معرفی هر شهر و بخشی نیازمند مطالعه و دسترسی به منابع مکتوب جغرافیایی و تاریخی است، اما در شرایط حاضر با توجه به نبود آثار مکتوب تاریخی – فرهنگی از سوی پژوهشگران و نویسندگان بومی و عدم اعتبارات کافی جهت انجام این امر از سوی ارگان‌های مربوطه و هزینه زیاد و صرف زمان طولانی برای پژوهش و همچنین با توجه به روند تخریب چندساله اخیر در ییلاقات بخش سیلوانا، چه به لحاظ طبیعی و چه از طریق آسیب‌های انسانی اعم از گسترش بی‌رویه تورهای گردشگری و خودروهای آفرود غیرمجاز و نظر به توجه قرار داشتن مراتع دامداران این بخش در ییلاقات مزبور و نیز پیشینه‌ای حداقل چهارصد ساله‌شان که سهم عمده‌ای در تولید محصولات لبنی و گوشتی استان را دارند، درصدد معرفی خلاصه‌وار جغرافیای دهستان مرگور بخش سیلوانا برآمدم. نوشته‌های زیر بخشی از مطالب کتاب در دست تالیف اینجانب به نام “سیلوانایی که من شناخته ام” است.

بخش سیلوانا به مرکزیت شهر سیلوانا، یکی از شهرهای جدید استان آذربایجان غربی است. این بخش با کشورهای ترکیه و عراق هم مرز و از شمال، شرق و جنوب به ترتیب با بخش صومای برادوست، شهر ارومیه و شهرستان اشنویه و از غرب به کشورهای ترکیه و عراق محدود است.

بخش سیلوانا از سه دهستان به نام‌های ترگور، مرگور و دشت تشکیل شده است و شهر سیلوانا مرکز بخش سیلوانا از توابع شهرستان ارومیه، در ارتفاع ۱۶۰۰ متری از سطح دریا واقع شده است و در ۳۰ کیلومتری جنوب غرب شهر ارومیه ودر منطقه پایکوهی قرار دارد. بر اساس مصوبه وزارت کشوردر سال ۱۳۲۷، سیلوانا به مرکزیت بخش انتخاب گردیده و در سال ۱۳۷۹ نیز تبدیل به شهر شده و شهرداری در آن تاسیس گردید.

این بخش در منطقه کوهستانی و اقلیم نوع بری، نیمه مرطوب، خیلی سرد تا معتدل قرار دارد. توپوگرافی منطقه، موقعیت کوهستانی و نفوذ توده‌های هوایی غرب، اقلیم منطقه را دچار تغییر و تحول می‌نماید. میزان دمای این ناحیه در فصل تابستان بسیار معتدل تر از نواحی ساحلی بوده و اوج گرما در ماههای تیر و مرداد است، بطوریکه درجه حرارت از ۳۰ درجه سانتی‌گراد بالاتر نمی‌رود. از اواسط مردادماه هوا رو به خنک شدن می‌گذارد و از اوایل فصل پاییز، سرما و یخبندان منطقه را تحت تاثیر قرار می‌دهد. درجه حرارت در فصول پاییز و زمستان بسیار پایین‌تر از نواحی ساحلی دریاچه ارومیه بوده و در اغلب سال‌ها زمستان واقعی از آبان ماه شروع شده و سرما و یخبندان تا اواخر اردیبهشت ماه ادامه می‌یابد. میزان بارش نیز به دلیل عبور توده۲های هوایی مرطوب و وجود ارتفاعات بلند منطقه، بیشتر از نواحی ساحلی می‌باشد. میزان بارندگی منطقه حداکثر به ۶۰۰ میلیمتر می‌رسد. باد غالب در بخش سیلوانا، باد غربی است که سبب بارش در این ناحیه می‌شود. بادهای محلی سلماس از شمال و سپید و سیاه از جنوب بر روی اقلیم ناحیه تاثیرگذار می‌باشند. گردنه زینی از گذرگاه‌های مطرح و تاریخی این دهستان است.

مرگور با توجه به وضعیت اقلیمی و شرایط توپوگرافی و پوشش گیاهی، از تنوع بالایی برخوردار است. مناطق کوهستانی در محدوده جنگل‌های زاگرس قرار می‌گیرد که در سالیان گذشته تخریب و نابود گشته‌اند و در حال حاضر فقط نمونه‌هایی از بقایای درختان این جنگل‌ها بصورت پراکنده در منطقه وجود دارد، مناطق دشتی و پایکوهی و دره‌های بخش، از نظر پوشش گیاهی علفی و بوته‌ای یکساله و چند ساله نسبتاً غنی است. این گونه‌ها، مراتع نسبتاً مرغوبی را تشکیل داده‌اند. درختان پسته وحشی (بنه)،‌ بادام کوهی، زالزالک و گونه‌های غیر میوه‌ای، بلوط، افرا و گونه‌های سوزنی برگ از مهم‌ترین گونه‌های این منطقه است.

