ایجاد زندگی مشترک میان مردم یک جامعه و جهان بشریّت هدف بزرگی است که سایر ادیان و شرائع آسمانی و نیز خردمندان و خیرخواهان جهان برای دستیابی به آن تلاش کرده‌اند. بسیار مهمّ است که در میان مشکلات و بحران‌هایی که بشر با آن دست به گریبان است بر اهمّیّت زندگی مشترک و الزامات آن تأکید شود. شورای افتای اروپا دوره‌ی بیست و پنجم خود را به موضوع «ریشه‌های زندگی مشترک در اروپا» اختصاص داد و به همین مناسبت اصول زندگی مشترک را با جهانی کردن ارزش‌های اسلامی اعلام کرد و از همه‌ی شهروندان اروپا خواست در راستای ایجاد زندگی مشترک و مسالمت‌آمیز همکاری کنند.
از نگاه این شورا الزامات زندگی مشترک بر ده اصل استوار است:
-پذیرش وحدت نوع انسانی و این که خداوند همه‌ی انسان‌ها را از یک اصل آفریده است:
«يا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُم مِّن ذَكَرٍ وَأُنثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ» [حجرات: ١٣].
اى مردم، ما شما را از مرد و زنى آفريديم، و شما را ملّت ملّت و قبيله قبيله گردانيديم تا با يكديگر شناسايى متقابل حاصل كنيد. در حقيقت ارجمندترين شما نزد خدا پرهيزگارترين شماست. بى‌ترديد، خداوند داناى آگاه است.
این اصل به برابری همه‌ی انسان‌ها در ارزش و کرامت انسانی باور دارد.
- احترام به کرامت انسانی و رعایت حقوق بشر؛ تمام بشریت در این اصل با هم برابرند و هر نوع تعدّی به انسان‌ها و زیر پا گذاشتن کرامت یا سلب حقوق آنان غیر قابل پذیرش است. خدای متعال با تأکید بر این اصل فرموده است:
«وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُم مِّنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى كَثِيرٍ مِّمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلًا» [اسراء: ٧٠].
و به راستى ما فرزندان آدم را گرامى داشتيم، و آنان را در خشكى و دريا [بر مركبها] برنشانديم، و از چيزهاى پاكيزه به ايشان روزى داديم، و آنها را بر بسيارى از آفريده‌هاى خود برترى آشكار داديم.
بر اساس این اصل انسان پس از مرگ نیز همانند زمان حیات دارای احترام است و با مرگ کرامت انسانی او از بین نمی‌رود. انسان موجودی باکرامت است چه در حیات و چه پس از مرگ. پیامبر اسلام در برابر جنازه‌ای از جای خود برخاست. گفتند این جنازه‌ی یک یهودی بود. فرمود مگر یک انسان نبود؟
-تعامل با عدالت، احسان و اخلاق زیبا و پرهیز از ظلم و ستم و ارتباط اقشار گوناگون جامعه با هم؛ خدای متعال در کتاب گرانقدرش فرموده است:
«إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالإِحْسَانِ وَإِيتَاء ذِي الْقُرْبَى وَيَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاء وَالْمُنكَرِ وَالْبَغْيِ يَعِظُكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ» [نحل: ٩٠].
در حقيقت، خدا به دادگرى و نيكوكارى و بخشش به خويشاوندان فرمان مى‌دهد و از كار زشت و ناپسند و ستم باز مى‌دارد. به شما اندرز مى‌دهد، باشد كه پند گيريد.
-وفا به عهد؛ این کار باعث اعتماد و اطمینان همگانی می‌شود و به ثبات در زندگی و حفظ حقوق می‌انجامد. در قرآن هم بر این امر تأکید شده است:
«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَوْفُواْ بِالْعُقُودِ» [مائده: 1]. اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، به قراردادها[ى خود] وفا كنيد.
«وَأَوْفُواْ بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ كَانَ مَسْؤُولًا» [اسراء: ٣٤]. زيرا كه از پيمان پرسش خواهد شد.
رسول خدا میفرماید: «لا إيمان لمن لا أمانة له، ولا دين لمن لا عهد له».
کسی که امانت ندارد ایمان ندارد و هر کس عهد و پیمان نمی‌شناسد دین ندارد.
- همکاری مثبت برای تحقق شهروندی و دفع خطرات از جامعه و حفظ محیط زیست؛ این اصل به هم‌زیستی و فراهم کردن اسباب آن تشویق می‌کند. خدای متعال میفرماید:
«وَتَعَاوَنُواْ عَلَى الْبَرِّ وَالتَّقْوَى وَلاَ تَعَاوَنُواْ عَلَى الإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ» [مائده: ٢].
و در نيكوكارى و پرهيزگارى با يكديگر همكارى كنيد، و در گناه و تعدّى دستيار هم نشويد.
-تکثّرگرایی و آزادی اعتقاد و عبادت؛ اقرار به حقّ در اختلاف به طرف‌های مختلف امکان می‌دهد تا در امنیّت و آسایش زندگی کنند.
