمله رزم آرا، که بعدها نخست‌وزیر کشور شد همراه با علیشاه خان رحیمی به اورامان لشکرکشی می‌کند اما جعفر سلطان از قضیه با خبر شده و همراه با 6 هزار خانوار به کردستان عراق پناهنده می‌شوند. کسانی را هم که در اورامان مانده و مقاومت کرده بودند به تهران انتقال می‌دهند و محاکمه می‌کنند. (سلطانی: 1384 ص 64-65) و عده‌ای دیگر از آنها را نیز به‌شیوه کهن قرون وسطایی از قسمت بالا تنه در گچ فرو می‌کنند.

آدمهای نسوز
در دهه‌‌‌‌های اول حکومت پهلوی در ایران با الهام گرفتن از تفکر کمال آتاترک، رضاشاه قانون لباس یکسان که شامل (کت شلوار اروپایی، کلاه لبه‌دار پهلوی) بوده را در ایران تصویب می‌کند و همه اقشار جامعه ایران را موظف به اجرای آن می‌کند و در صورت عدم پذیرش مردم آنجا را با جریمه‌‌‌‌های سنگین روبرو می‌کرده‌اند. اجرای این طرح نیز شامل مردم پاوه نیز می‌شود ولی مردم پاوه با این مسئله مخالفت می‌کنند و اعتراضات زیادی انجام می‌دهند. شیخ نصر الدین از شیوخ با کرامت این شهر، به افسری که مجری این رسم در پاوه بوده‌اند هشدار می‌دهد که مردم پاوه مردمی متدین هستند و پوشش محلی خود را عوض نمی‌کنند. افسر نیز در جوابشان اینطور می‌گوید که: این یک قانون همگانی است و برای اجرا نشدنش دلیلی باید وجود داشته باشد. شیخ برای نشان دادن اعتراض مردم امر می‌کند که آتش بزرگی را در نزدیکی مسجد شهر به پا کنند و همه دراویش منطقه با ذکر و سماع وارد آتش می‌شوند و دراویش هم آسیبی نمی‌بینند. مأموران نامه‌ای به پایتخت داده و شهر پاوه را از اجرای این دستور مستثنی می‌کنند. (هفته نامه فرهنگی، اجتماعی و ورزشی: 1388 ص1)

واقعه استثنایی تاریخ پارلمان ایران
برای اولین بار در تاریخ پارلمان ایران نماینده‌ای که از جانب مردم انتخاب شده است بر کنار می‌شود. چرا که او متهم به ایجاد حادثه خونین پاوه است. (ولد بیگی: 1369 ص 76) توقیف او به استناد ماده 168 آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی ملی به عمل آمده مقرر می‌دارد: هرگاه نماینده‌ای در حین ارتکاب جنایات در خارج از محوطه سیاسی دستگیر شود به اصل 12 قانون اساسی متهم باید فوراً به مجلس شورای اسلامی ملی اعزام شود. (ولد بیگی: 1369 ص 77 ) مردم بخاطر عدم عمل کرد بهینه سالار جاف بعنوان نماینده اورامانات در مجلس ملی از جانب مردم پاوه مورد انتقاد قرار می‌گیرد و گویا نمایندگی او را برسمیت نمی‌شناسند. سالار جاف هم با جیپ‌‌‌‌های جنگی و قوای محلی جوانرود به پاوه حمله کرده و نمازگزاران پاوه‌ای را در سر نماز به خون می‌کشند. در رابطه با حمله سالار جاف نماینده مردم اورامانات عده‌ای از نمایندگان از سمت خود به خاطر این جنایت استعفاء داده. از جمله این شخصیت‌‌‌‌ها، «بنی احمد» نمایند مردم مجلس تبریز بوده است. آیت‌الله صدوقی قاطب مردم یزد راهپیمایی با شکوهی را برای محکوم کردن این جنایت انجام می‌دهند. در این رابطه آقای احمد نظامی از سمت استانداری خود استعفا می‌دهد و سپهبد پالیزبان به عنوان استاندار کرمانشاهان طی یک مراسم انتخاب شده و به هواداری از رژیم می‌پردازد.

منابع:
1-  هفته‌نامه‌ی فرهنگی، اجتماعی و ورزشی كرمانشاه (ویژه اورامانات)، 3 شهریور 1388، شماره 302، سال هشتم.
2- رزم آرا، سرتیپ حسینعلی، جغرافیای كردستان، تهران، انتشارات دایره جغرافیایی ستاد ارتش، 1331.
3- ولدبیگی، بهرام، بررسی تاریخ سیاسی اجتماعی پاوه اورامانات، تهران، نشر احسان، 1369.
4- خاطرات سلطانی از قصر شیرین تا قصر قجر، به اهتمام محمد علی سلطانی، تهران، سما، 1384.
5-  رزم آرا، علی، عملیات اورامان؛ به كوشش كامبیز رزم آرا و كاوه بیات، تهران، پردیس دانش و شركت نشر و پژوهش شیرازه كتاب، 1386.