هنگامی که خلیفه‌ی راشد عمر بن عبدالعزیز(رض) به خلافت رسید، نامه‌ای به امام حسن بصری (رح) نوشت و از وی درخواست نمود تا صفات امام عادل را برایش بنویسد.

امام حسن بصری(رح) نوشت:

ای امیرالمؤمنین! بدان که خداوند امام عادل را راست‌کننده‌ی‌ هر کجی، ارشاد کننده‌ی‌ هر ظالم، اصلاح کننده‌ی هر فاسد، ياري‌کننده‌ی‌ هر ضعيف، برقرار کننده‌ی عدل براي هر مظلوم و پناهگاه هر مصيبت ديده‌ای قرار داده است.

ای امیرالمؤمنین! امام عادل مانند چوپان دلسوزی است که برای گله‌ی خود بهترین چراگاه‌ها را بر می‌گزیند و آنها را از چراگاههای مهلک دور می‌کند و از درندگان، آنان را حمایت می‌کند و از گرما و سرما محافظت می‌کند. 

ای امیرالمؤمنین! امام عادل مانند پدری مهربان نسبت به فرزندانش می‌باشد. در هنگام کوچکی‌شان در طلب معیشت‌شان است و در بزرگی‌شان به آنها علم می‌آموزد در زندگی‌اش جهت کسب روزی‌شان تلاش می‌کند و بعد از مرگش برایشان ذخیره‌ای باقی می‌گذارد.

ای امیرالمؤمنین! امام عادل مانند مادری بسیار دلسوز و نیکوکار و مهربان نسبت به فرزندش می‌باشد که او را در کمال سختی حمل می‌کند و در کمال سختی وضع حمل می‌کند. در طفولیت پرورش‌اش می‌دهد، شبها با بیداری او بیدار است و با آرامش‌اش آرام می‌گیرد. باری او را شیر می‌دهد و باری او را از شیر باز می‌گیرد. با سلامتی‌اش شاد می‌شود و با پريشان حالي‌اش غمگین می‌شود.

ای امیرالمؤمنین! امام عادل وصی یتیمان است، خزانه‌دار مسکینان است، خردسالانشان را تربیت می‌کند و بار تأمين مخارج زندگي بزرگسالانشان را بر عهده دارد.

ای امیرالمؤمنین! امام عادل مانند قلب در قفسه سینه است که در صورت سلامت آن همه بدن بر سلامت است و در صورت فساد آن همه‌ی بدن فاسد می‌شود.

ای امیرالمؤمنین! امام عادل بین خدا و بندگانش ایستاده است، کلام خدا را می‌شنود و به بندگانش می‌شنواند. به خدا نظر می‌کند و او را به بندگانش می‌نماياند، فرمانبردار خداست و بندگانش را رهبری می‌کند.

ای امیرالمؤمنین! در آنچه خداوند تو را حاكم قرار داده است چون برده‌ای مباش که مولایش او را امین و حافظ مالش قرار داده و او مالش را به هدر می‌دهد خانواده‌اش را آواره و فقیر می‌نماید و مالش را تلف می‌کند.

ای امیرالمؤمنین! بدان که خداوند قوانینی وضع نموده تا به وسیله آناز خبائث و فواحش باز دارد، پس چگونه خواهد بود كيفر كسي كه خود متولي اجراي حدود است آنگاه خودش مرتكب آن می‌شود و در حالی که خداوند قصاص را مایه حیات قرار داده است، چگونه خواهد بود مجازات كسي كه خود مسئول اجرای قصاص است و آنگاه خودش مردم را به قتل می‌رساند.

ای امیرالمؤمنین مرگ و ما بعد آن، کمی پیروانت را در هنگام مرگ و کمی یاریگرانت را بر علیه‌اش به یاد بیاور و برای آن و فزع اكبر بعد از آن، زاد و توشه تهیه کن.

ای امیرالمؤمنین! بدان که برایت منزلی است غیر از آن منزلی که در آن هستی که اقامتت در آن طولانی است. دوستانت از تو جدا می شوند و تو را تنهای تنها در سياه‌چالش رها می‌کنند. پس توشه‌ای برای آن روز تهیه کن آنچه همدمت باشد در آن روزی که هر شخص از برادر، مادر، پدر، همسر و فرزندانش می‌گریزد.

ای امیرالمؤمنین! به یاد بیاور هنگامیکه آنچه در قبرهاست خارج گردد و آنچه در سینه‌هاست فاش گردد و اسرار ظاهر گردد و کتاب نامه‌ی اعمال، هیچ کوچک و بزرگی را فرو گذار نمی‌کند مگر اینکه آن را به شمار می‌آورد.

ای امیرالمؤمنین! اکنون که فرصت داري و قبل از آن كه اجلت فرا رسد و امیدها قطع گردد به حکم جاهلیت حکم نکن، راه ظالمان را نرو و مستکبرین را بر مستضعفین مسلط منما؛ چرا که آنها در مورد مؤمنان ملاحظه‌ی خویشاوندی و تعهد را نمی‌نمایند. پس تو باز می‌گردی به گناهت و گناهی همراه گناهت. و سنگینی گناهت را همراه بار گناه دیگری متحمل می‌شوی و نفریبند تو را کسانی که به دنبال رفاه‌طلبی هستند از طريق بدبختي تو و نعمت‌های دنیایشان را می‌خورند به قیمت از بین رفتن نعمت‌های آخرتت. به قدرت امروزت ننگر بلکه به قدرتت در فردا نگاه کن در حالی که اسیر در ریسمان‌های مرگ باشی و در پیشگاه خداوند و مجمعی از فرشتگان، انبیاء و رسولان ایستاده باشی. و آن هنگامه‌ای است که وجوه انسانها برای خداوند زنده‌ی پایدار، خاشع و خاضع می‌شوند.

ای امیرالمؤمنین! همانا اگر من نصيحتم در سطح نصايح خردمندان قبل از من نيست، در مورد تو از هیچ دلسوزی و نصیحتی کوتاهی نكردم، پس نامه‌ام را چون داروی دوستی بپذیر که به او داروهای ناخوشایندی می‌نوشاند؛ زيرا اميدوار است كه عافيت و سلامت دوست در آن می‌باشد.

سلام بر تو ای امیرالمؤمنین و رحمت و برکات خداوند باد.

منبع: مولانا محمد اعزازعلی، نفحة العرب، مکتبة رشیدیة، صص102-98