چرا آنكارا در مقابل عضویت سوئد و فنلاند در ناتو مانع‌تراشی می‌كند؟ شهاب شهسواری درست در روزهایی كه دو كشور شمال اروپا بعد از دهه‌ها بی‌میلی برای پیوستن به پیمان نظامی-امنیتی سازمان پیمان آتلانتیك شمالی (NATO) تقاضای خود را برای پیوستن به این سازمان اعلام كرده‌اند، رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهور تركیه اصرار دارد كه اجازه نخواهد داد این دو كشور به پیمان ناتو بپیوندند. با این حال بسیاری معتقدند كه تركیه با دریافت امتیازها و مشوق‌هایی از این مخالفت خود دست خواهد كشید، اما هنوز دقیقا مشخص نیست این مشوق‌ها چه هستند. بسیاری معتقدند كه تركیه با لغو محدودیت‌های خرید سلاح‌های پیشرفته از امریكا، از جمله دریافت مجوز خرید جنگنده‌های اف۱۶ و بازگشت به برنامه تولید جنگنده اف۳۵ به اضافه كاهش حمایت‌های غرب از مخالفان دولت مركزی تركیه در حزب كارگران كردستان، از مخالفت دست خواهد كشید. اقدام فنلاند و سوئد برای پیوستن به ناتو، بعد از تهاجم نظامی روسیه علیه اوكراین و به دلیل نگرانی‌های این دو كشور از تكرار چنین حمله‌ای از سوی روسیه علیه منافع خودشان انجام شد، روسیه یكی از دلایل تهاجم خود را به اوكراین توسعه ناتو به سمت شرق و خطرات این سازمان برای امنیت ملی خود عنوان كرده بود، اما با اقدام نظامی علیه اوكراین، نه تنها سرعت توسعه ناتو را كم نكرد بلكه باعث شد دو كشور شمال اروپا كه دهه‌ها از عضویت در این سازمان اجتناب می‌كردند و عضویت در این پیمان نظامی-امنیتی را در راستای منافع امنیتی خود تلقی نمی‌كردند، به سرعت تصمیم خود را عوض كنند. سوئد و فنلاند، هفته گذشته درخواست عضویت خود را در این سازمان رسما تسلیم ناتو كردند. درخواست این دو كشور هر چند با حمایت قاطع تعداد زیادی از اعضای ناتو برای پیوستن سریع به این سازمان مواجه است، اما برای عضویت در این سازمان باید موافقت هر ۳۰ كشور عضو را جلب كنند. متحد اردوغان در بالكان البته تركیه تنها مخالف احتمالی عضویت سوئد و فنلاند نیست. زوران میلانوویچ، رییس‌جمهور كرواسی هم گفته است كه مانند تركیه با این عضویت مخالفت خواهد كرد. نكته جالب در اظهارات رییس‌جمهور كرواسی این بود كه تاكید داشت «تركیه تا پیش از رسیدن به آنچه می‌خواهد، عقب‌نشینی نخواهد كرد ... اقدام ما علیه فنلاند و سوئد نیست، بلكه به خاطر كرواسی است.» به نظر می‌رسد كه میلانویچ هم از تركیه الگوبرداری می‌كند و قصد دارد در ازای رای خود به این عضویت، مشوق‌هایی دریافت كند. خواست اوكراین برای ایستادگی در مقابل عضویت سوئد و ناتو، اصلاح قانون انتخابات در كشور همسایه كرواسی یعنی بوسنی و هرزگووین است. اصلاحات مدنظر كرواسی، انتخاب نمایندگان كروات را در پارلمان بوسنی تسهیل خواهد كرد. دیگر مقام‌های كرواسی چندان با این موضع رییس‌جمهور موافق نیستند. نخست‌وزیر و پارلمان كرواسی رسما حمایت خود را از پیوستن فنلاند و سوئد به ناتو اعلام كرده‌اند. نگرانی‌های امنیتی تركیه تركیه می‌گوید كه دلیل مخالفتش با عضویت سوئد و فنلاند در ناتو حضور تعداد زیادی از اعضای حزب كارگران كردستان (PKK) در این دو كشور است، تركیه حزب كارگران كردستان را یك سازمان تروریستی تلقی می‌كند. رجب طیب اردوغان گفته است كه نگاه مثبتی به عضویت این دو كشور در ناتو ندارد. اردوغان پنجشنبه هفته پیش در سخنانی گفته بود: «این دو كشور به ویژه سوئد یك آسایشگاه كامل برای تروریست‌ها هستند. به همین دلیل است كه ما عزم جدی داریم به سیاست‌مان ادامه بدهیم و به عضویت این سوئد و فنلاند در ناتو نه بگوییم.» در گفت‌وگوی تلفنی رجب طیب اردوغان با ینس استولتنبرگ، دبیركل ناتو، رییس‌جمهور تركیه تاكید كرد: «در صورتی كه سوئد و فنلاند نشان ندهند كه با تركیه درخصوص مسائل اساسی، به ویژه مبارزه با تروریسم همراه هستند، ما رویكرد مثبتی به پیوستن این دو كشور به ناتو نخواهیم داشت.» استولتنبرگ هم در