بحث ناشزه بودن زن ، عدم فرمانبری زن؛ زدن زن و مانند این ها خود حکایت از مردسالاری دارد.این سخنان خود , بیانگر زمینه ی مردسالار پدید آمدن شان هستند و حکایت از وجود یک بستر و جامعه ی مردسالار دارند. جامعه ای که در آن زن تابع و فرمانبر مرد است.شکل گیری نهاد خانواده در این زمینه و بستر بر اساس همان مفاهیم و دیدگاه مردسالار صورت می پذیرد و قواعد و قوانین آن را هم همان الگوهای مردسالارانه ی زیست اجتماعی تعیین می نمایند.در این بستر بحث فرماندهی و فرمانبرداری و سلطه, نشوز , زدن و تنبیه همسر و مانند این ها معنا می یابد و جامعه قوانین و توجیهات خود را , متناسب با این بستر پدید می آورد.اما در جامعه ای که سعی در گذر از این مرحله ی مردسالار دارد , اندک اندک بسیاری از مفاهیم تغییر می کنند و لذا قواعد پیشین نیز معنای خود را از دست می دهنند و نیازمند بازنگری می شوند.واقعیت خشونت علیه زنان و امثال آن هنوز وجود دارد اما این امور هیچ یک مجوزی برای بازگشت به نگرش ها و جوامع مردسالار را نمی دهند و نمی توان به نام شریعت الهی خواستار بازگشت به سده های پیشین شد.جنبش های برابری طلبانه ی زنان و تغییر نگرش جوامع نسبت به تبعیض های جنسیتی و مانند آن ها را می توان گامی به پیش تلقی کرد که در راستای استیفای حقوق زنان و تحقق عدالت جنسیتی عمل می کنند.نمی توان از این واقعیت که هم چنان خشونت علیه زنان وجود دارد , به این نتیجه رسید که پس زنان هم چنان باید تابع و فرمانبردار مردان باشند و بر اساس همین منطق چنان چه نافرمانی نمودند ( نشوز) , باید تنبیه شوند و لذا نباید در این نگرش های مردسالارانه تغییری ایجاد نمود. چه اشکالی پدید خواهد آمد اگر پدیدار شدن احکام شریعت در باب زنان و روابط خانواده را متاثر از بستر جامعه ای بدانیم که این احکام در آن ها وضع شده است.چگونه است که در زمانه ی حاضر بر اساس واقعیت باید قانون سازی کرد و اجرای قوانین را با توجه به بستر واقعیت انجام داد ( چنان که خود نویسنده محترم نیز اشاره کرده اند و عرصه ی تطبیق را از تحقیق جدا ساخته اند) , اما اگر متفکران به این نکته اشاره نمایند که احکام تشریع شده در صدر اسلام با توجه به بستر واقعیت همان زمان صورت پذیرفته و بر اساس اقتضائات واقعیت آن دوران از سوی شارع صادر گردیده اند و با توجه به تغییر شرایط و واقعیت های اجتماعی و انسانی قابلیت تغییر در آن ها متصور است ، این گفته نامطلوب تلقی شده و زیر سوال بردن توحید و دین و رسالت و معاد و ضروریات اسلام و.... دانسته می شود؟مگر کارکرد نسخ احکام در زمانه ی صدر اسلام چیزی جز در نظر گرفتن بستر واقعیت بوده است؟چرا باید سیالیت قانون گذاری با توجه به بستر زمان و مکانی قانون گذاری برای جامعه ای وجود داشته باشد و برای زمان ها و مکانهای دیگر وجود نداشته باشد و احکام تشریعی تبدیل به سنگواره هایی غیر قابل تغییر شوند؟ آیا فقط جامعه ی زمان پیامبر دچار تغییرات می شد و امکان تغییر احکام در آن وجود داشت و گاهی حکمی وضع می شد و با تغییر شرایط تغییر می یافت و این امر در مورد زمان های دیگر صادق نیست؟ چه کسی گفته است که نظام اجتماعی ( و به تبع آن حقوقی) مردسالار جزیره العرب در هزار و چندصد سال قبل نمونه ی عالی و آرمانی جامعه ی انسانی است که باید در همه ی زمان ها و اعصار بدان بازگشت نمود و دوباره مشابه آن را ساخت؟اگر چنین است چگونه مسلمانان راست کیش به خود اجازه می دهند از دستاوردهای انسانی که در آن اجتماع وجود نداشته است استفاده نمایند؟ برای آن که بتوان دوباره همان نظام اجتماعی -انسانی -حقوقی را بازتولید نمود بایستی تمامی دستاوردهای اجتماعی,انسانی ,سیاسی , تکنولوژیک و ... را که در طول زمان پدیدار شده اند از میان برداشت تا قواعد و قوانین آن اجتماع ایده آل فرضی قابلیت اجرای مجدد یابند و آن انسان ایده آل دوباره در صحنه ی تاریخ ظهور نماید. مطالعه ی تاریخ و سیر تحول اندیشه های اسلامی (از جمله در بعد حقوقی و فقهی)

