الحمد لله ذی الفضل و الإنعام، أوجب الصیام على أمة الإسلام، و جعله أحد أركان الدین العظام، و أشهد أن لا إله إلا الله و حده لا شریك له ذو الجلال و الإكرام، و أشهد أن محمداً عبده و رسوله أفضل من صلى و صام، و خیر من أطاع أمر ربه و استقام، صلى الله علیه و على آله و أصحابه البررة الكرام،
«مرحبا اهلاً و سهلاً بالصیام یا حبیبا زارنا فی كل عام»
این مقاله را همراه با زیباترین درودها و محبت‌‌‌ها که برخاسته از قلبی است که شما را به خاطر رضای خدا دوست می‌دارد، نثارتان می‌کنم و از درگاه حضرتش مسألت می‌نمایم ما را در بهشت برینش در کنار همدیگر گرد آورد.
ماه رمضان ماه مهمانی بر ضیافت الله، ماه نزول خیرات و بركات آسمانی، ماه مسابقه و مسارعه مؤمنان در انجام نیكی‌‌‌ها، ماه گرسنه كردن شكم و سیر كردن روح، ماه ضعیف نمودن اجسام و نیرو دادن به انفس، ماه خود را به ربّ فروختن و ریّان را خریداری كردن، ماه گوی سبقت را از ملائك ربودن و به مالك آسمان و زمین نزدیك شدن، ماه فاصله گرفتن از پستی زمین و نزدیك شدن به بلندای آسمان، ماه نزول رحمت حق و به زنجیر كشیدن اهریمن، ماه گشوده شدن درهای بهشت و بسته‌شدن درهای جهنم، ماه مسابقه در كسب رضایت پروردگار بر عاشقان رمضان مبارك.
ما مسلمانان خدا را سپاسگزاریم كه به ما طول عمر عطا فرمود و به یكی دیگر از رؤیاهایمان تحقق بخشید و توانستیم سال دیگر و بار دیگر از بركات بزرگ رمضان برای فردایی نه چندان دور خوشه‌چینی كرده و اسباب مغفرت الهی را فراهم آورده و با در نظر گرفتن حكمت و روح روزه به جمع صالحان بپیوندیم. ان شاء الله
روزه ماه رمضان یكی از پایه‌‌‌های پنجگانه دین مبین اسلام است كه نزد پروردگار دارای منزلت و یژه‌ای بوده و آن را به خود اختصاص می‌دهد چون در نهایت اخلاص بوده و ریا و سمعه در آن راه ندارد، و تنها خداوند از حقیقت آن آگاهی دارد و بدین خاطر است كه خداوند در حدیث قدسی فرموده است: «الصوم لی و انا اجزی به»«روزه برای من است و من پاداش آن را می‌دهم. »
و برای اینكه هیچ امتی از فیوضات رمضان بی بهره نباشد و از این تجارت سودآور استفاده كرده و دریای بیكران رحمت و مغفرت پروردگار را به سوی خود سرازیر كند، و قلب را از آلودگیهاى گناه، پاك و حجاب و پردههاى به و جود آمده از بار گناه را از میان بردارد و نور حق در دلها بتابد و جان براى ذكر و دعا و تلاوت قرآن و توبه و استغفار آماده گردد. روزه در تمام ادیان آسمانی (و حتی ادیان ساخته و پرداخته دست بشر و جود داشته كه دینداران هدایت آسمانی آن را و سیله‌ای برای تقرّب به الله و بت‌پرستان آن را به عنوان راهی از راههای تهذیب نفس و ریاضت آن می‌دانستند. ) همانگونه كه قرآن می‌فرماید:
« یاأَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَیكُمْ الصِّیامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ » (بقره :183)
ای كسانی كه ایمان آورده‌اید! بر شما روزه و اجب شده است، همان گونه كه بر كسانی كه پیش از شما بوده‌اند و اجب بوده است، تا باشد كه پرهیزگار شوید.
