عبدالله‌ سردشتی

یکی از ارکان عقیده اسلامی ایمان به ملائکه است. خداوند در وصف باور ایمانداران در آیه 285سوره بقره مىفرماید: {آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنزِلَ إِلَیهِ مِنْ رَبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ کُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَمَلائِکَتِهِ وَکُتُبِهِ وَرُسُلِهِ لا نُفَرِّقُ بَینَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ وَقَالُوا سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا غُفْرَانَکَ رَبَّنَا وَإِلَیکَ الْمَصِیرُ} خداوند سبحان در مورد اینکه کسی که به ملائک ایمان نداشته باشد در ضلالت و گمراهی بسر مىبرد مىفرماید: {وَمَنْ یکْفُرْ بِاللَّهِ وَمَلائِکَتِهِ وَکُتُبِهِ وَرُسُلِهِ وَالْیوْمِ الآخِرِ وَالْیوْمِ الآخِرِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلالاً بَعِیداً} نساء136
در آیات مختلف قرآن کریم در باره مناسبتهای گوناگون از ملائکه سخن به میان آمده است. و نیز احادیث زیادی از ملائکه و وجوب باور عمیق به آنها سخن به میان آمده است. حضرت رسول(ص) با بعضی از ملائکه روبرو شده است، و اینها بیشتر در آغاز وحی بوده است. و طبق گفته رسول(ص) ملائک با بعضی از افراد غیر نبی هم از اتقیاء ارتباط دارند.هر کس انکار وجود ملائک را بکند سخن خدا و رسول را انکار نموده است. در نزد جمیع مسلمانان ایمان به ملائکه از اصول دین به شمار مىرود.

حکمت وجود ایمان به ملائکه
حکمت خداوند اینطوری اقتضا مىکند که به وجود ملائک ایمان بیاوریم. ملائک بین خدا و پیامبران واسطه هستند، از جمله وظیفهء آنها تبلیغ رسالت خداوند به پیغمبران، وحی شریعت خدا به نبی، و غیره...
{ینَزِّلُ الْمَلائِکَةَ بِالرُّوحِ مِنْ أَمْرِهِ عَلَى مَنْ یشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ أَنْ أَنذِرُوا أَنَّهُ لا إِلَهَ إِلاَّ أَنَا فَاتَّقُونِ}نحل-2. ونیز از حکمت خدا است که وظایف و کارهایی را به ملائک واگذار کند، از جمله: نفخ روح در جنّها، مراقبت از کردار انسانها، حفظ انسانها و قبض روح آنها.
عقیده مردم به ملائکه قبل از اسلام:
مردم از نظر ایمان به ملائک دو دسته بودند:
دسته اول: پیغمبران و یاران آنها و کسانی که از پیغامبران اطاعت مىکردند. اینها ایمان قلبی به ملائک داشتند، نسبت به اخبار و احادیث انبیاء اطمینان داشتند ایمان به ملائکه امری بود که همه پیغمبران به اتفاق تصدیق کرده اند.
دسته دوم:
1- ‌گروهی نسبت به ملائک و وجود آنها بی تفاوت بودند(از نظر ایمانی)
2- ‌دسته ای مانند فلاسفه از نظر استدلالات عقلی به این امر پی مىبرند امّا روحانیون از طریق کشف و شهود به این مسئله پی مىبرند.
1. ‌خصوصیات ملائک
از طریق وحی که به حضرت رسول(ص) نازل شده با صفات آنها تا حدودی آشنا شویم:
1- مخلوقاتی هستند که از نور خلق شده اند:
فعن عایشه عن رسول الله(ص) قال: (خلقت الملائکة من نور، و خلق الجان من مارجٍ من نار، و خلق آدم مما وصف کلم) مسلم
2- ملائکه بطور معنوی وجود دارند و ما آنها را نمىبینیم.
جبرئیل جلسات زیادی در خدمت حضرت رسول بوده است.