جوامع انسانی در مدتی که منتظرند تا تحقق حقیقت بر بستر واقعیت صورت پذیرد , باید از کدام قوانین پیروی نمایند؟این قوانین از چه منبعی صادر می شود؟یعنی تا هنگامی که بستر برای اجرای احکام قطع ید سارق , زدن زن ناشزه و مانند این ها فراهم می شود جامعه ی مسلمان خودباخته ( یا به تعبیری جاهلی) از کدامین احکام و قوانین باید پیروی کند؟به عبارتی , تا موقعی که دعوتگران و اندیشمندان زحمت فراهم کردن بستر لازم برای اجرایی شدن این احکام را می کشند , جامعه چه باید بکند؟

نویسنده باید متوجه این نکته باشد که جستجوی روح شریعت , تحقق حقیقت در بستر واقعیت , هدایت تکوینی و تشریعی ,تشخیص امرالله و تطبیق امرالله و قس علیهذا.... خود از تلاش هرمنوتیکی اندیشمندان مسلمان برای تفسیر و تطبیق تعالیم واندیشه ها با روح زمانه و واقعیت های جدید پرده بر می دارد.وگرنه شما در هیچ کجای قرآن و سنت نخواهید یافت که سخن از مثلا هدایت تکوینی و تشریعی(یا امثال این مفاهیم) رفته باشد (که بر ساخته ی اندیشمندان برای به دست دادن تفسیر روزآمد از تعالیم دین بوده و در پاسخ به نیازهای فکری زمانه پدید آمده اند).بر ساختن این مفاهیم و تفاسیر امری انسانی است که می تواند در فهم بهتر دین و تعالیم آن, موفق عمل کند یا نکند.در حقیقت اقتضائات زمانه و نو شدن زمانه و طرح پرسش های جدید باعث پدیدارشدن این مفاهیم جدید در حوزه ی دین شناسی و تفسیر دین می شود.به نظر نمی رسد که هیچ یک از این مفهوم سازی ها و تفاسیر در وهله ی اول در صدد مسخ دین و دینداری صورت پذیرفته باشد و انکار خداوند و توحید یا نبوت و... را مدنظر قرار داده باشند.لذا باید نحوه ی برخورد ما در وهله ی اول همدلانه و در جهت فهم آن ها باشد و در مرحله ی بعد بایستی به نقد منصفانه ی آن ها روی آورد.و سپس به شکل مستدل نشان داد که رویکردی را که ما پذیرفته ایم و مفاهیمی را که ما برای تفسیر دین برگرفته ایم بهتر و موفق تر از رقیب عمل کرده و در عرصه ی عمل نیز گره گشاترند.اگر مثلا مفاهیم "تشخیص و تطبیق امرالله" بهتر "از تاریخمندی متون دینی" در عرصه ی تفسیر دین و پیاده سازی تعالیم دینی عمل می کنند به شکل مستدل نشان داده شود و نقاط قوت تفسیری که مابرگرفته ایم و نقاط ضعف تفسیر طرف مقابل بیان شود.اما قبل از وارد شدن به این مرحله ما باید آگاه باشیم که هم ما و هم رقیب ما , هردو, در حقیقت تفاسیر انسانی خودمان را عرضه می کنیم و که هیچ یک مقدس و حقیقت مطلق نیستند.در این صورت است که امکان گفتگو فراهم خواهد آمد و حقایق طرفین به اشتراک گذاشته شده و شاید حتی از سنتز آن ها حقیقت والاتری خود را بر طرفین آشکار سازد.وگرنه هر کس می تواند به راحتی مدعی شود که حقیقتی که در اختیار دارد از جمله "حقایق غیر قابل انکاری است که هر مسلمانی که ‌اندک فهمی از قرآن و سنّت داشته باشد بر آن صحّه می‌گذارد".این گونه برخورد از عدم توجه به تلاش تفسیری (هرمنوتیکی) آدمیان برای فهم حقیقت بر می خیزد و دیگر این که فرد حس می کند در مقام دانای کل , حقیقت مطلق و مطلق حقیقت را در اختیار دارد و دیگری هیچ بهره ای از آن دارا نیست.

