سایت رسمی جماعت دعوت و اصلاح

مجموعه گفتارهای ویدئویی آرش نراقی، استاد دین و فلسفه در دانشگاه موراوین (Moravian University) پنسیلوانیای آمریکا از اول ماه آگوست سال ۲۰۲۳ شروع شد و در ادامه قابل مشاهده و شنیدن است.

ابوالفضل رجبی | آرش نراقی، پژوهشگر فلسفه و استاد کالج موراوین پنسیلوانیای آمریکا در مدرسه مجازی تردید «عشق و دوستی در تفکر فلسفی» را دستمایه‌ای برای سخنرانی خود قرار داد. آرش نراقی، در سخنرانی خود با پیش کشیدن سه محور «عشق، پیری و تنهایی» به صورتبندی وضعیت تجربه عشقی در دوران پیری و سالخوردگی پرداخت و در مقام دفاع از این صورت عشق‌ورزی، خوانشی انتقادی از فرهنگ و ادبیات ایران را در پیش گرفت. نراقی معتقد است، فرهنگ عمومی ما عشق دوران پیری را به یک معنا دون شأن، مایه ننگ، خلاف وقار و تأنی فرد سالخورده تلقی می‌کند. او همچنین با تقسیم عشق‌ورزی به دو صورت «خیزابی» و «جویباری»، عشق خیزابی را شورمندانه و جنسی و عشق جویباری را ناظر به مصاحبت و گفت‌وگو دانست. در ادامه خلاصه‌ای از گفتار این پژوهشگر را می‌خوانید.

در این نوشتار مایلم رابطه میان دموکراسی و آزادی بیان، و نیز ارزش آزادی بیان در متن یک نظام دموکراتیک را به اختصار بررسی کنم. 

(۱) دموکراسی

دموکراسی را می‌توان به بیان ساده روشی برای تصمیم گیری جمعی دانست، روشی که در آن تمام اعضای گروه از موضع برابر در فرآیند تصمیم گیری مشارکت می‌جویند. اما چرا جوامع بشری رفته رفته به سوی نظام‌های تصمیم گیری دموکراتیک متمایل می‌شوند؟ کدام ویژگیهاست که دموکراسی را بر دیگر شیوه‌های تصمیم‌گیری جمعی برتری نسبی می‌بخشد؟ 

یکی از مهم‌ترین مزایای تصمیم‌گیری به شیوه‌های دموکراتیک آن است

به نظرم شیوه تربیت دینی کودکان از جمله اموری است که باید مورد تجدیدنظر اساسی قرار بگیرد. در تفکر دینی سنتی کودک هویت حقوقی مستقل ندارد و بخشی از مایملک پدر بشمار می رود. و والدین (خصوصاً پدر) حق و بلکه تکلیف دارند که آموزه های دینی خود را (که غالباً میراثی تقلیدی از والدین شان است) در ذهن و روان کودکان خود حک کنند. تربیت دینی در غالب موارد تلقین یا تحمیل باورها و هنجارهای دینی والدین به تن و روان کودکان است. «به نظر من این شیوه تعلیم دینی نقض آشکار حقوق انسانی کودک است.» فرزندان ابزار تحقق بخشیدن به آمال و ارزشهای دینی و ایدئولوژیک والدین نیستند.

آرش نراقی: اصلاح فکر دینی فرآیندی تجویزی، تاریخی، و مستمر است. مسلمانان در هر عصر باید سویه های عقلانی و اخلاقی ایمان خود را با وسواس وارسی، و در صورت نیاز اصلاح و بازسازی کنند. اما اصلاح گران دینی همواره نگران بوده اند که به ظرافت در میانه دو حدّ افراط و تفریط، یعنی "بدعت" و "جمود"، گام بردارند. به نظر می رسد که در روزگار ما جریان اصلاح فکر دینی در اسلام میان دو حدّ آونگ آسا در نوسان است: رویکرد سنّت گرایی غیر انتقادی و رویکرد مدرنیت گرا.

آداب و مناسک دینی برای سالک طریق دست کم چهار نقش اساسی ایفا می‌کند و البته التزام به آن با آفاتی هم همراه است.

اشاره: بدون تردید عبدالکریم سروش نقشی ماندگار در عرصه‌ی فرهنگ دینی ایران پس از انقلاب اسلامی‌ برجا نهاده است، و کارنامه‌ی علمی‌و فرهنگی او نمونه‌ی خوبی از توازن میان تعهد علمی‌و حساسیت اجتماعی است. در این میان خصوصاً کتاب «قبض و بسط تئوریک شریعت» او نگاه جامعه‌ی دینی فرهیخته‌ی ایرانی را به مقوله دین دگرگون ساخت، و امکانی تازه برای تجدیدنظر در آموزه‌های دینی و تجدید بنای اندیشه اسلامی‌ فراهم آورد.

حقیقت قدسی از ورای سکوت می‌تراود. قرآن در بیان داستان زندگی زکریا سکوت را نشانه ای از سوی خداوند می‌شمارد: «قَالَ رَبِّ اجْعَل لِی آیَةً قَالَ آیَتُکَ أَلاَّ تُکَلِّمَ النَّاسَ ثَلاثَ لَیَالٍ سَوِیّاً (10) فَخَرَجَ عَلَى قَوْمِهِ مِنْ الْمِحْرَابِ فَأَوْحَى إِلَیْهِمْ أَنْ سَبِّحُوا بُکْرَةً وَعَشِیّاً»(مریم، ۱۰-۱۱).

۱. پرسش اصلی من در این نوشتار این است:
آیا مسلمانی و سکولاریسم با یکدیگر قابل جمع است؟ آیا فرد می‌تواند هم مسلمان باشد و هم به نحو سازگاری به اقتضائات سکولاریسم پایبند باشد؟
در حدّی که من درمی‌یابم یکی از مهمترین پیش‌شرطهای تحقق سکولاریسم، التزام به فضیلتی است که می‌توان آن را «رواداری بر مبنای احترام متقابل» نامید. اگر این ادعا درست باشد، در آن صورت پاسخ پرسش اوّل تاحدّ زیادی در گرو پرسش دیگری خواهد بود:
آیا یک مسلمان از آن حیث که مسلمان است می‌تواند فضیلت «رواداری بر مبنای احترام متقابل» را به رسمیت بشناسد؟

(۱) پرسش این است: آیا خیانت در روابط زناشویی اخلاقاً نارواست؟
مقصود من از "خیانت در روابط زناشویی" این است که مرد یا زنی متأهل با فردی غیر از همسر خود (یعنی بیرون از حریم زناشویی) روابط جنسی برقرار کند. البته تعبیر "خیانت" در اینجا تاحدّی گمراه کننده است. زیرا این تعبیر مفهوماً بر امری اخلاقاً ناروا اطلاق می شود، و در این صورت "خیانت" در روابط زناشویی بنا به تعریف ناروا خواهد بود.