تدوین و گردآوری: هاشم عاقل 
ترویج مواد مخدّر و اعتیاد یکی از کارساز‌ترین و قدیمی‌ترین شیوه‌های استعمارگران و دشمنان بشریت است که به منظور باز داشتن جوامع انسانی از رشد و تعالی و آزادی آنها از زیر یوغ مستکبران جهان و همچنین غارت هرچه بیشتر و کسب منافع افزون‌تر به کار برده شده و روز به روز گسترش بیشتری می‌یابد. در این میان، استعمارگران انگلیسی در اشاعه‌ی کشت مواد مخدّر و مصرف آن نقش عمده‌ای داشته‌اند. نمونه بارز آن، داستان جنگ تریاک و گسترش مصرف این ماده مخدّر در چین می‌باشد، که طی آن 40 میلیون نفر معتاد به مواد مخدّر شده و عملاً این کشور پهناور، سالیان درازی از تحرک و فعالیت سازنده بازماند.
تاریخچه مواد مخدّر در ایران:
در ایران نیز پایه‌گذار و رواج‌دهنده‌ی مواد مخدّر، عوامل استعمار انگلستان بودند که در عصر صفویه راه‌های کشت خشخاش و استفاده از تریاک را رواج دادند و به تدریج در عصر قاجاریه، کشت خشخاش و خرید و فروش تریاک متداول شد، به نحوی که روز به روز درآمدشان رو به افزایش می‌رفت.
اعتیاد، بلایی خانمانسوز است که نتایج و اثرات سیاسی، اخلاقی، اقتصادی، اجتماعی و دینی مهمی در سطح جامعه دارد. بدین لحاظ شناخت عوامل و علل ایجاد اعتیاد و راه‌های مبارزه با آن، امری ضروری است.
اعتیاد، معتاد، مواد مخدّر:
اعتیاد (Addiction): از نظر لغوی، اعتیاد را به عادت کردن، خو کردن با هر چیزی معنی کرده‌اند. اما در سال 1964 تا 1968 م. سازمان بهداشت جهانی واژه«وابستگی دارویی» را جایگزین اعتیاد نمود. پس اعتیاد، طبق نظریه محافل علمی یک«وابستگی» است.
معتاد (Addictive): معتاد کسی است که بر اثر مصرف مکرر و مداوم، متکی به مواد مخدّر یا دارو شده باشد یا به عبارت دیگر قربانی هر نوع وابستگی دارویی یا روانی به مواد مخدّر، معتاد شناخته می‌شود.
مواد مخدّر (Narcotics): از نظر آسیب‌شناسی، هر دارویی که پس از مصرف چنان تغییراتی را در انسان به وجود آورد که از نظر اجتماعی قابل قبول و پذیرش نباشد و اجتماع نسبت به آن حساسیت نشان دهد، آن دارو مخدّر است. دکتر عبدالله بن احمد طیار می‌گوید: هر ماده خام یا ساخته‌شده‌ای که بیدار کننده یا آرام‌بخش باشد و بدون غرض طبعی به کار گرفته شده، موجب اعتیاد گردد و به دنبال آن ضرر جسمی، اجتماعی و اخلاقی پدیدار آید، مخدّر نامیده می‌شود.
انواع مخدّرات:
تریاک: تریاک ماده‌ای است که از شیره‌ی گیاهی به نام «خشخاش» که در مناطق معتدل می‌روید و دارای گل‌های زیبایی به رنگ قرمز تیره می‌باشد، به دست می‌آید. این ماده را از گرز خشخاش که به صورت کپسولی است با تیغ زدن به دست می‌آورند. در ابتدای خروج به صورت شیره‌ای سفید رنگ است ولی در مجاورت هوا تغییر رنگ داده و کم کم قهوه‌ای و سفت می‌شود. تریاک معمولاً دارای رنگ قهوه‌ای سیر و خمیری‌شکل می‌باشد که بوی آن شباهت زیادی به ادرار یا آمونیاک دارد. روش‌های مصرف: تدفین، بلعیدن، نوشیدن همراه با چای یا قهوه.
هروئین: هروئین یکی از قوی‌ترین مواد مخدّر اعتیاد آور است که نام‌هایی چون شیطان سفید و گرد مرگ و ... را به خود اختصاص داده است. هروئین با سرعت تمام در الکل ذوب می‌شود و از گران قیمت‌ترین انواع مواد مخدّر و خطرناک‌ترین آنها برای صحت و تندرستی عمومی به شمار می‌آید. هروئین، پودر کریستالی سفید رنگی است که با روش تقطیر از مرفین استخراج می‌شود.
