روسای هیات‌های مذاكره‌كننده سه كشور اروپایی وین را ترك كردند گروسی، مدیركل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران آمد سارا معصومی | توافق هسته‌ای در مرحله آخر؛ عبارتی كه در 20 روز اخیر بارها و بارها مذاكره‌كنندگان ایران، 1+4 و ایالات متحده با استفاده از آن وضعیت مذاكرات وین برای احیای برجام را توصیف كرده‌اند. پس از آخرین بازگشت علی باقری، معاون سیاسی وزیر خارجه به پایتخت اتریش برای ادامه هشتمین دور مذاكرات، انتظارها برای حصول توافق بیش از پیش شد و همزمان بالا گرفتن تنش میان روسیه با كشورهای غربی درباره حمله نظامی به اوكراین، بر فضای مذاكرات احیای برجام سایه انداخت. هرچند كه مقام‌های روسیه و ایالات متحده می‌گویند مساله اختلاف بر سر اوكراین و تلاش برای احیای برجام دو پرونده متفاوت از یكدیگر هستند و مسكو از یك سو و واشنگتن و بروكسل از سوی دیگر تلاش می‌كنند مانع از تاثیرگذاری و تاثیرپذیری این دو از هم شوند اما واقعیت آن است كه در میدان، مذاكرات وین از آنچه در اوكراین می‌گذرد تاثیر حداقل شكلی گرفته است. به عنوان نمونه جلسات شورای حكام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره ایمنی تاسیسات هسته‌ای در اوكراین در نتیجه حملات بی‌امان روسیه عملا باعث فاصله گرفتن میخاییل اولیانوف، رییس هیات مذاكره‌كننده روسیه از مذاكرات در چند روز اخیر شده و همچنین در حالی كه تا چند هفته قبل احیای برجام و حل و فصل اختلاف‌های پادمانی میان ایران و آژانس اولویت اصلی این نهاد هسته‌ای بود اكنون مسائل اوكراین به نخستین دستوركار رافائل گروسی، مدیركل تبدیل شده است. همزمان روسای هیات‌های سه كشور اروپایی نیز مجبور به رایزنی همزمان در هر دو پرونده شده‌اند و شاید بتوان گفت كه در این میان رابرت مالی، رییس هیات مذاكره‌كننده ایالات متحده و علی باقری، رییس هیات مذاكره‌كننده ایران بیشترین تمركز را بر پرونده احیای برجام در میان همكاران خود داشته‌اند. نكته قابل توجه این است كه در دو هفته اخیر عملا مذاكرات وین بیشتر متمركز بر مذاكرات غیرمستقیم میان ایران و ایالات متحده بوده است. شنیده‌های «اعتماد» حاكی از آن است كه ایالات متحده مجددا پیشنهاد مذاكره مستقیم با ایران به منظور گفت‌وگو درباره اختلاف‌های باقیمانده را داده كه با مخالفت تهران روبه‌رو شده است. در نتیجه، در تازه‌ترین ابتكار اجرایی شده، هیات‌های ایران و امریكا پاسخ‌ها به مطالبه‌های یكدیگر را در نامه سربسته تحویل انریكه مورا، معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا می‌دهند و او بدون اطلاع از محتوای نامه‌ها، آنها را میان هیات‌های ایران و امریكا جابه‌جا می‌كند. لازم به ذكر است كه بسیاری از كارشناسان و تحلیلگران مسائل ایران و امریكا همواره بر این نكته تاكید داشته‌اند كه در مراحل پایانی ایالات متحده اگر بنای كوتاه آمدن در یك حوزه را داشته باشد ترجیح می‌دهد این بده و بستان را مستقیما با ایران و بدون واسطه انجام بدهد. هنگام بازگشت علی باقری به تهران گفته شد كه تعداد اختلاف‌های ایران و طرف مقابل به چند مورد معدود رسیده كه به تصمیم سیاسی در تهران و سایر پایتخت‌ها نیاز دارد. نگاهی به نكاتی كه به شكل جسته و گریخته درباره محورهای اختلاف باقیمانده منتشر شده نشان می‌دهد كه مساله تضمین اقتصادی، پرونده باز اختلاف پادمانی میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، قرار گرفتن نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در لیست گروه‌های تروریستی ایالات متحده و متعاقبا نام سنتكام در لیست گروه‌های تروریستی ایران در زمره اصلی‌ترین اختلاف‌های درشت باقیمانده بوده‌اند. رسانه‌های غربی از نخستین ساعات بازگشت علی باقری به وین