پیامی در شبكه اجتماعی توییتر گفته است كه باید «تمامی نگرانی‌های امنیتی كشورهای عضو» برای عضویت سوئد و فنلاند در نظر گرفته شود. رییس‌جمهور تركیه همچنین در روزهای گذشته با رییس‌جمهور فنلاند و نخست‌وزیر سوئد هم تلفنی صحبت كرده است. یكی از درخواست‌های اردوغان در گفت‌وگو با مگدانلا اندرسون، نخست‌وزیر سوئد این بود كه استكهلم تحریم‌های وضع شده علیه تركیه برای صادرات سلاح‌های تهاجمی را لغو كند. سوئد، سال ۲۰۱۹ و در پی تهاجم نظامی تركیه به شمال سوریه، تحریم‌هایی را علیه این كشور وضع كرده بود. با این حال بسیاری از تحلیلگران تصور می‌كنند كه پشت تصمیم رییس‌جمهور تركیه برای ایستادگی در مقابل عضویت سوئد و فنلاند در ناتو، انگیزه‌های دیگری وجود دارد. رای در برابر سلاح یاپ دی هوپ شفر، دبیركل پیشین ناتو معتقد است كه تركیه برای رای دادن به عضویت دو كشور جدید در ناتو قیمتی فراتر از موضوع تعدادی از كردهای ساكن سوئد دارد. هوپ شفر به پولیتیكو می‌گوید: «در حال حاضر قیمت مدنظر تركیه معلوم نیست، اما مشخص است كه قیمتی وجود دارد. این احتمال وجود دارد كه قیمت موردنظر برداشته شدن مانع فروش جنگنده‌های اف۱۶ از سوی امریكا به تركیه باشد.» تركیه برای سالیان متمادی به سادگی از ایالات متحده امریكا جنگنده‌های اف۱۶ و سری جایگزین آن اف۳۵ سفارش داده بود، اما بعد از اینكه سال ۲۰۱۹ دولت تركیه قرارداد خرید سامانه‌های پدافند موشكی اس۴۰۰ را عملی كرد، دولت امریكا فروش این جنگنده‌ها را به تركیه متوقف كرد. علاوه بر این در دوره ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ در امریكا تحریم‌هایی هم علیه تركیه وضع شد. پاییز گذشته، دولت تركیه بار دیگر درخواستی برای سفارس جنگنده‌های اف۱۶ در دولت جو بایدن به امریكا تسلیم كرد، اما همچنان این درخواست در دست بررسی است. به گزارش رویترز وزارت خارجه امریكا در بیانیه توجیهی برای رسانه‌ها نوشته است كه تصور می‌شود موافقت با این سفارش در راستای منافع ملی امریكا باشد. در این بیانیه آمده است: «دولت باور دارد كه منافع بلندمدت در وحدت و توانایی ائتلاف ناتو وجود دارد به علاوه منافع امنیت ملی، اقتصادی و تجاری امریكا هم كه از طریق تجارت دفاعی متناسب امریكا با تركیه حمایت می‌شود، باید در نظر گرفته شود.» سونر چاغاپتای، مدیر برنامه پژوهش تركیه در اندیشكده موسسه واشنگتن به نیویورك تایمز می‌گوید كه اردوغان احتمالا تلاش خواهد كرد تا در نشست تیر ماه ناتو، مجوز خرید اف۱۶ از امریكا را دریافت كند. در طول سال‌های گذشته تركیه بارها از قراردادهای نظامی برای ایجاد روابط سیاسی استفاده كرده است. علاوه بر خرید سامانه‌های اس۴۰۰ از روسیه، آنكارا به تازگی قراردادی برای ساخت یك ناوچه سبك نظامی برای نیروی دریایی پاكستان امضا كرده است. ناتو بدون تركیه ایستادگی اردوغان در مقابل گسترش ناتو، باعث افزایش انتقادهایی از عملكرد دولت تركیه به ویژه در میان برخی محافل سیاسی امریكایی شده است. جو لیبرمن، سناتور محافظه‌كار پیشین و مارك والاس، سفیر پیشین ایالات متحده در سازمان ملل كه هر دو از سیاستمداران افراطی هستند و به سیاست‌های ضدایرانی مشهورند، در یادداشتی برای روزنامه وال‌استریت ژورنال استدلال كرده‌اند كه تحت حاكمیت رجب طیب اردوغان، نمی‌توان گفت كه تركیه به ائتلاف ناتو تعلق خاطر دارد. دنیل پایپس، شرق‌شناس و رییس انجمن خاورمیانه نیز می‌گوید: «تركیه به دلیل موضع‌گیری‌های خود درخصوص عضویت سوئد و فنلاند، جایگاه خود را در ناتو از دست داده است و وقت آن رسیده تا از این پیمان كنار گذاشته شود.» هیات دبیران پایگاه خبری بلومبرگ هم در یادداشتی می‌نویسد كه این نخستین‌بار نیست كه تركیه به دلیل منافع محدود خودش مانع منافع امنیت جمعی ناتو می‌شود. در این یادداشت آمده است: «پیام ناتو به اردوغان باید ساده باشد: امنیت گروه نباید گروگان یك مهاجم همیشگی باشد.»
نظرات