مرفین: مرفین پودری است کریستالی که یا به رنگ قهوه‌ای روشن است و یا سفید و از مشهور‌ترین فرآورده‌های افیون (تریاک) است. روش‌های مصرف: بلعیدن همراه با چای و قهوه، تدفین، تزریق.
کوکائین: کوکائین از بوته‌ی کوکا به دست می‌آید که ماده سفید رنگ و بلوری شکل است. بوته‌ی کوکا در آمریکای جنوبی یافت می‌شود. اما اخیراً در سیلان و جاماییکا کشت شده است. روش‌های مصرف: استنشاق، تدفین، تزریق.
حشیش: حشیش ماده‌ای است قهوه‌ای رنگ که از گل و ساقه‌ی گیاهی به نام”شاهدانه هندی” یا” کانابیس” در مناطق گرمسیر و حارّه به دست می‌آید. دارای بوته‌های بزرگ است که گاه تا دو متر می‌رسد. دانه‌های فندقی شکل دارد و از برگ‌های آن ماده سمّی” حشیش” گرفته می‌شود. به حشیش نام‌های دیگری همچون: بنگ، چرس، قنب هندی، معجون، بنگ آب، شارا، شارنگ، قانجا و ... اطلاق می‌شود. روش‌های مصرف: تدفین، خوردن یا جویدن.
ماری جوانا: ماری جوانا پودری است شبیه توتون سبز رنگ که از مخلوط برگ‌های مثمر یا گلدار بوته‌ی کنف بدست می‌آید. روش‌های مصرف: تدفین، استنشاق.
قات: قات گیاهی است داری درختچه‌های کوچک و در هر نوع خاک و آب و هوایی رشد می‌کند و چندان نیازی به توجه و پرورش خاصی ندارد. هیچ گونه آفتی بر آن عارض نمی‌گردد و حشرات نیز به آن آسیبی نمی‌رسانند. روش‌های مصرف: جویدن، تدفین
مراحل اعتیاد: به طور کلی مراحل اعتیاد را می‌توان در سه مرحله مطرح کرد:
آشنایی و شروع: در این مرحله فرد بر اساس کنجکاوی، تقلید از دیگران و یا کوشش برای تسکین آلام با مواد مخدّر آشنا شده و شروع به مصرف می‌کند.
تردید و دودلی: پس از آغاز مصرف مواد مخدّر علیرغم آثار تخدیر کننده‌ی آن مواد، احساس گناه به فرد مصرف کننده دست می‌دهد و حسی توأم با دودلی و تردید برای مصرف کننده ایجاد می‌کند.
اعتیاد: در مرحله سوم بر اثر تکرار مصرف، عملاً وابستگی جسمی و روانی به ماده‌ی اعتیادآور ایجاد می‌شود و فرد معتاد می‌گردد.
عوامل و علل گرایش به اعتیاد:
یکی از محققان، عوامل و علل گرایش به اعتیاد را در یک طبقه بندی مختصر به شرح ذیل ارائه داده است:
عوامل دارویی: گاهی مواد مخدّر، مخصوصا ترکیبات تریاک برای تسکین درد بوسیله پزشک یا افراد دیگر تجویز می‌شود و همین تسکین موقت، فرد را به تکرار مصرف و در نتیجه اعتیاد می‌کشاند.
عوامل روانی: اضطراب، احساس تنهایی، گرایش به افسردگی، فقر در روابط عاطفی و احساس بی‌کفایتی از ویژگی‌های عمده‌ی روانی معتادان است.
عوامل خانوادگی: خانواده‌های آشفته، خانواده‌هایی که دارای مشکلات ارتباطی هستند و یا اعتیاد در بین اعضای خانواده رایج است، مشکلات زناشویی و اختلافات خانوادگی، از جمله عوامل سوق دهنده‌ی افراد به سمت اعتیاد به شمار می‌روند.
عوامل اجتماعی: فقر، بیکاری، وجود دوستان ناباب، عرضه‌ی زیاد و سهولت دسترسی مواد، از جمله مهمترین عوامل اجتماعی اعتیاد هستند.
عوامل فرهنگی: تحول ارزش‌ها، فاصله و شکاف فرهنگی بین نسل‌ها، سست شدن اعتقادات دینی و باورهای مذهبی و سنتی، گسترش احساس یأس و ناامیدی از جمله مهمترین عوامل فرهنگی زمینه ساز اعتیاد هستند.