خداوند متعال در این آیه هدف اصلی از فرض شدن روزه را تحصیل تقوا بیان كرده است و تقوا یعنی عادت دادن نفس به رعایت ادب خداوند و ایجاد احساس حضور همیشگی خداوند در هر لحظه زندگی. به طوری كه پیش از انجام هر كاری بیندیشد كه آیا انجام این كار سبب خشنودی پروردگار است یا ناخشنودی و ی، آیا مطابق شریعت است یا مخالف و ی، ملكه شدن این عادت و احساس را در ادبیات قرانی تقوا گویند. كه یكی از راههای كسب آن روزه و اقعی است. هرگاه تقوا تبدیل به ملكه و جزئی از شخصیت انسان شد خود به خود، دیگر اعمال اصلاح می‌شوند. هر و قتی كه تقوا حاصل شد و انسان متقی گردیدآن گاه به الله می‌رسد و دروازه خیر، بركت، سعادت و خوشبختی به رویش باز می‌شود.
اكنون دریافتی رمضان می‌خواهد چه تحول عظیمی را در تو به و جود بیاورد؟
می‌خواهد تو را به انواع فضائل آراسته و از هر رذیله‌ای پیراسته كند. می‌خواهد تمام ابعاد زندگی تو را ربـّانی و نورانی كند. اكنون دریافتی كه چرا سلف صالح اینگونه مشتاق رمضان بودند و با اقتدا به مقتدایشان از خدا می‌خواستند كه ماه رجب و شعبان را در حق آنان مبارك قرار داده و آنها را با رمضان هم آغوش كند؟
پس بدان! هیچ یك از عبادات خالی از حكمت نیست زیرا خداوند حكیم علیم كاری را كه خالی از حكمت و فایده باشد انجام نمی‌دهد. بی هدف انسانها را دچار مشقت و ناراحتی نمی‌كند.
بدان! كه احكام و دستورات شریعت اسلام كه از جانب خدا و رسولش است دارای حكمتها و فلسفه و اهداف بسیار عمیق و ژرفناكند، گرچه ممكن است همگان نتوانند این رمز و رازها را كشف كنند زیرا این كار هم نیازمند انسانهای ژرف اندیش و مخلص و متدین است.
روزه فوائد جسمی و روحی فراوان دارد، شفابخش جسم و توان بخش جان است، پاک کننده آدمی از رذایل حیوانی است، در ساختن فرد صالح و اجتماع سالم بسیار موثر بوده و در تذهیب و تزکیه نفس و رهاندن انسان از حیات حیوانی و متصف كردن به اوصاف رحمانی نقش بسزایی دارد.
روزه یکی از احکام انسان‌ساز اسلام است، که آگاهی از همه فواید و پی بردن به فلسفه کامل آن همچون سایر احکام الهی برای انسان عادی ممکن نیست، دانش محدود بشر نمی‌تواند راهگشای همه اسرار نهفته باشد و اندیشه را به پاسخ همه مجهولات رهنمون شود، شاید روزی دانش انسان به حدی از کمال برسد که دریچه تازه‌ای بر روی بشر بگشاید و حکمتها و دستورات اسلام را باز شناسد.
ما مسلمانان علاوه بر اینكه باید برای تحصیل حكمتها تلاش كنیم، اما اجازه نداریم كه تا زمان درك اسرار و آثار در باب بندگی توقف كرده و از كاروان عبودیت باز ایستیم. خداوند كه روزه ماه مبارك رمضان را بر ما و اجب كرده به خاطر آثار و اسرار والا و حكمتهای انكار ناپذیری است كه به نفع بندگان است و ما برخی از این آثار را فهم و در درك برخی از آنها عاجز هستیم.
البته انسان تا زمانی كه خودش را نشناسد و هدف از آمدنش را نداند و از حقیقت و جودیش غافل باشدوروح خدایی موجود در كالبدش را احساس نكند قادر به درك رمز و رازهای روزه نیست.
آری! انسان زمانی كه فهمید شخصیتی دوگانه دارد و وجود وی تركیبی از روح و جسم است و هر كدام از این شاخص‌‌‌ها نیازمندیهای خاص خود را دارد همانگونه كه جسم برای تداوم و بقاء به خوراك نیاز دارد روح هم برای نشاط و تكاپو و زنده بودن نیازمند بندگی است.
این نیاز درونی را تنها كسانی احساس می‌كنند كه در میدان عبادت مسیرها را پیموده و مسافتها را درنوردیده و لذت و اقعی آن را چشیده و برای انجام آن لحظه‌شماری كرده و كسلی را به خود راه نداده و پاداش بندگی را در این جهان احساس كرده‌اند.
رمضان در و اقع یك دانشگاه تربیتی سالیانه اسلامی است كه در آن بندگان به بزرگترین قیم و اخلاقها و به بالاترین مراتب معنویت دست می‌یابند.