فعن ابی سلمه ان عایشه قالت: قال رسول الله(ص): (یا عائشه هذا جبرئیل یقرئک السلام، قالت: و علیه السلام و رحمه الله و هو یری ما لا یری) متفق علیه
3- ملائک میتوانند در قالب انسانها ظاهر شوند.
الف- به صورت انسان مجهول: در این باره:
‌حضرت عمر نقل مىکند که: در مجلسی در خدمت رسول الله بودیم. مردی سیاه و قوی به خدمت رسید. هیچ اثر سفر و خستگی بر سر و روی او دیده نمىشد و کسی هم او را نمىشناخت او از اسلام و ایمان و احسان و قیامت از حضرت رسول سوال کرد. حضرت رسول جواب او را تفصیل فرمودند . و بعد رو به اصحاب کرد و فرمود: آیا این را شناختید: گفتند: خدا و رسولش بهتر مىدانند. فرمود این جبرئیل بود آمده بود تا دین شما را به شما تعلیم دهد. (از طریق سوال کردن)

ب- به صورت انسان معلوم:
‌جبرئیل باز در شکل و قیافه انسان بر پیامبر نازل مىشد.
‌و همچنین موضوع مهمانی ابراهیم علیه السلام که در قرآن آمده است: {هَلْ أَتَاکَ حَدِیثُ ضَیفِ إِبْرَاهِیمَ الْمُکْرَمِینَ (24) إِذْ دَخَلُوا عَلَیهِ فَقَالُوا سَلاماً قَالَ سَلامٌ قَوْمٌ مُنکَرُونَ (25) فَرَاغَ إِلَى أَهْلِهِ فَجَاءَ بِعِجْلٍ سَمِینٍ (26) فَقَرَّبَهُ إِلَیهِمْ قَالَ أَلا تَأْکُلُونَ (27) فَأَوْجَسَ مِنْهُمْ خِیفَةً قَالُوا لا تَخَفْ وَبَشَّرُوهُ بِغُلامٍ عَلِیمٍ (28) }الزاریات-24-28.
4- صفات خارق عادت ملائکه خدا
الف-حمل عرش: {وَالْمَلَکُ عَلَى أَرْجَائِهَا وَیحْمِلُ عَرْشَ رَبِّکَ فَوْقَهُمْ یوْمَئِذٍ ثَمَانِیةٌ} الحاقه-17
ب- واقعیت نفخ صور توسط ملائک انجام مىشود.
5- از صفات دیگر ملائکه، اطاعت از خداوند و دوری از گناه و نافرمانی و بطور غیر متقطع تسبیح خداوند را مىکنند.
6- از صفات دیگر آنها مقرب بودن به خداوند و عدم استکبار و نافرمانی و در سجده بودن.
{إِنَّ الَّذِینَ عِنْدَ رَبِّکَ لا یسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِهِ وَیسَبِّحُونَهُ وَلَهُ یسْجُدُونَ}الاعراف-206. خداوند سبحان به آنها احترام گذاشته و ابهام و تهمت فرزند خداوند بودن آنها را از بین مىبرد: {وَقَالُوا اتَّخَذَ الرَّحْمَنُ وَلَداً سُبْحَانَهُ بَلْ عِبَادٌ مُکْرَمُونَ}الانبیاء-26.
7- از خصوصیات دیگر آنها عدم تناسل و ازدواج نکردن (ملائک) است. و این تهمت را نیز رد مىکند که ملائک موجودات مونث هستند کافران روز قیامت در این باره بازخواست مىشوند.
{وَجَعَلُوا الْمَلائِکَةَ الَّذِینَ هُمْ عِبَادُ الرَّحْمَنِ إِنَاثاً أَشَهِدُوا خَلْقَهُمْ سَتُکْتَبُ شَهَادَتُهُمْ وَیسْأَلُونَ}الزخرف.19
8- ملائک مأموران و فرستادگان نشر و تبلیغ شریعت خداوند هستند:
{الْحَمْدُ لِلَّهِ فَاطِرِ السَّمَوَاتِ وَالأَرْضِ جَاعِلِ الْمَلائِکَةِ رُسُلاً أُولِی أَجْنِحَةٍ مَثْنَى وَثُلاثَ وَرُبَاعَ یزِیدُ فِی الْخَلْقِ مَا یشَاءُ إِنَّ اللَّهَ عَلَى کُلِّ شَیءٍ قَدِیرٌ}فاطر-1.