عوامل سیاسی: تاریخ بیانگر آن است که همواره استعمارگران برای تداوم تسلط استعماری خود، از توسعه‌ی اعتیاد برای گسترش و تداوم نفوذ خود استفاده کرده‌اند.
پیامدهای منفی مواد مخدّر و اعتیاد بر فرد و جامعه:
گسترش اعتیاد به مواد مخدّر و همچنین قاچاق این مواد، اثرات منفی و عوارض بسیاری بر جامعه و خود فرد بر جای می‌گذارد. که در اینجا مختصراً به بعضی از آنها اشاره‌ای می‌نماییم:
زیان‌ها و پیامدهای دینی و اعتقادی: این یک اصل مسلم و ثابت شده است که عقل سالم در بدن سالم می‌باشد. اگر بدنی بر اثر مصرف مواد توهم‌زا و مخدّر آلوده گردد، چگونه می‌تواند به درستی تصمیم بگیرد؟ و آیا توانی برای اندیشیدن درست برای او باقی می‌ماند؟ به همین جهت به راحتی اعتقادات دینی و مذهبی خویش را زیر پا می‌گذارد، به قیمت اینکه بتواند یک روز دیگر به مواد مورد نظرش دست یابد!
زیان‌ها و پیامدهای روحی و روانی: فرد معتاد، فاقد تعادل روانی است و لاابالیگری، عدم توجه به اصول و مقررات جامعه، تسلیم شدن در برابر پیشامد‌ها، ضعف اراده، بی‌توجهی به مسئولیت‌های فردی و اجتماعی از خصوصیات رفتاری شخص معتاد است.
زیان‌ها و پیامدهای اجتماعی: بعضی از زیان‌های اجتماعی اعتیاد عبارتند از:
از بین رفتن امنیت و آرامش خانواده‌ها
حاکم شدن فقر و فلاکت بر خانواده‌ها، افراد معتاد از نظر عواطف انسانی به صفر می‌رسند و فاقد رحم و عطوفت انسانی می‌باشند. بالاترین اندیشه‌هایشان این است که پول موادشان را به دست آورند؛ دیگر برایشان مهم نیست همسر و فرزندان شان چیزی برای خوردن دارند یا نه!!!
بی‌توجهی به تربیت فرزندان: اکثر بچه‌هایی که به دزدی و کلاهبرداری روی می‌آورند، از خانواده‌های معتاد می‌باشند.
افزایش جرم و جنایت در جامعه
افزایش فحشا و زنان فاحشه: فرد معتاد به خاطر ضعف جسمی و پژمرده شدن و آلوده شدنی که بدان مبتلا می‌شود، نمی‌تواند همسرش را ارضا نماید و از نظر عاطفی، محبت و حتی جنسی و زناشویی همسرش بسیار رنج می‌کشد. به همین خاطر بسیاری از آنان که دارای ایمان قوی نیستند، براحتی خویش را به مردان بیگانه می‌سپارند.
زیان‌ها و پیامدهای اقتصادی
اقتصاد سالم، رگ حیاتی هر خانواده و در سطح بالاتری هر دولتی می‌باشد. مصرف مواد افیونی و دخانیات و سایر مواد مخدّر علاوه بر مضرات فراوان بهداشتی و خطرات مسلم جانی که همراه دارد، زیان‌های قابل ملاحظه و غیر قابل جبران اقتصادی برای فرد معتاد و خانواده‌ی او و به طور کلی برای جامعه به بار می‌آورد.
زیان‌ها و پیامدهای سیاسی و امنیتی: هنگامی که استعمارگران برای ایجاد سلطه بر کشور‌های دیگر سعی در گسترش و افزایش مواد مخدّر در آن کشورها دارند تا بتوانند براحتی جوانان و نیروهای اصلی آن جامعه را از پای در آورند و نیروهای اصلی جامعه نیز دچار اعتیاد و قاچاق مواد مخدّر شوند، دیگر به فکر دفاع و مقابله با بیگانگان نیستند و بدین شکل، امنیت، آسایش و آرامش مملکت به خطر می‌افتد.
