صابر گلعنبری تحولات نرم معناداری در مناسبات منطقه‌ای در جریان است. غالب آن‌ها با سرکار آمدن جو بایدن در آمریکا ارتباط دارد. به نوعی برخی دولت‌ها در خاورمیانه و شمال آفریقا متناسب با شرایط بین‌المللی جدید در حال بازنگری و خانه‌تکانی در سیاست خارجی و بعضا در سیاست داخلی خود هستند. از این تحولات می‌توان به آشتی میان قطر و چهار کشور عربی دیگر در راس آن‌ها عربستان اشاره کرد. اما در این میان، ترکیه از همه بیشتر در صرافت تنش‌زدایی در روابط خارجی خود افتاده است؛ از یک طرف با اتحادیه اروپا و اسرائیل و از طرف دیگر با بلوک عربستان و مصر. البته این رویکرد جدید ترکیه هر چند به نوعی با انتخابات اخیر آمریکا و پیروزی بایدن مرتبط است، اما به نظر می‌رسد که آنکارا از مدتها قبل در صدد چنین خانه تکانی بوده است و تنها منتظر شکل گیری شرایط مساعدی بوده است که این روند را شروع کند. انتخابات و چشم انداز 2023 یکی از انگیزه‌ها ترکیه برای در پیش گرفتن این رویکرد است. گویا دولت اردوغان به این جمع بندی رسیده است که تداوم تنش‌های سال‌های اخیر در مناسبات خارجی می‌تواند آسیب‌های جدی به اقتصاد ترکیه و برنامه‌های اقتصادی دولت وارد کند و به تبع آن نیز ادامه حکمرانی حزب عدالت و توسعه را از سال 2023 به بعد به مخاطره بیندازد. در کنار آن نیز، آنکارا که در چهار سال دوره ترامپ سیاستی تهاجمی در پیش گرفت و توانست هم در شمال و شرق سوریه، هم در لیبی و هم در قفقاز جنوبی دستاوردهایی را داشته باشد و خود را به عنوان یک بازیگر مهم به ویژه در شمال آفریقا و قفقاز جنوبی مطرح سازد، به نظر می‌رسد امروز با در پیش گرفتن دیپلماسی و تنش‌زدایی در سیاست خارجی خود در تلاش است تا این دستاوردها را حفظ و تثبیت کند. مصرِ سیسی یکی از طرف‌هایی است که ترکیه به دنبال تنش‌زدایی در روابط خود با آن است. البته به نظر می‌رسد که قاهره نیز انگیزه کافی برای نزدیکی با ترکیه را دارد؛ هم در جهت بازیابی نقش منطقه‌ای خود که سال‌هاست به حضیض رسیده است، هم در جهت تقویت موقعیت منطقه‌ای نظام سیسی و نیز با هدف تقویت مناسبات اقتصادی برای مواجهه با بحران اقتصادی داخلی. در برهه اخیر، همپای گفتگوهای قطر و مصر، تماس‌هایی نیز میان آنکارا و قاهره برای حل اختلافات و ارتقای روابط شروع شده و گویا پیشرفت‌هایی نیز حاصل شده است. اخیرا مقامات امنیتی دو کشور نشستی داشتند و درباره فراهم کردن شرایط بهبود روابط به توافقاتی رسیدند که مهم‌ترین آن متوقف کردن حملات رسانه‌ای دو سویه بود. در این راستا نیز دیروز پنجشنبه دولت ترکیه از شبکه‌های اپوزیسیون مصری چه اخوانی چه غیر اخوانی خواسته است که برنامه‌های خود را مطابق "اصول حرفه‌ای" تنظیم و از حمله به دولت و رئیس جمهور مصر خوددار کنند. پس از انتشار این خبر در رسانه‌ها، برخی حتی از تصمیم آنکارا برای تحویل دادن برخی مخالفان مصری به قاهره گفتند که در حد شایعه است و بعید هم هست این اتفاق در آینده بیفتد. این مساله به کلی وجهه ترکیه را در جهان عرب مخدوش خواهد کرد. کما این که نوعی احساس ناامنی را به سرمایه‌گذاران عرب که تعداد قابل توجهی از آن‌ها شهروندان ناراضی عرب هستند، تزریق خواهد کرد. از این رو، به دلایل پیشگفته و بنا به عوامل دیگری، بعید است آنکارا بخواهد مخالفان مصری را تحویل دهد. همچنین لزوما این گونه نیست که برگردان بهبود روابط میان مصر با ترکیه و قطر قربانی شدن اخوان المسلمین و در کل اپوزیسیون مصر باشد، بلکه این نزدیکی در سایه فشارهای حقوق بشری آمریکا بر دولت مصر می‌تواند به نفع این جریان‌ها تمام شود و تا حدودی در بهبود وضعیت داخلی رقت بار اخوان المسلمین در نتیجه زندانی بودن بیش از 50 هزار نفر از اعضای آن و فشارهای شدید امنیتی بر خانواده‌ها و اعضای آن در خارج از زندان‌ها موثر واقع شود. حالا باید منتظر ماند و دید که آیا روابط مصرِ سیسی و ترکیهِ اردوغان بهبود پیدا می‌کند؟ و اگر چنین شد چه پیامدهایی چه در رابطه با اخوان المسلمین چه در سطح منطقه خواهد داشت؟
نظرات