بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ
ٱقۡرَأۡ بِٱسۡمِ رَبِّكَ ٱلَّذِي خَلَقَ. خَلَقَ ٱلۡإِنسَٰنَ مِنۡ عَلَقٍ. ٱقۡرَأۡ وَرَبُّكَ ٱلۡأَكۡرَمُ. ٱلَّذِي عَلَّمَ بِٱلۡقَلَمِ. عَلَّمَ ٱلۡإِنسَٰنَ مَا لَمۡ يَعۡلَمۡ.
شکسپیر: «کتاب، بزرگ‌ترین اختراع بشر است».
به نام خدا
سرانه‌ی مطالعه
عام‌ترین تعریف از سرانه‌ی مطالعه: میانگین مدت زمان مطالعه‌ی یک نفر در یک شبانه‌روز است. اما لزوماً همیشه این تعریف صادق نیست و می‌توان به جای مدت زمان از تعداد کتاب‌ها یا تعداد صفحات خوانده شده در طول روز نیز برای تعریف سرانه‌ی مطالعه بهره جُست. در ساده‌ترین حالت می‌توان میزان مطالعه همه افراد یک جامعه را با هم جمع بست و بر تعداد افراد آن جامعه و تعداد روزهای در نظر گرفته شده تقسیم کرد. برای اندازه‌گیری، متوسط مطالعه در یک جامعه‌ی آماری را محاسبه نموده و به تمام جامعه تعمیم می‌دهند .البته عوامل دیگری نیز همچون تیراژ کتاب‌ها[١] بر اندازه‌گیری سرانه‌ی مطالعه اثر دارد. پایین بودن سرانه‌ی مطالعه بر تولیدات فرهنگی نویسندگان نیز به صورت عرضه و تقاضا اثر می‌گذارد. در ایران آمارهای متعددی گفته می‌شود و سرانه‌ی مطالعه را برخی دو دقیقه برآورد کرده‌اند! حالا بیایید آن را با چند کشور دیگر – بر حسب دقیقه – مقایسه کنید:
دعوتگران دینی که داعیه‌ی ارشاد فکری و اصلاحگری دارند، بسیار بیش‌تر از دیگران نیازمند مطالعه هستند و کوتاهی آنان در این باب، بسیار زیانبارتر و نابخشودنی‌تر است. «مطالعه» وسیله‌ای برای دستیابی به «علم» و علم برای «عمل کردن آگاهانه»، لازم است و چون «ما لا‌یتمُّ الواجبُ إلّا بهِ فهو واجبٌ[2]»، پس مطالعه برای یک مسلمان، «واجب» است و کوتاهی در این باره، «گناه» است.
رهنمودهایی برای توفیق در مطالعه:
١-باید محلی که مطالعه در آن‌جا انجام می‌شود، مناسب باشد. منظور از محل مناسب، مکانی است که آرام و دور از عوامل مزاحم محیطی باشد. در این شرایط، بهتر می‌توان روی موضوع مطالعه تمرکز کرد. بعضی از افراد محلی را برای مطالعه انتخاب می‌کنند که بسیار شلوغ و پر سر و صدا است و یا در رختخواب به مطالعه می‌پردازند و توقع یادگیری در سطح مطلوب را نیز دارند در صورتی که این محل‌ها بدترین محل برای مطالعه هستند.
٢- پيش از مطالعه از مصرف غذاهای چرب و سنگين خودداری كنيد و با فاصله‌ی زمانی مناسب پس از صرف غذا، مطالعه را آغاز نمائيد.
٣- برای تقویت حافظه و فرایند حفظ، ورودی‌های ناهنجار و اضافی و بی‌فایده (مثل افراط در تماشای تلویزیون و گوش دادن به رادیو و خواندن روزنامه و مجلات) را به سیستم مغزی خود کاهش دهید. با فکر و خیال و غم و پریشان‌حالی و شادکامی مفرط به مطالعه نپردازید.