مثال های ارائه شده نشان می دهد که دین مساوی احکام گرفته شده است واین خود نوعی تقلیل گرایی است.دین بسیار وسیع تر از احکام شرعی است.تعالیم دینی عرصه ی وسیعتری را شامل می شود.

تاریخمندی متن به معنی تاریخمندی تمام جنبه ها و تعالیم دین نیست.

نویسنده باید به طور مستند نشان دهد که کدام یک از روشنفکران و نواندیشان دینی از مرگ دین و دینداری سخن گفته اند و تئوری تاریخمندی را برای نجات دین از مرگ حتمی که انتظارش را می کشد ارائه کرده است.

فرستادن مفاهیم ناخوانده و تحمیلی، بر دوش روشنفکران و نواندیشان دینی، که نویسنده آنها را سکولار می داند، به سرزمین اصلی شان در یکی از پایتخت های غربی به نظر نمی رسد کار متواضعانه ای باشد.شاید بایستی تعریف دیگری از تواضع ارائه نمود.

تغییر احکام ، با تغییر شرایط رخ میدهد و ربطی به تغیرپذیری یا ثبات خداوند ندارد همانطور که نسخ احکام را کسی به معنای بی ثباتی خداوند نمی داند.

از نویسنده محترم باید پرسید که آیا برده داری عادلانه است ؟آیا مطلوب است؟چرا خداوند آن را در آخرین پیام و آخرین دینش به کلی ملغی نمی سازد؟آیا در نظر گرفتن شرایط جامعه و جوامع هزارسال قبل و عدم الغای برده داری به معنی ظالم بودن خداوند یا بی ثباتی و متلون بودن اوست؟طنز روزگار این است که برده داری توسط مسلمانان لغو نگردید و بلکه توسط همان سکولاران و غربیان برانداخته شد و از آن جالب تر اینکه امروز عده ای به نام اسلام مدافع برده داریند و درصدد احیای آن برآمده اند ، درست با همان استدلال عدم تغیر رای الهی.از آن جا که در آخرین دین الهی و در آخرین پیام الهی برده داری لغو نگردیده است لذا آنان هم چون شرایط فراهم آمده است به دنبال احیای حکم الهی برده داری اند .

از کجا به ارتباط تاریخمندی متن با اباحیگری پی بردید؟برخورد فردی و شخصی با متن یعنی چه؟...گویا قلم به سرعت برکاغذ می غلطد و فرصت بازاندیشی به آن چه می نگارد فراهم نمی آید.

بسیاری از واقعیات امروز نتیجه ی آرمان ها و رویاپردازی های دیروز است.برای انسان قرن اول و دوم هجری برافتادن سیستم برده داری یک خیالپردازی بیش نیست اما امروز امری پذیرفته شده است.چه بسا بسیاری از آن چه امروز خیال و رویاپردازی در فضای مجازی می دانید با تلاش فعالان و روشنفکران به واقعیت های فردا تبدیل شوند.صدسال قبل سخنی از حق رای زنان نبود حتی درهمان کشورهای سکولار ، اما امروز زنان نیز صاحب رای به حساب می آیند.تغییرات امروز نتیجه تلاش هزاران انسان است که در طول تاریخ حتی از جانشان نیز گذشته اند.اندیشه ی سنتی بجای یافتن راه هایی برای برون رفت از وضعیت هایی که به خشونت علیه دیگری می انجامد به دنبال یافتن توجیهاتی برای احکامی است که دیگر امکان اجرای آن ها در جوامع امروز وجود ندارد یا لا اقل اجرای آنها مطلوب نیست و از سوی جامعه با مقاومت مواجه می شود.فکر سنتی بجای این که به دنبال ساختن جامعه ای باشد که در آن با حذف علل پدیدآورنده ی دزدی ،بروز این پدیده را به حداقل برساند به دنبال ایجاد جامعه ای است که در آن بتوان دست دزد را قطع نمود.

شناخت ویژگی های روحی و روانی زن و مرد از منظر علم و عقل مدرن مد نظر بوده یا از منظر علم و عقل سنتی؟این نتیجه گیری که خشونت علیه زنان ریشه در فیزیولوژی مردانه دارد محصول عقلانیت و علم مدرن است یا سنتی؟

در موضوعی مثل برده داری معتقدید که اسلام اگرچه به صراحت به لغو برده داری امرنکرده اما درصدد زمینه سازی برای حذف آن بوده است.چرا در موضوعات دیگر از جمله مساله زنان به حذف تدریجی خشونت علیه زنان و یا اعطای برابری حقوقی به آنان معتقد نمی شوید؟تا چندی پیش بخش احکام برده داری موجود در کتب فقه و حدیث در مدارس و حوزه های دینی تدریس می شد.اما امروز می گویند که اسلام درصدد حذف برده داری بوده است اما واقعیت این اجازه را نمیداده است.یعنی در حیطه تشخیص امرالله معتقدند که شارع در صدد حذف برده داری بوده و آن را مطلوب نمی دانسته و لذا امر الهی بر لغو برده داری تاکید دارد اما در حیطه تطبیق امرالله چون واقعیت زندگی و جوامع اجازه نمی داده لذا حکم لغو برده داری به تاخیر افتاده تا موقعی که شرایط فراهم شد و امرالهی شرایط تحقق یافت و با واقعیت تطبیق یافت( البته مشیت الهی این بود که این امر توسط غیرمسلمانان تحقق یابد).چرا در مساله زنان و امثال آن(احکامی که مورد اعتراض روشنفکران یا سکولارهاست) قائل به این حذف تدریجی تبعیض ها و خشونت ها نیستید و در مقابل آن مقاومت می کنید؟چرا به این نتیجه نمی رسید که خداوند می خواست به تدریج شرایط تبعیض آمیز درباب زنان را حذف کند و مثلا جنبش های زنان برای احقاق حقوقشان را تلاشی برای تطبیق امرالله در نظر نمی گیرید؟این منطق دوگانه چه دلیلی دارد؟چرا بااینکه حکم صریحی(نص) مبنی بر لغو برده داری از جانب شارع وجود ندارد معتقدید که خواست الهی لغو برده داری بوده است و این امر را دال بر بی ثباتی خداوند نمی دانید و چرا با وجود نبود نصی بر لغو برده داری در کتاب و سنت این موضوع را پذیرفته و حتی توجیه دینی میکنید و بخشی از تاریخ و فقه را که حول این مساله پدید آمده نادیده می گیرید اما در برابر تغییر در جنبه ها و احکام دیگر مقاومت کرده و سخن از عقل باختگی در برابر مدرنیته و مخدوش شدن توحید و حذف خدا و...به میان می آورید!؟هنگامی که در برابر واقعیت لغو برده داری سرخم کرده و آن را توجیه می کنید که دین تان خدشه ای بر ندارد چرا تلاش دیگران برای تغییر احکامی که مانند برده داری خواهان لغو و تغییر آن ها هستند با مقاومت شما مواجه می شود و از ظالم و ناعادل بودن خداوند عصر نزول در اندیشه روشنفکران و بی ثباتی و رنگ عوض کردن و مانند آن سخن میرانید؟

در تئوری تاریخمندی، احکام متاثر از زمان و زمینه ای در نظرگرفته می شوند که در آن تشریع می شوند(واقعیت های موجود و حاکم در جامعه ی عصر نزول).چون حکم بایستی متناسب با زمینه ای باشد که برای آن تشریع می شود و هدفی را که به خاطر آن تشریع شده برآورد ، لذا تغییر زمینه وزمانه ، می تواند موجب تغییر حکم شود.هرگاه حکم ، هدفی را که برای آن وضع شده برنیاورد باید آن حکم را با حکم جدید جایگزین نمود. در دیدگاه مقابل ، احکام خاصیت فرازمانی-مکانی (غیرتاریخی) دارند و لذا زمانه و زمینه در شکل گیری حکم تاثیری ندارد یا اگر هم دارد در بقا یا رفع حکم موثر نیست و چون حکم فارغ از زمینه و زمانه تشریع شده است لذا برای همه ی زمان ها و مکان ها صادق بوده و باید اجرا شود. در این میان چنانچه جامعه یا شرایط تغییر کرده و اجرای حکم را برنمی تابید باید آن را به تاخیر انداخت و تلاش کرد تا دوباره جامعه را به سمت شرایطی سوق داد که این احکام قابلیت اجرا داشته باشند. در این دیدگاه به نظر میرسد احکام مطلوبیت ذاتی دارند و به عنوان امرالله (امر یا حکم الهی) و به شکل تعبدی باید مورد اطاعت و اجرا قرار گیرند. به نظر میرسد در دیدگاه دوم میان احکام عبادی و اجتماعی دین تفکیکی صورت نمی پذیرد و همان شأن و جایگاهی که برای احکام حوزه ی عبادیات قائلند را به احکام اجتماعی دین نیز تسری می دهند. در حالیکه به نظر میرسد بهتراست میان این دو بعد از احکام دینی تمایز نهاد.در حالیکه به نظر میرسد احکام عبادی در جهت تزکیه و تعالی فرد تشریع شده باشند ، هدف اصلی احکام اجتماعی را می توان رتق و فتق امور جامعه مومنان و رفع خصومت ها دانست. در دیدگاه اول چنان چه یک حکم اجتماعی تناسب خود را با واقعیت از دست بدهد و دیگر گره گشا نباشد ، یا اینکه راه دیگری پدید آید که به شکل کم هزینه تری هدف مورد نظر را برآورده سازد ، حکم پیشین را می توان تعدیل نموده و یا تغییر داد.وگرنه ماهیت اصلی اش که رفع مشکلات جامعه ی مومنان است را از دست داده و چه بسا خود به یک مشکل بدل شود. این موضوع همچنین حکایت از ماهیت متغیر جامعه ی بشری دارد و ارتباطی به تغییرپذیری و بی ثباتی ذات الهی ندارد.برقراری چنین ارتباطی چیزی جز خلط مبحث نیست.در حالیکه خداوند به عنوان منشا صدور احکام اجتماعی دین ،فراتر از زمان و مکان (تاریخ) قرار دارد ، اما توجه به این نکته لازم است که این احکام برای بشری وضع شده است که محصور در حصار زمان و مکان(تاریخ) است.نباید خصلت فراتاریخی منشا صدور حکم به خود حکم بسط داده شود.حکم از منشا فراتاریخی صادر می شود و در تاریخ نزول می یابد و لذا خصلت تاریخی پیدا می کند. وضع احکام اجتماعی با در نظرگرفتن شرایط زمان-مکان و نیز شرایط حیات انسانی صورت می گیرد.شرایط حیات اجتماعی شکل ثابت و فراتاریخی ندارد تا احکام آن خصلت لایتغیر و فراتاریخی پیداکنند. در نظربگیریم که مثلا اگر زمینه ی مردسالار جوامع بشری تغییر یافت و رابطه ی سلطه گر-سلطه پذیر در رابطه ی زن و مرد دگرگون شد ، تکلیف احکامی که بر مبنای جامعه ای مردسالار و بر اساس روابط مردسالارانه بین زوجین وضع شده اند چه می شود؟ در این وضعیت دو گروه دو راه در پیش خواهند گرفت .گروه اول به تغییر احکام متناسب با بستر جدید و نوع روابط جدید می اندیشد و گروه دوم سعی می کند تا جامعه را به سمتی سوق دهد که نظام مردسالار پیشین دوباره برسرکارآید تا احکام پیشین قابلیت اجرا پیداکنند.

با سلام ضمن احترام به نویسنده؛ متن آقای سلیمان‌زاده مبهم و غامض است و به روشن‌سازی مفهومی واژه‌ی"تاریخمندی" که درستش "تاریخمندی متون دینی یا شرح و تفاسیر متون دینی یا معرفت دینی" است، نپرداخته است. یعنی مخاطب نمی‌داند که منظور نویسنده از این مفهوم چیست؟ ایشان فقط به ذکر مصداقهایی از این مفهوم پرداختە که به هیچ وجه، وافی به مقصود نیست. افزون بر اینها نویسندە جانب عدالت، انصاف و داد را مراعات ننموده و از همان ابتدا با یکسونگری و بصورتی جانبگرایانه و متعصبانە و خودحق‌محورانه، اسب تازی خویش را در میدان تاخته است. در این نوشتار حتی دریغ از عرضەی کمترین سند و دلیل منطقی‌ای که حق‌طلب را به حق رهنمون سازد و شوربختانه نوعی به هیچ انگاشتن مخاطب در آن موج می‌زند. انتظار می‌رود ضمن احترام به صاحبان نظریه‌ها، بصورتی منطقی و با به کاربردن طرق استدلال به‌ویژە استدلال قیاسی و یا استدلال بهترین تبیین موجود با ارایەی ادله، شواهد و قراین درصدد نقد مدعیات مخالف بر آمد. متأسفانە در این نوشتار هجمەگونه، هیچیک از استانداردهای محققانە‌نویسی و مراعات بی‌طرفی و پایبند بودن به اصول نگارش و منطق استدلال رعایت نشده است. گفتەاند؛ بدترین دفاع، بد دفاع کردن است! انتظار آن است که نویسنده محترم در قالبی تحلیلی با روشن‌سازی مفاهیم و با ارائەی پیشفرض‌های طرف نقد شونده و نیز با دلیل، مدعیات خویش را بر کرسی نشاند. موفق و موید باشید

هدایت تشریعی چگونه امور هستی را سامان می بخشد؟ اداره ی امور آدمیان بر روی کره ی خاکی با اداره ی امور هستی گویا خلط شده است.

برای کسانی که در جامعه ی سنتی و قبیله ای زیست می کنند و هنوز خود و جامعه شان وارد فضای مدرن و وضعیت مدرن نشده اند و هنوز در هوای جهان پیشامدرن تنفس می کنند ، شاید قوانین و قراردادهای سنتی و کهن همچنان موثر افتد اما مشکل از هنگامی آغاز خواهد شد که پای در جهان مدرن بنهیم.سخن از همخوانی واقعیت و حقیقت میرود اما توجه به این نکته نیز ضروری است که واقعیت و حتی حقیقت در ازمنه ی گوناگون امکان تغییر دارند.لذا واقعیت مدرنیته و وضعیت مدرن خود را به گونه ای دیگر بر ما تحمیل می نماید و حقایق خاص خود را نیز تولید میکند.وضعیت مدرن ، و تنفس در هوای عصرمدرن به گونه ای نیست که شما بتوانید خود را از آن کنار بکشید یا آن را نادیده بگیرید و سپس سعی کنید در زمانه ی مدرن با واقعیت های عصر پیشامدرن زندگی کنید.برای ادامه زندگی به روش جوامع پیشامدرن باید یا روش بنیادگرایان و داعش و طالبان و... را در پیش گرفت و یا اینکه به کلی از جوامع امروزین که در آن ها زیست میکنیم کناره گرفته و به نقطه ای دورافتاده مهاجرت کرده و جامعه ای به دور از هیاهوی جوامع مدرن و اقتضائات زیست مدرن ایجاد کنیم تا بتوانیم مطابق ارزش ها و قواعد جوامع پیشامدرن که مطلوب ماست زندگی نماییم.در ذهنیت جوامع سنتی ، جهان مدرن همان دنیای پیشین است که تنها ابزاری به آن افزوده شده و جایگزین پاره ای ابزارهای سنتی گردیده است.این نگاه نمی تواند به این قضیه توجه یابد که با اضافه شدن یک ابزار جدید به یک فرهنگ، ما فرهنگ قبلی را به اضافه ی یک ابزار جدید نخواهیم داشت بلکه فرهنگی جدید خواهیم داشت.این فرهنگ جدید اقتضائات جدیدی به همراه خواهد داشت که نحوه ی زیستن و تفکر ما را تغییر خواهد داد.لذا نحوه ی تعامل بشر با این فرهنگ جدید و مقتضیات آن مانند گذشتگانش نخواهد بود.این فرهنگ و فضای جدید پرسش هایی از لونی دیگر ایجاد میکند ولذا پاسخ هایی از رنگی دیگر می طلبد.پاسخ هایی که در انبان فرهنگ گذشته یافت نخواهد شد.بحث خودباختگی در مقابل مدرنیته و پذیرش ارزش های آن نیست بلکه سخن از زیستن در جهانی نوین است که فرهنگ متفاوتی را تولید کرده و تعامل از گونه ای دیگر را می طلبد.تئوری ها و نظریه هایی که اشاره شده در پاسخ به پرسش های گذشتگان مطرح نگردیده اند بلکه در پاسخ به مقتضیات زیستی جهان مدرن و پرسش های آن ارائه گردیده اند.باید به اندیشمندان و علمایمان یادآوری کنیم که بر روی جهان جدید گشوده باشند و اگر خواهان برقراری ارتباط با انسان اینجایی و اکنونی هستند نظر لطفی نیز به اندیشه های جدید داشته باشند و از غار خودبسندگی به درآیند و اندکی این تصور وتصویر بی نیاز از غیر بودن را به کناری نهند و روحیه ی جستجوگری را در خود تقویت نمایند شاید حقیقتی را نیز در نزد دیگران یافتند.

علیرغم ادعای متواضعانه بودن نقد، لحن نوشتار به هیچ وجه متواضعانه نیست.نگاه از بالا به پایین و لحن نامناسب نوشتار ، چونان کسی که تمامی حقیقت را در کیسه دارد و رقیب را به تمسخر میگیرد جایی برای ادعای تواضع باقی نمی گذارد.

ارتباط نظریات روشنفکران با مخدوش کردن توحید و حذف پروردگار نیز ادعایی بسیار کلان و نامدلل است.این بعد را هم نویسنده باید بشکافد تا مخاطب دلایل چنین ادعایی را درک نماید.

یکی از نشانه های عدم آشنایی با هرمنوتیک و خوانش های گوناگون متن و بحث هایی که در این زمینه انجام گرفته است و اینکه موضوع تاریخمندی در اندیشه متفکران موسوم به روشنفکر دینی به خوبی درک نشده ، همین ادعای «احکام الهی» است که در سراسر نوشتار مشهود است و نقش آدمیان در شکل گیری این احکام و تحول آن ها نادیده انگاشته می شود .و از سویی نادیده گرفتن تاریخ تحول اندیشه و معرفت دینی و تاریخ شکل گیری مذاهب و فرق، که قبض و بسط هایی را که در اندیشه دینی رخ داده است نمایان می سازد ، موجب می شود که از تشخیص صد در صدی امر پروردگار سخن رود و به آسانی تلاش های متفکران دیگر در راستای فهم امر الهی نادیده گرفته می شود و برداشت استاد سبحانی به عنوان ملاک برداشت صحیح امر الهی ، از جانب نویسنده پذیرفته می شود و حال آن که نظر استاد ، یک نظر در میان آرای متفکران اسلامی است که می تواند موافقان و مخالفانی داشته باشد.

بحث تاریخمندی متن بحث تازه ای نیست.این بحث محصول مدرنیته و پیامدهای آن هم نیست و ارتباطی به خودباختگی روشنفکران مسلمان در برابر عقلانیت و علم مدرن نیز ندارد.بلکه بحثی قدیمی است که از سده های نخست اسلامی میان متفکران مسلمان در قالب بحث قدیم و حادث بودن متن مقدس رواج داشته است.حادث دانستن یا مخلوق دانستن متن مقدس در راستای همین بحث تاریخمندی متن مقدس به زبان امروزیست.

باید پرسید که هدف از اوامر الهی چیست؟آیا این احکام و قوانین الهی فی نفسه هدف هستند یا وسیله اند برای تحقق هدفی دیگر؟مثلا قطع دست دزد هدف بالذات است و باید در صورت محقق شدن شرایط به اجراگذاشته شود یا این مجازات خود جهت تحقق هدف دیگری تشریع شده است و مثلا چنانچه آن هدف را به توان از مسیر دیگری محقق ساخت این حکم را می توان اجرا نکرد؟به نظر میرسد نظر نگارنده با توجه به تاییدی که از جانب استاد سبحانی نقل کرده اند بر قسم اول می باشد، یعنی احکام شرعی را مطلوب بالذات می دانند. در حالیکه این امر نظر برخی از علماست و برخی دیگر خلاف این رای را دارند.اینکه برخی احکام را مقطعی فرض کنیم و به دنبال جایگزینی برای آن ها باشیم که با شرایط زیست جدید هم خوانی داشته باشد ، به معنی ازبین رفتن دین یا نادیده گرفتن خداوند و دین او نیست بلکه توجه به مقاصد تشریع احکام است.