ادعا كردند كه رییس هیات مذاكره‌كننده ایران با مواضع سختگیرانه‌تری پای میز حاضر شده و ادعا كردند كه باقری برخی مطالبه‌های جدید را روی میز گذاشته است. پیگیری‌های «اعتماد» در چند روز اخیر نشان می‌دهد كه این ادعا صحت نداشته و مطالبه‌هایی چون ابطال قرار داشتن نام سپاه در لیست گروه تروریستی یا مساله مختومه شدن اختلاف پادمانی ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از نخستین دور مذاكرات برای احیای برجام در وین یعنی از فروردین ماه 1400 بر روی میز قرار داشته است. با این وجود روزهای سه‌شنبه و چهارشنبه گذشته با كند شدن مسیر مذاكرات گفته شد كه كشورهای غربی با ایران بر سر نحوه حل و فصل اختلاف‌های پادمانی تهران و آژانس اختلاف نظر دارند. براساس اخبار منتشر شده در رسانه‌های غربی، تهران خواهان حل و فصل این مساله در قالب بده و بستان با طرف‌های برجامی و امریكا است اما طرف‌های مقابل در یك بازی سیاسی با ایران به دنبال جداسازی این دو مسیر هستند. به گزارش «اعتماد»، مبنای اختلاف پادمانی میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، اسنادی است كه رژیم اسراییل در اختیار آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار داده و ادعا می‌كند كه آنها را از آرشیو فعالیت‌های هسته‌ای ایران كه ربوده شده به دست آورده است. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با مبنا قرار دادن این اسناد ادعا می‌كند كه ایران باید به فعالیت‌های مشكوك در 4 مكان مشخص شده پاسخ مكفی و قانع‌كننده ارایه كند. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مدعی است كه در سه محل از مكان‌های مورد نظر «ذره اورانیوم با منشا انسانی» و در یك محل دیگر «ذرات تغییر یافته ایزوتوپی» یافت شده است كه برخلاف موافقت‌نامه پادمان بین ایران و آژانس به اطلاع این نهاد رسانده نشده و ایران باید در خصوص منبع و سرنوشت این مواد توضیح دهد. ایران در دو سال گذشته در چند مرحله پاسخ‌های كتبی به آژانس داده و همچنین زمینه دسترسی و نمونه‌برداری را هم به بازرسان این سازمان داده است. با این وجود برخی منابع خبری می‌گویند آژانس پاسخ ایران در خصوص كشف مواد هسته‌ای در تورقوزآباد را قانع‌كننده ندانسته است. در همین راستا بهروز كمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی و رضا نجفی، معاون امور حقوقی و بین‌المللی وزارت خارجه كه سابقه حضور در راس نمایندگی ایران در آژانس بین‌المللی انژری اتمی را در كارنامه خود دارد برای حل و فصل نهایی این مساله به وین سفر كرده و تاكنون چند دور رایزنی فشرده با نمایندگان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را پیش برده‌اند. در حالی كه طرف‌های غربی و رسانه‌های نزدیك به آنها ادعا می‌كنند تهران با اصرار بر بسته شدن پرونده اختلاف با آژانس در قالب مذاكرات برجام، مقصر تطویل روند رسیدن به توافق است اما استدلال طرف ایرانی قوی‌تر و واقع‌بینانه‌تر به نظر می‌رسد. فرض كنیم: ایران به اجرای تعهدات برجامی بازگشت، اجرای پروتكل الحاقی را از سرگرفت، مجوز تمام دسترسی‌های نظارتی و... را برای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی صادر كرده وتبدیل به كشوری شود كه بیشترین بازرسی و نظارت از سوی آژانس بر آن اعمال شود، در چنین شرایطی بازماندن این پرونده می‌تواند دستاویز سیاسی‌كاری و نگه‌داشتن به اصطلاح چماق برسر ایران شود. این در حالی است كه تهران و آژانس می‌توانند به نقشه راه برای حل مساله در یك‌بازه‌زمانی محدود برسند و تا زمان اجرای نهایی توافق برجام، این پرونده را هم مختومه كنند. برهمین اساس بامداد پنجشنبه به وقت ایران بود كه در نتیجه مذاكرات فشرده در وین، دو طرف توافق كردند كه رافائل