دهستان مرگور به مرکزیت روستای زیوه از بخش سیلوانای شهرستان ارومیه در ۱۷ کیلومتری جنوب شرق مرکز بخش قرار گرفته است. مرگور از شمال به دهستان دشت، از شمال شرق به دهستان‌های باراندوز (براندز) و براندز جنوبی، از شرق و جنوب به دهستان دشت بیل شهرستان اشنویه و از غرب به کشور ترکیه و از جنوب غرب به کشور عراق محدود می‌گردد.

دهستان مذکور با ۲۴۲/۴۰۰ کیلومتر مربع مساحت ۳۲/۶ درصد از بخش سیلوانا را در بر می‌گیرد. ارتفاع متوسط آبادی‌های این دهستان ۱۵۶۷ متر، که مرتفع‌ترین آن روستای سوله‌دوکل با ارتفاع ۱۹۰۰متر و پایین‌ترین آن روستاهای هفت آباد و ممکان با ارتفاع ۱۴۴۰ متر است. رودخانه دائمی براندز از ارتفاعات اطراف دشت مرگور یعنی کوه‌های مرزی دالانپر، مرگه زیارت و بزسینا سرچشمه گرفته و شاخه اصلی آن پس از عبور از روستاهای سوله دوکل، کوله بهی، در بستر نسبتا عمیق کوهستانی با شیب تندی جریان می‌یابد و سپس در روستاهای گسیان و لورزینی جاری شده و نهایتا در روستای ملاباستک و مرکز دهستان شاخه دیگر به نام دیزج را از کوه مرگه زیارت و روستای چریک آباد دریافت نموده و سپس به سمت شمال جریان می‌یابد و پس از مشروب نمودن روستاهای دهستان به سمت شرق تغییر مسیر می‌دهد و از روستای ممکان گذشته وارد دهستان‌های دشت و باراندوز چای جنوبی می‌گردد و سپس به دریاچه ارومیه می‌ریزد. کوه سه کوچه، خلیل، چیمن، اسبی بنار، کوه دارکش و دالانپر و بزسینا و مرگه زیارت و آز، از ارتفاعات پیرامون این دهستان هستند.

سه محور و جاده ارتباطی دایر، این دهستان را با سایر دهستان و بخش‌ها مرتبط می‌سازد که عبارتند از۱:

۱٫ محور زیوه – جورنی – ارومیه

۲٫ محور زیوه – راژان – ارومیه

۳٫ محور زیوه – دیزج – کانی سپی – اشنویه

اسامی برخی از روستاهای دهستان مرگور

اورسی، باوان، براسب، برازان، بی‌بکران، تازه کند، رزگه (درگه)، خوراسب، چریک آباد، توپوز آباد، ژارآباد، زیوه، دیزج، دوکانه، سه گرکان، سوله دوکل، سوسن آباد، سودین آباد، سورکان، ژراژی، علیه، شیرکان، شیخ زرد، زیوه، شکل آباد، کایر، کانی تابر، کانی دستار، گارانه (قارانه)، فلکان، گردیک، گردوان، کیسیان (گسیان)، کلاسی، کچله، لورزینی، لاجانی، گلستانه، کوله بهی، گردیک ناصر، ناری، میرآباد، ممکان، منصورآباد، ملاباسک، هاشم آباد، هفت آباد، هلج، نوی، نرگی

وجه تسمیه مرگور و معانی اسامی برخی از روستاهای مرگور

در خصوص معانی و وجه تسمیه برخی اسامی علاوه بر اشراف به زبان محلی، بایستی به تنوع لهجه‌ها و هم چنین دستور زبان (گرامر) و شیوه‌های معیشت اقتصادی باشندگان محلی اشراف کافی داشت. مرگور، مِرگَوَر یا همان مِرگه وار (مِرگ یا مِرگه در زبان محلی به معنای مرغزار و وار یا وَر به معنای سرزمین است) به مفهوم سرزمین مرغزارها است.

مرغزارهای متعددی در این دهستان وجود دارند که به موارد زیر می توان اشاره نمود:

1. مرگه فال
2. مرگه رَش
3. مرگه زیارت

وجه تسمیه برخی از روستاها و مکان‌های جغرافیای مرگور

زیوه (کوردی: زێوە)؛ چسبیده به رودخانه
دیزج (کوردی: دزێ)؛ دیزجه، دژجه، دژ کوچک
ناری (کوردی: نارێ)؛ میان راه
دالانپر (کوردی: دالان پەر): دال؛ عقاب، ان: علامت جمع، پر: محل پریدن یا پرواز- محل پرواز عقاب ها
بوز سینا (کوردی: بۆزێ سینا)؛ بوز: سفید مایل به خاکستری سینا: اشعه نور بوزسینا: رشته یخچال های طبیعی برف (کوردی: سینا یا سیناهی) سفید مایل به خاکستری
سوله دوکل (کوردی: سوولە دووکەل)؛ آبشار دود یا بخار
کوله بهی (کۆلە بھی)؛ بید کهنسال

کیومرث حاجی محمدی؛ باستان شناس و راهنمای نمونه کشوری گردشگری