روح و جوهره روزه عبارت است از تشبه به ملكوت و گرایش به جبروت و رها شدن نفس از خواسته‌‌‌های شیطانی و سمت و سو دادن به خواسته‌‌‌های بشری.
روزه عامل ایجاد انقلاب درونی
روزه در و اقع یک انقلاب درونی است که سازندگی دارد. روزه و اقعی آن است که حکمت آن روشن باشد. و تربیت جسمانی و روحانی را در بر داشته و روح را پاک کند و نفس را آرام سازد. تن را سالم و روح را تقوات نماید. عزم و ارادة را استوار و بر صبر و بردباری بیفزاید.
روزه؛ سبب یادكردن از محرومان و درماندگان
یكی از آثار اجتماعی روزه این است كه انسان را به فكر افراد گرسنه و درمانده و ا می‌دارد چون آنانكه در رفاه به سر برده و درد فقر را نچشیده از احوال بینوایان آگاهی ندارند و گمان می‌برند همه چون ایشان غرق در ناز و نعمت هستند اما با گرفتن روزه، نیازمندیهایى برایش پیش مىآید و در نتیجه به فكر نیازمندان مىافتد و درحد توان به كمك آنان مىشتابد. و بدین ترتیب ثروتمند به فقیر نزدیک می‌شود و احساسها رقت می‌یابد و احسان و انفاق فزونی می‌گیرد و جامعه کمک به همنوع را می‌آموزد.
روزه سپری در برابر ناپاكی‌‌‌ها و مانعی در برابر جهنم
روزه علامت خوف و محبت قلبی انسان با خداست و این احساس پاك انسان را از ارتكاب گناه باز می‌دارد چون هر گناهی ازكمبود محبت و خوف سر چشمه می‌گیرد. پس زمانی كه انسان از گناهان و امراض درونی و بیرونی محفوظ بماند؛ از عذاب جهنم نیز نجات می‌یابد. به همین دلیل پیامبر اكرم می‌فرماید: «الصیام جنّة و حصن حصین من النار» (مسند احمد حدیث 9214 ) روزه سپر و دژ محكمی در مقابل عذاب جهنم است.
روزه عامل تندرستی
روزه همانگونه كه درمان امراض درونی است همین طور علاج كننده‌ی بسیاری از بیماریهای بیرونی هم است. زیرا بسیاری از بیماریها از پرخوری به و جود می‌آیند و روزه پرخوری را كاهش می‌دهد و پیامبر عظیم الشأن اسلام (ص) فرموده‌اند: «صوموا تصحوا» روزه بگیرید تا سالم بمانید.
پزشكان متخصص باتوجه به مفاد این حدیث شریف بدین نتیجه رسیده‌اند كه روزه علاج بسیاری از بیماریهاست از جمله ناراحتی‌‌‌های دستگاه گوارشی و دستگاه تنفسی، ناراحتی‌‌‌های مجاری ادراری و آلت تناسلی، حساسیت، بیماریهایی كه در اثر تداوم به سرطان می‌انجامند، ناراحتی‌‌‌های دهان و دندان، ناراحتی‌‌‌های پوستی غیر واگیر، سینه درد، تصلب شرایین غیر مزمن، ناراحتی‌‌‌های چشمی، به هم خوردن قاعدگی زنان، (ناگفته نماند برخی از بیماریها هستند كه با روزه سر سازگاری ندارند از قبیل: سل، سرطان، زخم‌‌‌های معده و اثنی عشر، قند )
و اسلام كه دین و سطیت و میانه‌روی است و سازگار با نفس و طبیعت بشری بوده و همیشه خواستار آسانگیری بر بندگان است حال این بیماران را در نظر گرفته و این بیماران با تجویز پزشك حاذق مؤمن از گرفتن روزه معاف بوده و به جای آن فدیه می‌دهند. (مطابق با آن شرایطی كه در كتب فقهی آمده است. )
روزه و تربیت ایمانی
روزه ایمان درونی را تقوات می‌كند، چنانكه رسول الله (ص) فرموده‌اند: مَنْ صَامَ رَمَضَانَ إِیمَانًا و احْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ (رواه بخاری حدیث 1901)
كسی كه بر اساس عقیده‌ای راسخ و یقینی صادق و با انگیزه كسب ثواب، روزه می‌گیرد، گناهان و لغزش‌‌‌هایش بخشوده می‌شود.