گروسی، مدیركل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با سفر به ایران در روز شنبه (امروز) تلاش برای رسیدن به یك نقشه راه برای حل و فصل اختلاف با تهران در موارد باقیمانده از پرونده ذكر شده را پیگیری كند. گروسی عصر روز گذشته با تایید خبر سفر خود به تهران تاكید كرد كه امكان رسیدن به تفاهم وجود دارد. پیش‌بینی می‌شود كه در صورت تفاهم اولیه میان سازمان انرژی اتمی ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، دو طرف درست مانند تابستان و پاییز 1394 بتوانند از فاصله زمانی حصول برجام تا روز اجرا، در قالب یك نقشه راه به اختلاف باقیمانده در پرونده 4 مكان ادعایی آژانس پایان بدهند. به گزارش «اعتماد»، اعلام سفر گروسی به تهران این پیام تلویحی را در خود داشت كه اختلاف میان ایران و آژانس و همچنین تفاوت تفسیر میان ایران و غرب درباره نحوه حل و فصل این اختلاف دیگر مانع اصلی در مسیر اجرای توافق نیست و در نتیجه فضای رسانه‌ای و مجازی به نفع توافق تغییر كرد. در این فضا بود كه روسای هیات‌های مذاكره‌كننده روسیه، بریتانیا و فرانسه هركدام به نحوی با انتشار توییت‌هایی در صفحات خود خبر از قریب‌الوقوعی توافق دادند. رییس هیات مذاكره‌كننده روسیه هم در توییتر و هم در گفت‌وگو با خبرنگاران حاضر در اطراف هتل كوبورگ اعلام كرد كه مذاكرات وین رو به اتمام است. رییس هیات انگلیس نیز با انتشار توییتی به زبان فارسی اعلام كرد كه همه به توافق بسیار نزدیك هستند و تنها چند قدم نهایی باقی مانده كه باید برداشته شود. رییس هیات فرانسوی نیز با انتشار عكس دسته جمعی از هیات این كشور در مذاكره با ایران به آنها برای ماراتن 11 ماه اخیر خسته نباشید گفت. مجموع این اظهارنظرها در فضای رسانه‌ای و مجازی خبر حصول توافق را دست به دست كرد. نگاه وزارت خارجه ایران به این فضا بسیار متفاوت بود و آن را سناریوی هدایت شده از سوی غربی‌ها برای تحت فشار قرار دادن تهران به منظور پذیرش توافق می‌دانند. این نكته در توییت دیرهنگام سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه نمود داشت . خطیب‌زاده در توییترش نوشت: «مذاكرات وین هنوز هم ادامه دارد.اخبار خوب زودرس جایگزین توافق خوب نمی‌شود. هیچ‌كس نمی‌تواند بگوید كه توافق انجام شده است، تا زمانی كه همه مسائل مهم باقی مانده حل و فصل شود. تلاش مضاعفی لازم است.اكنون همه بر گام‌های كلیدی نهایی متمركز شده‌اند. صبح روز جمعه نیز حسین امیر عبداللهیان، وزیر خارجه در تماس تلفنی با جوزپ بورل مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا موضعی مشابه سخنگوی این وزارتخانه و دال بر عدم حصول توافق تا زمان توجه به خطوط قرمز ایران گرفت. امیرعبداللهیان ضمن تشكر از تلاش‌های هماهنگ‌كننده عالی اتحادیه اروپا در مذاكرات وین گفت: ما برای نهایی كردن توافق خوب و فوری آمادگی داریم. اما شتاب و عجله طرف غربی نمی‌تواند مانع رعایت خطوط قرمز ایران شود. لازمه حضور وزرای خارجه در وین و اعلام توافق نهایی منوط بر رعایت كامل خطوط قرمز اعلامی ایران و از جمله موضوع تضمین موثر اقتصادی است. دكتر باقری و كارشناسان ارشد جمهوری اسلامی ایران در مشورت مستمر و فعال با همه هیات‌ها در وین می‌مانند. هیات ایرانی با جدیت به تلاش برای رسیدن به توافق نهایی و خوب ادامه خواهد داد. هر زمانی كه طرف‌های غربی خطوط قرمز باقیمانده و اعلام شده ما را بپذیرند، آماده حضور در وین هستم. جوزپ بورل در این گفت‌وگوی تلفنی گفت: از نظر ما عمده درخواست‌های جمهوری اسلامی ایران در توافق پیش مورد توجه قرار گرفته است. ما به عنوان هماهنگ‌كننده مذاكرات ایران و 1+4 مایلیم بگوییم كه گفت‌وگو در مسیر پیشرفت و رسیدن به نتیجه نهایی قرار دارد. به گزارش «اعتماد»، همزمان