زیان‌ها و پیامدهای جسمی و بهداشتی: مصرف مواد مخدّر، زیان‌های جبران ناپذیری بر جسم معتادان و نیز پیکره‌ی جامعه وارد می‌کند که در اینجا به برخی از این زیان‌ها و عوارض اشاره می‌کنیم:
• ضعیف شدن سلول‌های پوسته‌ی مغز
• ضعف سلول‌های مخچه
• انحلال نخاع ستون فقرات
• حمله‌های مغزی
• استفراغ و سردرد شدید
• عاجز ماندن مردان از عمل جنسی و سرانجام عقیم شدن آنها
• نقص شهوت در زنان و به وجود آمدن سرد مزاجی
• یبوست شدید و خونریزی
• ناراحتی‌های پوستی
• کاهش فشار خون و ده‌ها بیماری دیگر
راه‌های مقابله با اعتیاد و قاچاق مواد مخدّر:
برای جلوگیری از گسترش اعتیاد در جامعه راه‌های گوناگونی وجود دارد که با بررسی‌های کارشناسانه می‌توان از طریق این راهکارها با این معضل بزرگ مبارزه کرد:
تقویت ارزش‌ها و اعتقادات مذهبی: وقتی ایمان به خداوند سبحان در قلوب جای گیرد، انسان فقط به محبت خداوند می‌اندیشد. تنهایی خویش را با او به سر می‌برد و اوقات فراغتش را به راز و نیاز با او تعالی سپری می‌نماید. اما اعتیاد تمام این تفکرات را از جوانان ما می‌گیرد و به جای اندیشیدن به این مسائل، در فکر پیدا کردن اتاق و جای خلوتی هستند تا خود را بسازند.
تحقیقات وسیع به منظور شناسایی دقیق علل روی آوردن افراد به ویژه جوانان به اعتیاد
شناخت دقیق نیاز‌های جوانان مانند تحصیل، اشتغال، ازدواج، مسکن، امکانات سالم تفریحی و ورزشی و ...
توجه به تربیت فرزندان و اصلاح آنان
ارائه الگوی درست
تأثیر همنشینی با صالحان و مردان حق، چنانکه مولانا جلال الدین رومی می‌گوید:
نار خندان باغ را خندان کند
صحبت مردانت را مردان کند
همنشین اهـل مـعنی باش تا
هم عطا یابی و هم باشی فتــا
آموزش عمومی درباره‌ی علل و پیامدهای اعتیاد
نقش آموزش و پرورش و مدارس در پیشگیری از اعتیاد
نقش ارتقای فرهنگی جامعه در پیشگیری از اعتیاد
نقش بهداشت
نقش رسانه‌ها و وسایل ارتباط جمعی
ایجاد اشتغال و مبارزه با بیکاری
ایجاد تقوا و خدا‌ترسی در قلب سربازان و مأموران
تشکیل انجمن‌های مردمی برای پیشگیری
نظرات و آراء علما و اندیشمندان اسلامی در مورد مصرف و فروش مواد مخدّر:
قبل از هر چیز، این مطلب را باید دانست که اسلام مکتبی است که هم به جنبه معنوی و روحی انسان توجه دارد و هم به بعد جسمانی و ظاهری. اگر سیری کوتاه در آیات قرآن و احادیث رسول الله (ص) داشته باشیم، به خوبی به این نتیجه دست خواهیم یافت.
خداوند متعال می‌فرماید:” و لا تلقوا بایدیکم الی التهلکة” - یعنی ای انسان‌ها با دست خود، خویشتن را به هلاکت نیندازید." لا تأکلوا اموالکم بینکم بالباطل” - یعنی ای کسانی که اهل ایمان هستید، اموال و دارایی تان را در راه‌های نامشروع و باطل صرف نکنید. رسول اکرم (ص) نیز در احادیث بسیاری انسان‌ها را به صیانت و حفاظت جسم و روح سفارش می‌فرماید و دستور می‌دهد از هر آنچه ضرر و زیانی برای جسم دارد، دوری کنید.
خلاصه اینکه از منظر قرآن و سنت، استفاده، مصرف و خرید و فروش تمامی انواع مواد مخدّر (از قبیل: تریاک، هروئین، مرفین، کدئین، حشیش، کوکائین، بنگ، چرس و مشروبات الکلی و ...) کاملاً حرام می‌باشد. و به هیچ وجه جایز نیست کسی به بهانه‌ی درمان دردهای مفصلی از آن استفاده نماید، چراکه شفا در اشیای حرام وجود ندارد.
و اینک به عنوان نمونه چند مورد از فتوا‌های علمای قرون مختلف را نقل می‌کنیم:
امام غزالی توسی - رحمة الله علیه- می‌فرماید: از نباتات سه قسم حرام می‌باشند:
الف) گیاهانی که سبب ازاله‌ی عقل می‌گردند. مانند: حشیش و شراب.