٤-خواب کافی، توان فراگيری و حافظه را تقويت می‌كند.
٥-حداكثر زمانی كه افراد می‌توانند فكر خود را بر روی موضوعی متمركز نمایند بيش از ٣٠ دقيقه نيست؛ پس توصیه می‌شود بعد از هر ٣٠ دقيقه مطالعه، دقایقی را به استراحت بپردازید.
٦-انتخاب وضعیت مطالعه (position) مهم است. مطالعه در حال راه رفتن و خوابیده به پشت و خمیده اشتباه است اما اگر ترک عادت برایتان دشوار است، در هر حالتی که راحت‌ترید مطالعه کنید.
٧-دقت کنید میزان نور، دمای محیط، فُرم صندلی و سایر شرایط مکان مطالعه‌ی شما به گونه‌ای نباشد که شما را خسته و خواب‌آلوده کند. تهویه‌ی خوب و هوای پراکسیژن در مکان مطالعه، يكی از عوامل اصلی موفقيت در مطالعه به شمار می‌رود. دمای محیط مطالعه بهتر است خنک (١٥ تا ٢١) درجه‌ی سانتیگراد باشد.
٨-بدون تردید ما ساعت‌های بسیاری از شبانه‌روز را با کارهای غیر مفید و یا با بطالت سپری می‌کنیم. اختصاص دادن بخشی از اوقات فراغت به مطالعه، لازم است. البته باید سعی کنیم بهترین اوقات ممکن را به این کار مهم اختصاص دهیم.
٩-سَیر مطالعاتی ما باید هدفمند باشد یعنی قبلاً بدانیم دنبال کسب چه نوع معلوماتی هستیم.
١٠-باید به گونه‌ای مطالعه کنیم که مطالعه‌ی ما به سازماندهی و به دست آوردن اطلاعات جدید و حفظ آنها بینجامد. بنا بر این نباید وقتمان را در مطالعه‌ی مطالب تکراری و تاریخ گذشته و غیر هدفمند، تلف کنیم.
١١-زندگی خیلی کوتاهتر از آن است که هدرش دهیم. اولاً در انتخاب کتاب برای مطالعه دقت کنیم ثانیاً اگر کتابی را شروع کردیم و فهمیدیم ارزش خواندن ندارد و یا از مطالعه‌اش لذت نمی‌بریم، نیمه‌کاره رهایش کنیم.
١٢-کتابی را که برای مطالعه انتخاب می‌کنیم، باید متناسب با قدرت ادراکمان باشد. مطالعه‌ی یک کتاب فلسفی یا تخصصی برای کسی که در آن زمینه‌ی خاص علم و مهارت لازم را ندارد، به شکست در مطالعه منتهی می‌گردد.
١٣-وقتی درباره‌ی موضوعی مطالعه می‌کنیم که درک اطلاعاتش برای ما آسان نیست، باید متن را با سرعت کمتری مطالعه کنیم. کاهش سرعت مطالعه شاید حوصله‌‌مان را سر ببرد، اما حداقل موجب می‌شود اطلاعاتی را که می‌خوانیم، بهتر به خاطر بسپاریم. تمرکز کافی به ویژه وقتی که موضوعات مشکل را مطالعه می‌کنیم، تأثیر بسزایی روی کیفیت درک مطلب خواهد داشت.
١٤-تمرین تندخوانی یکی از مهارت‌هایی است که اهل مطالعه باید به تدریج بیاموزند. سعی کنیم انگشت اشاره‌ی خود از زیر جملاتی که می‌خوانیم، حرکت دهیم. در ابتدای کار متن را با صدای اندکی بلند بخوانیم و به تدریج صدایمان را تا حد تکان دان لب‌ها کاهش دهیم و نهایتاً عادت کنیم کتاب را در دل خود بخوانیم!