خدای متعال میفرماید: «لَا إِكْرَاهَ فِي الدِّينِ» [بقرة: ٢٥٦]. در دين هيچ اجبارى نيست. گفت‌وگو در ارتباطات و حلّ مشکلات بهترین روشی است که ذهن‌ها را برای رسیدن به حق آماده می‌کند و قرآن کریم در آیات زیادی به این موضوع پرداخته است. از بحث و مجادله‌ی پیامبران با اقوام‌شان مثال می‌زند و در مقدّمه‌ی آنها ابراهیم خلیل قرار دارد که مقتدای ادیان سه‌گانه است. خداوند به رسولش نیز امر کرده است که به بهترین روش مجادله کند: «وَجَادِلْهُم بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ» [نحل: ١٢٥]. و با آنان به [شيوه‌اى] كه نيكوتر است مجادله نماى.
تلاش برای برقراری صلح و سازش اجتماعی، ارتباط صحیح، مهربانی و دلسوزی متقابل و دوری از خشونت؛ رسول خدا میفرماید:
«إن الرفق لا يكون في شيء إلا زانَهُ، ولا يُنْزَع من شيء إلا شانَهُ»
نرمش با هر چیزی که باشد آن را زیبا جلوه می‌دهد و در هر کاری نباشد آن را زشت می‌سازد.
همچنین فرموده است:
«يَسِّروا ولا تعسروا وبشروا ولا تُنَفِّروا» (متفق عليه) آسان بگیرید و سخت‌گیر نباشید؛ بشارت دهید و مردم را از خود دور نکنید.
به معاذ بن جبل و ابو موسی اشعری فرمود:
«يَسِّرا ولا تُعَسِّرا، وبَشِّرا ولا تُنَفِّرا، وتَطاوَعا ولا تختلفا»
آسان بگیرید و سخت‌گیر نباشید؛ مردم را خوشحال کنید و از خود دور نسازید. از هم فرمان ببرید و با هم اختلاف نکنید.
«من صنع إليكم معروفًا فكافئوه».
هر کس به شما نیکی کرد به او پاداش دهید.
-احترام مقدّسات و پرهیز از بی‌حرمتی به آن؛ این کار باعث تقویت احترام متقابل و زندگی مشترک می‌شود و از کینه و دشمنی و نفرت‌پراکنی میان گروه‌ها و افراد جامعه جلوگیری می‌کند؛ خواه به وسیله‌ی رساله‌ی دیداری یا شنیداری باشد یا با وسایل ارتباطی نوین.
-خدای متعال میفرماید:
«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا يَسْخَرْ قَوْمٌ مِّن قَوْمٍ عَسَى أَن يَكُونُوا خَيْرًا مِّنْهُمْ وَلا نِسَاء مِّن نِّسَاء عَسَى أَن يَكُنَّ خَيْرًا مِّنْهُنَّ وَلا تَلْمِزُوا أَنفُسَكُمْ وَلا تَنَابَزُوا بِالأَلْقَابِ بِئْسَ الاِسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الإِيمَانِ وَمَن لَّمْ يَتُبْ فَأُولَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ» [حجرات: ١١].
اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، نبايد قومى قوم ديگر را ريشخند كند، شايد آنها از اينها بهتر باشند، و نبايد زنانى زنان [ديگر] را [ريشخند كنند ]، شايد آنها از اينها بهتر باشند، و از يكديگر عيب مگيريد، و به همديگر لقبهاى زشت مدهيد؛ چه ناپسنديده است نام زشت پس از ايمان. و هر كه توبه نكرد آنان خود ستمكارند.
پرهیز از هر اقدامی که به افراط‌گری و تروریسم اعمّ از زبانی و رفتار می‌انجامد؛ افراط‌گری باید بر اساس قوانین جرم تلقّی شود و خدای متعال آدم‌کشی و ظلم و تجاوز به ناحق را حرام کرده است:
«إِنَّمَا حَرَّمَ رَبِّيَ الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ وَالإِثْمَ وَالْبَغْيَ بِغَيْرِ الْحَقِّ» [اعراف: ٣٣].
پروردگار من فقط زشتكاريها را -چه آشكارش [باشد] و چه پنهان- و گناه و ستم ناحق را حرام گردانيده است.
«أَنَّهُ مَن قَتَلَ نَفْسًا بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِي الأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعًا وَمَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعًا» [مائده: ٣٢].
هر كس كسى را -جز به قصاص قتل، يا [به كيفر] فسادى در زمين- بكشد، چنان است كه گويى همه مردم را كشته باشد. و هر كس كسى را زنده بدارد، چنان است كه گويى تمام مردم را زنده داشته است.
«وَلَا تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلَاحِهَا وَادْعُوهُ خَوْفًا وَطَمَعًا إِنَّ رَحْمَتَ اللَّهِ قَرِيبٌ مِنَ الْمُحْسِنِينَ» [اعراف: ٥٦]
و در زمين پس از اصلاح آن فساد مكنيد، و با بيم و اميد او را بخوانيد كه رحمت خدا به نيكوكاران نزديك است.
نظرات