9- ملائک قادرند در بین آسمانها و زمین رفت و آمد کنند بدون اینکه ضرری ببینند: {تَعْرُجُ الْمَلائِکَةُ وَالرُّوحُ إِلَیهِ فِی یوْمٍ کَانَ مِقْدَارُهُ خَمْسِینَ أَلْفَ سَنَه}المعارج-4.
10- پیروی از خداوند و نافرمانی نکردن و پابرجا بودن بر عبادت خداوند.
{وَیسَبِّحُ الرَّعْدُ بِحَمْدِهِ وَالْمَلائِکَةُ مِنْ خِیفَتِهِ}الرعد-13.
11- ملائک قبل از نسل بشر خلق شده اند. دلیل این امر قصه آدم ابوالبشر که در قرآن آمده است. ملائک آدم(انسان) را به موجودی که خون ریزی خواهد کرد و در زمین فساد خواهند نمود به خداوند معرفی کردند، یعنی ملائک قبل از آدم خلق شده اند. و خداوند آنها را به سجده در برابر آدم امر فرمود. به این معنا که دیگر خداوند نسل جدیدی را دوباره خلق نخواهد کرد.
12-از صفات دیگر ملائکه اینکه آنها دارای بالهای دوتا دوتا، سه تا سه تا و چهارتا چهارتا هستند و حتی بیشتر. {الْحَمْدُ لِلَّهِ فَاطِرِ السَّمَوَاتِ وَالأَرْضِ جَاعِلِ الْمَلائِکَةِ رُسُلاً أُولِی أَجْنِحَةٍ مَثْنَى وَثُلاثَ وَرُبَاعَ یزِیدُ فِی الْخَلْقِ مَا یشَاءُ إِنَّ اللَّهَ عَلَى کُلِّ شَیءٍ قَدِیرٌ}فاطر-1.
از عایشه نقل شده که رسول الله(ص) جبرئیل را مشاهده کرد(دو بار) او دارای ششصد بال بود یک بار او را دید که در شبی در آسمان به سوی سدره المنتهی صعود مىکرد و بار دیگر در مکانی به اجیاد در مکه فرود آمد.

تعداد ملائکه
ملائک از نظر کمی غیر قابل شمارشند بخاطر تعداد بسیار زیادی که دارند. چون آنها از لشکریان خدای رحمانند. (و ما یعلم جنود ربک الا هو)
طبقات ملائک و وظایف آنها:
در نصوص شرع آمده است که ملائک به دسته هایی (از نظر وظایف و درجات) تقسیم شده اند.
بزرگان ملائک: جبرئیل و میکائیل.
{مَنْ کَانَ عَدُوّاً لِلَّهِ وَمَلائِکَتِهِ وَرُسُلِهِ وَجِبْرِیلَ وَمِیکَالَ فَإِنَّ اللَّهَ عَدُوٌّ لِلْکَافِرِینَ}بقره-98.
جبرئیل فرشته وحی است به سوی پیامبران.
{وَإِنَّهُ لَتَنْزِیلُ رَبِّ الْعَالَمِینَ (192) نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الأَمِینُ (193) عَلَى قَلْبِکَ لِتَکُونَ مِنْ الْمُنذِرِینَ (194})الشعراء
بخاطر عظمت و بزرگی که جبرئیل بر سایر ملائک دارد خداوند آن را یاری دهنده رسول قرار داد در جائی که زنان رسول بر حضرت شوریدند.
{فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلاهُ وَجِبْرِیلُ وَصَالِحُ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمَلائِکَةُ بَعْدَ ذَلِکَ ظَهِیرٌ } (4التحریم
خداوند او را روح القدوس نام نهاده و این برای احترام اوست.