١٥-افرادی که کتاب‌های متفرقه و بی‌ترتیب مطالعه می‌کنند – امروز کتاب تاریخی، فردا کتاب روانشناسی، پس فردا کتاب سیاسی و روز دیگر کتاب دینی – هرگز استفاده مطلوب نمی‌برند. کتاب مورد مطالعه‌ی خود را آگاهانه و بر حسب نیازمندی – و نه تصادفی - انتخاب کنیم.
١٦-هنگام مطالعه، ابزارهایی مثل کاغذ یادداشت، مداد و ماژیک فُسفری همراه داشته باشیم. با استفاده از این ابزارها، نکات مهم و مورد نیاز به سرعت قابل مراجعه خواهند بود.
١٧-بعد از مطالعه‌ی هر مطلب، خلاصه‌ی آن را در کم‌ترین و رساترین جملات و در دفتر خاصی یادداشت کنیم و با يادداشت‌برداری، خویشتن را از رنج حفظ‌کردن و به حافظه سپاری مطالب برهانیم.
١٨-کتابی را برای مطالعه انتخاب کنیم که با یک قلم توانا تألیف یا ترجمه شده باشد. متن‌های ضعیف و ناروان، اشتیاق و سرعت در مطالعه را از ما می‌گیرد. برای انتخاب کتاب‌های مفید و جذاب از افراد صاحب‌نظر، کمک بخواهیم.
١٩- با مطالعه‌ی مقدّمه و فهرست و پاراگراف‌هایی از متن کتاب و خلاصه‌ی آن تا حد زیادی می‌توانیم در انتخاب کتاب مطلوب خود موفق شویم.
٢٠-فاصله افتادن زیاد و بدون عذر در بین زمان‌های مطالعه‌ی ما باعث کاهش رغبت ما به مطالعه می‌گردد. اگر برنامه‌ریزی کنیم که هر هفته یک کتاب بخوانیم، در طول یک سال ٥٢ کتاب مطالعه خواهیم کرد!
٢١-توصیه می‌گردد به فراخور نیاز و وقت و ذوق خود، کتاب‌های متنوع بخوانیم تا دچار خستگی و کاهش نشاط نشویم. خواندن کتاب‌های شعر و رُمان و زندگینامه و سفرنامه بسیار مفید و نشاط انگیز است.
٢٢-کتاب‌های مرجع – مثل فرهنگ لغت و تفاسیر و منابع فقهی و حدیث و ... – را به فراخور نیاز مطالعه کنیم تا دچار خستگی و کمبود وقت نشویم.
٢٣-با بازگو کردن نکات جالب و جذاب کتاب‌هایی که خوانده‌ایم برای اعضای خانواده و دوستان، آنها را نیز به کتابخوانی علاقمند سازیم و یا لااقل از ملامت و مزاحمتشان در امان بمانیم!
٢٤-به نگاهداری و چیدمان کتاب‌هایمان اهتمام بدهیم. نظم و زیبایی کتابخانه، رغبت مطالعه را در ما افزایش می‌دهد.
٢٥-کتاب از جهت سندیت، دقت و تمرکز بر روی مندرجات آن بر سایر رسانه‌ها برتری دارد و لذا هیچ وقت کتاب را با هیچ چیز دیگری عوض نکنیم!
٢٦-کتاب غذای روح است و لذا کتاب باید جزئی فراموش ناشدنی از سبد خرید خانواده باشد. اختصاص دادن حداقل ٢ درصد از مخارج به خرید کتاب، کفایت می‌کند. بدیهی است که خریدن کتاب سالم و مفید همانند خریدن غذای سالم و مفید، اهمیت دارد.
پانوشت‌ها:
[١] تیراژ کتاب نیز در ایران در سال‌های اخیر بسیار کاهش داشته است و از ۳۰۰۰ در دهه ۵۰ و ۶۰ با وجود دوبرابر شدن جمعیت به ۵۰۰ عدد در دهه ۹۰ رسیده است.
[٢] . چیزی که واجب جز به وسیله‌ی آن تحقق نپذیرد، واجب خواهد بود.
نظرات