با اشاره وزیر خارجه ایران به بحث تضمین اقتصادی و ضرورت توجه به این مطالبه تهران، در وین علی باقری به همراه مهدی صفری، معاونت دیپلماسی اقتصادی وزیر خارجه با روسای هیات‌های سه كشور اروپایی دیدار كرد. دیداری كه نشان از در دستور كار اقتصادی این جلسه داشت. هیات‌های مذاكره‌كننده ایران در دولت‌های دوازدهم و سیزدهم همواره تاكید داشته‌اند كه تجربه خروج كمپانی‌ها و شركت‌های خارجی از ایران به تبع خروج امریكا از این توافق در سال 2018 میلادی، اتخاذ تضمین برای عدم تكرار این سناریو را به امری واجب و غیرقابل انكار برای تهران تبدیل كرده است. هیات امریكایی در 11 ماه گذشته با بهانه قرار دادن ساختار سیاسی داخلی در این كشور ادعا كرده كه امكان ارایه تضمین سیاسی و حقوقی به تهران درباره نحوه مواجهه دولت بعد با برجام را ندارد اما تضمین می‌دهد كه دولت فعلی به ریاست جو بایدن تا زمان حضور در كاخ سفید در صورت اجرای تعهدات برجامی از سوی ایران در این توافق باقی بماند. برای ایران بحث تضمین اقتصادی جدا از تضمین حقوقی و سیاسی است و شنیده‌های اعتماد حاكی از آن است كه تهران تاكنون چند طرح برای دریافت تضمین اقتصادی ارایه كرده كه یكی از آنها صدور مجوز برای كمپانی‌ها و شركت‌هایی است كه پس از احیای برجام برای سرمایه‌گذاری به ایران خواهند آمد. براساس یكی از این ابتكارها، به این كمپانی‌ها و شركت‌ها باید تضمین داده شود كه حتی در صورت خروج یكی از طرف‌های مقابل ایران در برجام، پروژه‌های آنها تا پایان تاریخ تعیین شده برای اجرا از تحریم‌های امریكا و تنبیه مالی ناشی از آن ایمن باشند. مشخص نیست كه آیا طرف امریكایی و اروپایی این ابتكار را پذیرفته یا خیر. عصر روز گذشته در حالی كه به نظر می‌‌رسید مذاكرات در حال طی آخرین ساعات خود است، رییس هیات مذاكره‌كننده انگلیس با انتشار یك توییت اعلام كرد كه توافق نزدیك است اما روسای هیات‌های مذاكره‌كننده تروییكای اروپایی به منظور ارایه تصویری از آخرین وضعیت مذاكرات وین به پایتخت‌ها این شهر را ترك می‌كنند. این مقام انگلیسی در ادامه اعلام كرد كه آنها آماده بازگشت به وین به زودی هستند. به گزارش «اعتماد» در این توییت چند خطی دو نكته مهم وجود داشت. نخست آنكه شكست مذاكرات با اعلام نزدیك بودن توافق رد شد. دوم اشاره به اینكه این هیات آماده بازگشت به وین خواهند بود. قید كلمه «آماده» به زبان دیپلماتیك نشان از انتظار طرف اروپایی برای تصمیم‌گیری در سوی دیگر این شطرنج داشت: ایران و ایالات متحده. نگاهی به اظهارنظرهای مقام‌های سه كشور اروپایی در 48ساعت اخیر نشان می‌دهد كه از نظر تروییكا توپ در زمین آنها نیست و با توجه به تمركز روند مذاكرات بر تبادل نامه میان هیات‌های ایران و امریكا، اكنون این هیات‌های مذاكره‌كننده این دو كشور هستند كه باید برای رسیدن به توافق تصمیم آخر را بگیرند. در حالی كه دیدارهای رافائل گروسی، مدیركل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از صبح امروز در تهران آغاز خواهد شد باید دید كه هیات‌های مذاكره‌كننده ایران و امریكا در ساعات پیش رو چه پیشنهادها، هشدارها یا تهدیدهایی را در نامه‌های سربسته با میانجیگری انریكه مورا رد و بدل می‌كنند. پیش از این، حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران اعلام كرده بود كه اگر در مراحل پایانی مذاكرات، لازمه حصول یك توافق خوب و با ضمانت بالا مذاكره مستقیم هیات‌های مذاكره‌كننده ایران و امریكا باشد، ایران از كنار این مساله به منظور تامین منافع ملی عبور نخواهد كرد. باید دید كه آیا هتل كوبورگ وین برای نخستین‌بار در 11 ماه گذشته شاهد رویارویی مستقیم روسای هیات‌های مذاكره‌كننده ایران و امریكا به نفع توافق خواهد بود یا خیر؟
نظرات