{وَآتَینَا عِیسَى ابْنَ مَرْیمَ الْبَینَاتِ وَأَیدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ}بقره-87.
خداوند سبحان جبرئیل را به شصت صفت مدح کرده است:
{إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ کَرِیمٍ (19) ذِی قُوَّةٍ عِنْدَ ذِی الْعَرْشِ مَکِینٍ } (20)التکویر
جبرئیل با نام رسول ذکر شده است. او برترین ملائک است.
سایر ملائک از او اطاعت مىکنند. یعنی دارای مکانتی مهم در نزد پروردگارش مىباشد او امین وحی و رسالت مىباشد.
اما میکائیل؛ فرشته رزق است برای بندگان.
از جمله اکابر و بزرگان ملائک اسرافیل و عزرائیل مىباشند.
اسرافیل مأمور صور است. او در نفخ اول که در صور مىدمد هر چه در آسمانها و زمین است نابود و هلاک مىشوند، بغیر از چیزهایی که خداوند حی بخواهد استثناء آنها را نگه دارد. در نفخه دوم هر چه که باید زنده بشود، زنده مىشوند و در جایگاه حشر حاضر مىشوند تا مرحله حساب فرا رسد و همه در پیشگاه خداوند محاسبه و محاکمه شوند:{ وَنُفِخَ فِی الصُّورِ فَصَعِقَ مَنْ فِی السَّمَوَاتِ وَمَنْ فِی الأَرْضِ إِلاَّ مَنْ شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ نُفِخَ فِیهِ أُخْرَى فَإِذَا هُمْ قِیامٌ ینْظُرُونَ (68})الزمر
اما عزرائیل ملک الموت است، قابض ارواح، او همچنانکه در اخبار و مابور آمده است، رئیس ملائکه موت است.
از کارهای دیگر ملائکه حمل عرش مىباشد:
{وَالْمَلَکُ عَلَى أَرْجَائِهَا وَیحْمِلُ عَرْشَ رَبِّکَ فَوْقَهُمْ یوْمَئِذٍ ثَمَانِیةٌ (17})الحاقه
گروهی دیگر از ملائکه، مأموران بهشتند، آنها با اهل بهشت محشورند و آنها را توصیف مىکنند. {جَنَّاتُ عَدْنٍ یدْخُلُونَهَا وَمَنْ صَلَحَ مِنْ آبَائِهِمْ وَأَزْوَاجِهِمْ وَذُرِّیاتِهِمْ وَالْمَلائِکَةُ یدْخُلُونَ عَلَیهِمْ مِنْ کُلِّ بَابٍ (23) سَلامٌ عَلَیکُمْ بِمَا صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ (24) الرعد}
فرشتگان آتش: زبانیه، خزنه از اسماء مأموران مطیع خدا در جهنمند-....سألهم خزنتها الم یأتکم نذیر یا سندع الزبانیه
مالک رئیس ملائکه های آتش اند
{وَنَادَوْا یا مَالِکُ لِیقْضِ عَلَینَا رَبُّکَ قَالَ إِنَّکُمْ مَاکِثُونَ(77)الزخرف}
الف- مأموران نفخ ارواح اجنه، اعمال و اجل و رزق و سعادت و شقاوت اجنه را کنترل مىکنند.
از ابن مسعود روایت شده که رسول الله فرمود: وقتی یکی از شما خلق مىشود بصورت نطفه چهل روز در بطن مادر مىماند بعداًَ چهل روز ریگر به صورت تکه گوشت مىماند، سپس چهل روز دیگر بصورت مضغه(تکه گوشت جویده) سپس خداوند برای او فرشته ای بر مىگزیند تا چهار چیز از او را ثبت کند، 1-عمل او 2- اجل(مهلت مرگ) 3- رزق و بهره او 4- سعادت یا شقاوت او. سپس در آن کالبد روح مىدمد...(تا آخر حدیث)بخاری-مسلم
ب- ملائکی وجود دارند که از کارهای مکلفان مواظبت مىکنند، آنها را حفظ مىکنند، ثبت مىکنند و مىنویسند هر چه از اعمال آنها است. و آنها بر این وظیفه کاملاًَ پرقدرتند. اینان نه هیچ چیزی از اعمال ما را فراموش مىکنند و نه از چیزی غافلند.