ب) گیاهانی که به زندگی خاتمه می‌دهند. مانند انواع سموم.
ج) گیاهانی که سلامتی انسان را به خطر می‌اندازند. مانند مصرف دارو در زمان نامناسب.
امام نووی-رحمة الله علیه- در المجموع می‌فرماید: گیاهی که سست کننده است ولی طرب شدیدی در بر ندارد، خوردنش حرام است.
شیخ الاسلام ابن تیمیه حرّانی حنبلی می‌فرماید: حشیش نیز مانند بقیه مسکرات می‌باشد. هر آنچه از آنها که مسکر باشند، به اتفاق علما، حرام است. بلکه هرچه عقل را از بین ببرد خوردنش حرام است اگرچه نشئه آور نباشد مانند: بنگ .
علامه منوفی مالکی می‌فرماید: اعتیاد به (حشیش و تریاک) تا جایی رسیده است که مردم خانه و کاشانه خود را به خاطر بدست آوردن آن به فروش می‌رسانند که این خود دال بر طرب و سرور در مصرف آن است و این مقتضی مسکر و نشئه آور بودن آن است و قطعاً حرام است.
شاه عبدالعزیز دهلوی حنفی می‌فرماید: استفاده کردن از افیون حرام است: اولاً به دلیل اینکه ماده‌ای سمی است که برای بدن زیان آور می‌باشد. چنانچه دانش پزشکی شاهد این مدعا است ثانیاً باعث سستی در اندام می‌گردد.
دکتر یوسف قرضاوی می‌فرماید: مواد مخدّر از قبیل حشیش، تریاک، هروئین و ... که مسلم است افراد مبتلا به آنها از واقعیات زندگی دور می‌گردند و در عالم اوهام و خیال غرق می‌شوند و ضعف عقل و اندیشه در ایشان بوجود می‌آید. حتی مبتلایان به این مواد مخدّر خودشان و خانوادشان و دین و دنیایشان را فراموش می‌نمایند و در خیال محض به سر می‌برند. علاوه بر این؛ ناراحتی جسمی و ضعف اعصاب و عدم رعایت نظافت و بهداشت و ضعف نفس و بد اخلاقی و بد تصمیمی و عدم احساس مسئولیت بر ایشان چیره می‌گردد. به صورت یک عضو فاسد و سربار جامعه قلمداد شده، ثروت شان بیهوده ضایع می‌شود و خانوادشان متلاشی می‌گردد (حتی به خانواده خود رحم نمی‌کنند) حاضرند مایحتاج روزانه ایشان را بفروشند تا مقدار کمی از این مواد ناپاک و زیان آور شیطانی را بدست آورند. برای دستیابی به آن حاضرند دست به هر عمل پستی بزنند. و هیچ شکّی باقی نمی‌ماند که این مواد مخدّری که ضرر جسمی و روحی و اخلاقی و اجتماعی و اقتصادی آن برای همه روشن است، به کلی حرام است و این مواد جزو خمر می‌باشند.
تخدیر در اصطلاح شرع؛ حالتی است که عقل و فکر را می‌پوشاند.
مخدّرات: هر چیزی که باعث این حالت بر عقل می‌شود. مانند: بنج، افیون، حشیش و ...
حکم مخدّرات: میل نمودن مخدّرات حرام است. بر اساس اختلاف آنها، و هر طوری که میل نماید. چونکه ضرر رساندن به عقل و جسم در آنها وجود دارد و همچنین مریضی‌ها و انواع ضرر‌ها که بر هیچ کس پوشیده نیست، می‌شوند.
پس مخدّرات از لحاظ تحریم در حکم مسکرات هستند.
ابو داوود در بحث اشربه روایت می‌کند:” ام سلمه رضی الله عنها گفته: پیامبر (ص) از هر چیز مسکر و مفتر نهی فرموده‌اند.
مجازات میل نمودن مخدّرات:
مجازات دنیوی مخدّرات از تعزیر تجاوز نمی‌کند و مجازات تعزیر بستگی به نوع شدت آنها دارد به طوریکه بر اساس نظر قاضی مسلمان عادل. از قبیل زندان، شلاق، تقریع و ... به شرطی که زدن به پایین‌ترین حد از حدود شرعی نرسد.
منبع: جوانان، مواد مخدّر، اعتیاد ایوب گنجی
نظرات