روزه بزرگترین مظهر تربیت و تهذیب نفس است؛ چراكه هیچ نگهبان و مراقبی برای روزه دار به جز الله نیست آن هنگام كه تشنگی و گرسنگی فشار می‌آورد و خواهشات نفسانی و ی را تحریك می‌كنند؛ اما او در نهایت شجاعت برای كسب رضای الهی آنها را سر كوب می‌كند.
روزه و تربیت سلوك و رفتار
تعامل نیكو از ایمان حقیقی و یقین صادق سرچشمه می‌گیرد و ثمره اراده‌ی قوی است. این سه عنصر تصحیح كننده‌ی گفتار و كردار آدمی هستند و اعضا و جوارح انسان را به سمتی سوق می‌دهند كه مقبول رضای خدا باشد به شیوه‌ای كه از منهیات اجتناب كرده و در راستای معروفات گام بر می‌دارد. و عبادات را هم وسیله‌ای برای تحقق این امر انجام می‌دهد و هر عبادتی را كه فاقد این امر باشد مقبول و پسندیده نیست؛ زیرا عبادات باید بر اعضا و جوارح تأثیرگذار باشد و نشانه قبولی تمامی عبادات در این است. روزه هم كه یكی از اركان اسلام بوده و یكی از عبادات است باید زمینه‌ساز این تغییر باشد، در غیر این صورت تنها سهم ما از روزه تشنگی و گرسنگی بوده همانگونه كه رسول الله (ص) می‌فرماید: رُبَّ صَائِمٍ لَیسَ لَهُ مِنْ صِیامِهِ إِلَّا الْجُوعُ (رواه ابن ماجه):
چه بسا روزه‌دارانی هستند كه به‌جز گرسنگی و تشنگی از روزه خویش بهره‌ای ندارند.
زیرا روزه‌اشان فاقد روح و معنویت بوده و در بازسازی شخصیتی و ی هیچ نقشی را ایفا ننموده و به جزخوردن و آشامیدن هیچ منكر قولی و فعلی را ترك نكرده؛ آنجاست كه پیامبر اسلام (ص) می‌فرماید:
مَنْ لَمْ یدَعْ قَوْلَ الزُّورِ و الْعَمَلَ بِهِ فَلَیسَ لِلَّهِ حَاجَةٌ فِی أَنْ یدَعَ طَعَامَهُ و شَرَابَهُ (رواه بخاری)
شخص روزه‌داری كه سخنان بیهوده و كارهای ناپسندانه را ترك نكند خداوند نیازی به تشنه بودن و گرسنه شدن و ی ندارد.
روزه موجب تقویت اراده
روزه عزم و اراده را در روزه دار به و جود می‌آورد زیرا خودداری كردن از خوردنی‌‌‌های لذیذ و نوشیدنی‌‌‌های شیرین و گوارا در نهایت گرسنگی و تشنگی چیزی جز تقویت اراده نیست.
روزه نماد اتحاد امت اسلامی
تمامی مسلمانان در گوشه و کنار جهان در رنگ و پوست و نژاد و فرهنگ و زبانهای مختلف؛ همه باهم انتظاری ماه رمضان را می‌كشند و در آن ماه به عبادت الله متعال مشغول می‌شوند و پس از پایان رمضان یكصدا جشن می‌گیرند و خدا را سپاسگزارند كه این خیر كثیر را بدانان عطا فرمود.
روزه و قناعت كردن
اسلام بر خلاف مکاتب مادی شرق و غرب دنیا، نعمتهای مادی آن را وسیله‌ای برای تکامل معنوی و رسیدن به سعادت جاوید می‌داند. و به همین دلیل فرهنگ اسلام فرهنگ لذت‌جویی و مصرف نیست بلکه فرهنگ قناعت و ایثار است. در روشهای مادی تن آدمی و خور و خواب آن اصالت دارد. و حرص و آز برای برخورداری بیشتر گریبانگیر افراد است. و در اسلام اصالت با معنویت انسان است و قناعت و ایثار و فداکاری از راههای وصول به مراتب بلند انسانیت محسوب می‌شود.