بر هر انسانی دو نفر از فرشتگان مأمور شده اند تا اعمال و گفتار و کردار او را بنویسند. این دو همیشه و در هر جایی با این فردند اما فرد یعنی ما آنها را احساس نمىکنیم. ما مطابق نصوص مبارکه به این امر هم(مانند سایر امور معنوی و اخروی) معتقدیم و چیزی را از تخیل خود کم نمىگیریم که مثلا آنها چه هستند و چه شکلىاند و چیزی که ما مىکنیم آیا همه اش را مىنویسند یا خیر...
حالا آنها چگونه ثبت مىکنند و با چه مىنویسند، یا اینکه آنها چگونه ملازم هستند و چیزهایی مانند این در حیطه وظیفه ما نبوده و نیست و نخواهد بود و به کار ما و وظیفه ما ارتباطی ندارد. همین قدر باید بدانیم که آنها همیشه مراقب کوچکترین کارهای ما هستند.
{إِذْ یتَلَقَّى الْمُتَلَقِّیانِ عَنْ الْیمِینِ وَعَنْ الشِّمَالِ قَعِیدٌ (17) مَا یلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلاَّ لَدَیهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ (18) ق}
این آیه برای ما اثبات مىکند که دو نفر از فرشتگان (با هر کیفیتی که خدا مىداند) مأمورند تا تمامی اعمال ما را ثبت کنند حال چه اعمال بد باشد یا خوب. حال این دو کارهای خود را تقسیم کرده اند(به امر خدا) یکی در راست و یکی در چپ: {کَلاَّ بَلْ تُکَذِّبُونَ بِالدِّینِ (9) وَإِنَّ عَلَیکُمْ لَحَافِظِینَ (10) کِرَاماً کَاتِبِینَ (11) یعْلَمُونَ مَا تَفْعَلُونَ (12) الانفطار}
مطابق این آیه شریفه این فرشتگان بطور دقیق اعمال ما را حفظ مىکنند و ثبت مىکنند بدون اینکه چیزی را از قلم بیاندازند.
آنها حتی از مقاصد و هدفهای ما هم به امر پروردگارشان آگاهی دارند. از طاعتها و مقاصد ما به‌راستی خبر دارند. و نیز ظاهر کارها را نیز مىدانند و هیچ فرقی به حال آنها نمىکند که چه کاری ظاهر است آسان دیده مىشود و کارهای باطنی شکل.
ج_ آنها مواظبت از بشر مىکنند در مقابل شرها و بدیها.

خلاصه:
ملائک: مخلوقاتی هستند به غیبی و از نظر ما پنهان. آنها اجسام نورانی لطیفی هستند. ما آنها را در حالات عادی نمىبینیم. آنها مىتوانند به هر شکل و صورتی دربیایند. دارای قدرت خارق العاده‌اند. آنها را نمىتوانیم مانند انسانها کنترل بکنیم. از مقربین درگاه حضرت حق‌اند. اطاعت مىکنند، عصیان نمىکنند. هر چیزی که به آنان امر شود حتماًَ در انجام آن تأخیر یا کوتاهی نمىکنند از دستورات خداوند سرپیچی نمىکنند. ازدواج و تناسل و اینها را ندارند، خوردن و نوشیدن ندارند، آنان بندگانی دارای ارج و منزلت و احترام از جانب پروردگار خویشند. رسالت خداوند را برای بندگان حمل مىکنند و بدون کم و کاست یا اضافه کردن آن را به صاحب رسالت مىرسانند. ادای وظیفه مىکنند آنطور که خدا دوست دارد و دستور داده است.

والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته