یکم:
هر کس که در خود توانمندی مرتبط با مسؤولیتی می‌بیند می‌تواند خود را برای آن مسؤولیت نامزد کند. استناد قرآنی این سخن رفتار حضرت یوسف(ع) است که خود را نزد عزیز مصر به عنوان وزیر امور اقتصادی و دارایی کاندید کرد.
قَالَ اجْعَلْنِي عَلَىٰ خَزَائِنِ الْأَرْضِ إِنِّي حَفِيظٌ عَلِيمٌ ﴿يوسف: ٥٥﴾ یکی از آن دو [دختر] گفت پدرجان او را [با دستمزد] به کار گیر که او بهترین کسی است که می‌توانی به کار بگیری، هم تواناست و هم درستکار.
او دو ویژگی را در خود بنا به مسؤولیت طرح کرد: نگاهبان و دانا. حفظ و نگاه داشت وظیفه و داشتن دانش مرتبط با آن مسؤولیت او را بر آن داشت که خود را کاندید کند.
البته در مورد استخدام حضرت موسی(ع) توسط حضرت شعیب(ع) دو صفت قدرت و امانت داری که توسط دختر شعیب در موسی کشف می‌شود باعث می‌شود که موسی به مدت ۱۰ سال چوپان گوسفندان شعیب باشد.
قَالَتْ إِحْدَاهُمَا يَا أَبَتِ اسْتَأْجِرْهُ إِنَّ خَيْرَ مَنِ اسْتَأْجَرْتَ الْقَوِيُّ الْأَمِينُ ﴿القصص: ٢٦﴾ [یوسف] گفت مرا بر خزاین این سرزمین بگمار، که من نگهبانی کاردانم.
قدرت در اینجا به مفهوم توان انجام مسؤولیت است که با توجه به آب دادن همه رمه گوسفندان شعیب منظور قدرت بدنی است اما این قدرت را می‌توان با توجه به هر مسؤولیتی بازتعریف کرد، مثلاً برای یک مسؤولیت سیاسی قدرت درک سیاسی و برای مسؤولیت فرهنگی قدرت درک فرهنگی و برای یک مسؤولیت اجتماعی قدرت درک اجتماعی لازم است.
امانت داری هم به مفهوم عدم خیانت و غش در مسؤولیت است، كسی كه با دروغ و خدعه و فریب و سایر رذایل اخلاقی متصدی كاری شود او آن كار را به فساد می‌كشد.
دوم:
خداوند تنها پیامبران تشریعی را خود برگزیده و مسؤولیت داده است، چون امر دین و بحث سعادت و شقاوت خلق در دنیا و آخرت در میان است، از طرفی علم و قدرت و تصفیه لازم را خود خداوند متكفل شده است.
اما در مورد سایر انسان‌ها گرفتن مسؤولیت امری نسبی است، خداوند انسان را مكلف به بهره‌برداری از وظایف در راستای خلیفه‌گری كرده است تا منابع را استخراج كند.
بر این اساس مسؤولیت امری علمی و عقلائی است.از طرفی نسبی است چون با توجه به هر مسؤولیت و دانش كشف شده استانداردهایی باید در نظر گرفته شود.
كشف توانمندی(قدرت، علم، امانت و حفاظت) تنها در یك جامعه دارای آزادی میسر است، بنابراین آزادی پیش نیاز همه چیز و لو دین است. در یك جامعه آزاد انسان‌ها با محك‌های علمی و اخلاقی امكان سنجش دارند و صد البته ابزارهایی چون رسانه‌ها و قانون به مردم كمك می‌كنند تا قدر هر یك از انسان‌ها را در گماشتن بر كاری معین كنند.
قابل ذكر است كه توصیه‌های بدون پشتوانه در واقع نوعی شهادت دروغ به حساب می‌آید كه در قرآن شدیداً از آن نهی شده است.
برای تصدّی یك مسؤولیت لزوماً احتیاجی نیست كه یك نفر مسلمان باشد، البته فقها استثناهایی در مورد مسؤولیتهای كلان قائل شده‌اند؛ هر چند با در نظر گرفتن عدالت حاكم به نوعی كفر او به رسمیت شناخته شده است و ظلم بیشتر تقبیح شده است.
سوم:
هر چه نهادهای اجتماعی قدرتمندتر باشند نیروهای توانمندتری ایجاد خواهد شد و به اصطلاح كار انتخابات در تمام رده های مسؤولیتی راحت‌تَر خواهد بود.
متاسفانه در جوامع بسته به لحاظ نهادی در تمام سطوح از خانواده گرفته تا تشكلها - كه امری نامحتمل است- سختترین كار انتخاب است.
متاسفانه روز به روز انتخاب افراد شایسته سخت‌تَر می‌شود، از این رو نیروهای ضعیفی مسؤولیت‌ها را بر عهده می‌گیرند كه به انباشت مطالبات می‌انجامد و فساد روز به روز بیشتر می‌شود.
نظرات