سایت رسمی جماعت دعوت و اصلاح

مروری بر آرا و اندیشه‌های علی عبدالرّازق

امیر یوسفی
روزنامه‌ی‌ بنیان، 23فروردین 1381،ش38، ص6

یکم
خواه‌ وجود مقوله‌ای تحت عنوان«اندیشه سیاسی اسلام» را پذیرفته باشیم یا نه، خواه مدلهای محقق و فعلیت‌یافته دینی را با نظر قبول و خوش‌بینی برگزار کنیم یا نه، خواه به تفکیک مطلق یا نسبی ساحات عرفی و قدسی باور داشته باشیم یا نه، گریزی از وارسی و بررسی نسبت دین و سیاست نداریم. نفس این پرسش در حیات روزانه دینداران، دست کم در سطح رویکردهای نظری، همیشه یکی از مهمترین پروبلماتیک‌ها و آنتی نومی‌های جوامع دینی/ اسلامی بوده است. گواینکه از شیو, و گستره طرح این مسئله در جوامع دینی نمی‌توان اثبات رابطه دین با سیاست را نتیجه گرفت و نه می‌توان عدم وجود این ربط را استنتاج کرد، امّا از واقعیت جدلی‌الطرفینی و حضور قاطع آن نیز نمی‌توان عزل نظر کرد.

اشاره
هدف غایی دین چیست؟ آباد کردن دنیای انسان است یا آخرت او یا هردو؟ این پرسش‌ها در عین سادگی، دنیایی از مفاهیم را به همراه خود دارد یا به همراه می‌آورد. متفکران دینی برای پاسخ به این پرسش‌ها از دو منظر به دین نگاه می‌کنند: منظور درون دینی و منظر برون دینی. در نگاه برون‌دینی، انسان با مراجعه و تکیه به متون دینی انتظارات دین را از انسان می‌یابد، در حالی‌که در نگاه برون‌دینی با مراجعه به فکر و تجربه‌ی بشر، انتظارات خود را از دین ترسیم می‌کند.

اشاره: انتشار دو مقاله‌ی «بسط تجربه‌ی نبوی» و «ذاتی و عرضی در دین»، بازتاب‌های گوناگونی در میان دینداران و دین‌پژوهان داشت. گفت‌وگوی زیر حاوی ملاحظات انتقادی بها‌ءالدین خرّمشاهی، دین‌پژوه و قرآن‌پژوه معاصر، درباره‌ی دو مقاله‌ی فوق و پاسخهای عبدالکریم سروش، نویسنده‌ی آن دو مقاله است.

سرویس دین و دعوت پایگاه‌ اطلاع‌رسانی اصلاح

پس از بیان دلایل کثرت‌گرایان، در فصل قبل، در این فصل به نقد دلایل آن‌ها خواهیم پرداخت. ابتدا ادلّه و مبانی آن‌ها را بررسی نموده و به تحلیل‌شان می‌پردازیم؛ سپس از منظر قرآن و سنّت به صورت کلی به بحث و بررسی پلورالیزم خواهیم نشست.

الف؛ نقد دلایل کثرت‌گرایان:

1)هرمنیوتیکس

ابهام ذاتی متن و کثرت نازدودنی معنا، تنها یکی از تئوری‌ها در این باب است و نمی‌توان ادّعا کرد که همه‌ی فهم‌ها، فهم‌های تفسیری‌اند و به چه دلیل مقتضای متن، همواره ابهام و تفسیر‌پذیری است؟ همه‌ی متون از جمله متون دینی، می‌توانند روشن و محکم باشند، اگرچه گاهی مبهم و متشابه نیز می‌باشند. روشنی متن، جایی برای تفسیر باقی نمی‌گذارد و اگر هم جایی برای تفسیر باشد، تنها یک تفسیر از متنِ روشن ممکن است. متن می‌تواند کاملاً صریح و پوست‌کنده باشد. بنابراین، این تعبیر که «کتاب الهی و سخن پیامبر-صلی‌الله‌علیه‌وسلم-، همواره تفسیرهای متعدّد برمی‌دارد» سخن نادرست و نامعقولی است.

موضوع سخن، دین اقلّی و اکثری است. ابتدا خوب است به انگیزه‌ها و محرکات اولیه‌ای که توجه مرا به این بحث برانگیخت اشاره‌ای کنم. چند واقعه فکر مرا متوجه اهمیت این موضوع کرد:

گفت‌وگو با دکترعلیرضا علوی‌تبار

ثمینا رستگاری

چه بسیار نام‌ها که در گذر ایام گرد فراموشی بر آنها می‌نشیند و با ورق خوردن برگ‌های تقویم، یاد آنها از خاطره‌ها می‌رود. نام برخی دیگر در صفحه یی از تاریخ نوشته می‌شود و سالمرگ یا زادروزشان دیگران را به صرافت آنها می‌اندازد. شریعتی جزء هیچ کدام از این دو دسته نیست. حضور او منوط به هیچ مناسبتی نیست. نامش به بهانه‌های مختلف در سرشناسه بسیاری از اتفاقات به چشم می‌خورد. در زمان شورهای انقلابی حضور دارد و در وقت شکیبایی اصلاح طلبی نیز باز به بقای خود ادامه می‌دهد و هیچ کس نمی‌داند که سر این ماندگاری چیست؟ آیا همیشه بودن او به دلیل یکتا بودنش است و اینکه دیگر کسی در قامتی بلندتر از او ظهور نکرد تا شریعتی به سایه نام او تبعید شود؟ آیا دیگرانی بزرگ تر از او آمدند اما از اقبال داشتن فرزندان و طرفدارانی وفادار و مومن بی بهره بودند؟

نسخه قانون ما عین شفـــــاست
مصحف ما مستفاد از مصطفاست

ای مبارک آن گلــــیم گل تو را
وی خنک آن وصف مزّمّل تو را

نه ملک بودی نه دلخسته ز خاک
ای بشیر ما بشـــــر بودی و پاک
استاد مکرّم، حضرت آیت الله آقای جعفر سبحانی

زاهد ویسی_سقز

دین، به‌‌عنوان یک روش یا منش، همواره به شکل‌های گوناگون مورد توجه و دقت پیروان و مخالفان خود قرار گرفته است و هر یک از آنان براساس الگو یا دیدگاه خاصی که درباره آن داشته، در اوصاف و خصایل یا حسنات و آفات آن نظری افکنده و در حد توان و امکان خود، لایه‌ها و زوایایی از آن را بررسی کرده‌اند.

علی علیپور


1. ایمان سرچشمه امنیت
ایمان سرچشمه همه خیر و نیکی‌هاست. انسان در زندگی از چیزهای زیادی بیم دارد. اما مؤمن همه درهای ترس را بسته و غیر از ذات پروردگار از هیچ کس هراسی ندارد. از این می‌ترسد که مبادا در حق خدا کوتاهی کند یا بر خلق او تجاوز کند. اما از مردم بیمی ندارد؛ چون آنان مالک نفع و زیان او، مرگ و زندگی و برانگیختن او بعد از مرگ نیستند.

سرویس دین‌و دعوت پایگاه‌ اطلاع‌رسانی اصلاح

در این فصل دلایل کثرت‌گرایان یا ادله و مبانی پلورالیسم راتوضیح داده و در فصل بعد به نقد آن‌ها می‌پردازیم.

مهم‌ترین دلایل کثرت‌گرایان عبارتند از:
1. هرمنوتیک
براساس پذیرش هرمنیوتیکس گفته شده است: فهم‌ها از متون دینی بالضروره متنوع و متکثّر است و نه تنها متنوع و متکثر است، بلکه سیال است و این تنوع و تکثرِ سیال، قابل تحویل شدن به فهم واحد نیست.[1] یعنی هر خواننده‌ای به مقتضای عقاید و علایق شخصی خود، معنایی به متون دینی می‌بخشد و برداشتی متفاوت از برداشت‌های دیگری می‌کند و این برداشت‌ها وحدت‌پذیر نیست و امکان داوری بین آن‌ها برای تشخیص و ترجیح برداشتِ درست از نادرست وجود ندارد. هیچ مرجع و مفسّر رسمی از دین وجود ندارد و قول هیچ‌کس حجیت تعبّدی ندارد.