روزه فریضه‌ای است که مسلمانان را از غرق‌شدن در مادیگرایی و حرص و آز برای لذتهای مادی و مسابقه برای مصرف و تن‌پروری می‌رهاند و به او می‌آموزد که به فکر دیگران باشد و بر خواهشهای جسمانی خویش مسلط گردد و به مصرف به مقدار نیاز قناعت ورزد و از اسراف و تبذیر بپرهیزد. روزه به مسلمانان می‌آموزد که با کم هم می‌توان زیست. و حرص و طمع فقط غرق شدن در مادیات و انحراف از معنویات است و برای زیستن لازم نیست که با همه و جود تن به لذتهای دنیای گذرا داد.
روزه و منظم زیستن و برنامه‌ریزی دقیق برای زندگی
وقت شناسی و نظم و انضباط در امور، از مظاهر تمدن انسانی و از عوامل مهم توفیق و پیشرفت است، شاید برخی گمان کنند که این از ویژگیهای زندگی غربیان و تمدن آنهاست در حالیکه نظم و انضباط و تنظیم اوقات از تعلیمات اصیل اسلام است. اصولاً فردای اسلامی شاهد توجه اسلام به نظم و انضباط است، هر یک از نمازهای پنج گانه را باید در و قت مخصوص آن بجا آورد و حتی یک دقیقه نمی‌توان از حدود آن تجاوز کرد. مراسم حج باید در و قت و مکان مخصوص به خود انجام شود و روزه نیز در ماه مبارک رمضان با دیدن هلال ماه شروع و با دیدن هلال ماه شوال خاتمه میابد و نیز هر روز از سپیده دم آغاز و به مغرب پایان میپذیرد و با توجه به اینکه ماه رمضان ماه قمری است طبعاً در فصول چهارگانه سال جریان دارد و گاه در روزهای بلند تابستان و گاه در روزهای کوتاه زمستان قرار می‌گیرد و در همه شرایط لازم است که لحظه و دقیقه را نیز در شروع سپیده دم و آغاز مغرب در نظر داشت و به هیچ و جه روزه‌دار نمی‌تواند از نظام آن سرپیچی کند و این خود درسی است که مسلمانان نیز دقیق و منظم شوند و امور خویش را در زندگی تنظیم کنند.
روزه و قدرشناسی از نعمتها
ارزش و اقعی هر چیززمان از دست دادن آن درك می‌شود. آنان كه طعم گرسنگی را نچشیده و لبانشان در اثر تشنگی نخشكیده چندان قدردان نان و آب نیستند و چه بسا خدا را به فراموشی بسپارند؛ زیرا انسان زمانی كه هیچ ناراحتی و مشكلی در مسیر زندگی گریبانگیرش نشود، خود را از خدا بی‌نیاز می‌داند و عاقبت خوبی در انتظاری این افراد نخواهد بود. روزه نعمتها را به ما یادآوری می‌كند و نمی‌گذارد از مسیر منحرف شویم و به ما می‌گوید قدرشناس نعمتهای خداوندی باشیم.
آنچه بر شمردیم گوشه‌‌‌هایی از برخی نتایج و آثار فریضه الهی روزه است و ماه روزه اضافه بر اینها سودمندیها و برکات دیگری نیز دارد که در پرورش اسلامی فرد و جامعه بسیار مؤثر است: ماه مبارک رمضان ماه خدا، ماه آشنایی با قرآن، ماه عبادت، ماه دعا، ماه آمرزش، ماه توبه و بازگشت از گناهان و اصلاح خود است. به امید آنكه از این سفره پر بركت نهایت استفاده را كرده و آن را وسیله‌ای برای تقرّب به الله و فاصله گرفتن از گناهان تلقی كنیم و بتوانیم دریای بیكران رحم و بخشندگی خدا را به سوی خود سرازیر كنیم. دلهایمان را چنان در جویبار زلال رحمتش شستشو دهیم كه هر جا زخمی است مرهم، و هر جا تردیدی است ایمان، و هر جا نومیدی است امید، و هرجا نفرتی است عشق جای آن را فرا گیرد. ان شاء الله
خدایا چنان كن سر انجام كار
تو خشنود باشی و ما رستگار
منابع:
1.فقه الصیام: دكتر یوسف قرضاوی
2.عبادت در اسلام : دكتر یوسف قرضاوی
3.فلسفه احكام قرآن: دكتر مصطفی زلمی
4.مجله شماره 41 ندای اسلام
5.مقالات متعدد اینترنتی (نویسنده‌‌‌هایشان از ذكر نام خودداری كرده بودند.
نظرات