حسین معافی. تحلیلگر مسائل فرهنگی نزدیک به دو سال است که با وجود بیماری کرونا آموزش‌ها در مدارس و دانشگاه‌ها به صورت غیرحضوری انجام می‌شود که علاوه بر گسترش و به‌کارگیری برخی فناوری‌ها و تکنولوژی‌ها چالش‌هایی نیز به دنبال داشته است که مهم‌ترین آنها نبود زیرساخت‌های لازم در نقاط دوردست، ترک تحصیل تعدادی از دانش‌آموزان، جدی‌نگرفتن آموزش‌ها و آزمون‌های مجازی، افت تحصیلی و کم‌سوادی دانش‌آموزان بوده است. با افزایش واکسیناسیون در کشور و کاهش شیوع بیماری کرونا در اوایل سال تحصیلی، آموزش در مدارس کم‌جمعیت و روستایی به صورت کاملا حضوری و در مدارس شهری و پرجمعیت به صورت ترکیبی یعنی آموزش حضوری و غیرحضوری ادامه پیدا کرد و در بسیاری از مدارس دانش‌آموزان به دو گروه تقسیم شدند و در هر روز یک گروه در مدرسه برای آموزش حاضر می‌شدند و گروه دوم در منزل آموزش مجازی داشتند. در آموزش ترکیبی نیز الزام و اجبار به حضور دانش‌آموزان در مدرسه نبود و برخی دانش‌آموزان به‌ویژه در متوسطه دوم و در پایه‌های یازدهم و دوازدهم به بهانه کنکور در مدرسه حاضر نشدند و درس‌ها را در فضای مجازی دنبال کردند. در آموزش‌های ترکیبی (حضوری و غیرحضوری) نیز معلمان با چالش‌هایی روبه‌رو بودند که مهم‌ترین آنها نبود تمرکز در آموزش حضوری و غیرحضوری به‌صورت هم‌زمان بود. عدم کنترل و حضور و غیاب دانش‌آموزان از سوی مدرسه و خانواده‌ها نیز در آموزش‌های ترکیبی از مشکلات این دوره است که یک بی‌نظمی را در مدارس متوسطه به وجود آورده است. افت تحصیلی نتیجه تحلیل آزمون‌های حضوری دانش‌آموزان: اگرچه آموزش‌ها ترکیبی و غیرحضوری بود؛ ولی آزمون‌های نوبت اول در دی‌ماه به صورت حضوری و با رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی انجام شد. تحلیل آزمون‌های حضوری در نوبت اول امسال نشان از افت تحصیلی دانش‌آموزان دارد که معلمان را نیز در ارائه درس با مشکل روبه‌رو می‌کند؛ چرا‌که دانش‌آموزان در دو سال گذشته مباحث پایه را به‌درستی یاد نگرفته‌اند. ارتباط طولی مطالب درسی در سال‌های گذشته باعث می‌شود که اگر دانش‌آموزی مطالب قبلی را خوب یاد نگیرد، در یادگیری مطالب جدید دچار مشکل شود که باید در کلاس‌های جبرانی و تقویتی مطالب پایه دوباره تدریس شوند. در مقایسه میانگین نمرات آزمون‌های غیرحضوری در نوبت‌های گذشته با آزمون‌های حضوری نوبت اول دی‌ماه 1400 تفاوت معناداری وجود دارد. میانگین نمرات در آزمون‌های مجازی معمولا بالا و غیرواقعی بودند؛ ولی در آزمون‌های حضوری میانگین نمرات پایین‌تر و چون این نمرات واقعی هستند، نشان از افت تحصیلی دانش‌آموزان در آموزش‌های غیرحضوری و مجازی دارند. اگرچه عوامل زیادی در افت تحصیلی تأثیرگذارند؛ ولی می‌توان به‌ طور کلی در این شرایط آموزش‌های مجازی را دلیل اصلی افت تحصیلی دانش‌آموزان دانست. اختیاری‌بودن حضور دانش‌آموزان در مدرسه افت تحصیلی را بیشتر می‌کند: مدارس در آبان‌ماه به صورت ترکیبی و نیمه‌حضوری آموزش‌های خود را آغاز کردند؛ ولی چون اجباری به حضور در مدرسه نبود، در متوسطه دوم و در پایه‌های یازدهم و دوازدهم دانش‌آموزان استقبال خوبی از حضور در مدرسه نکردند و به صورت مجازی تدریس‌ها انجام شد. از آنجا که یکی از وظایف مدرسه تربیت رسمی و نظم‌پذیری دانش‌آموزان است در الزامی‌نبودن حضور دانش‌آموزان در مدرسه، تربیت رسمی به تربیت غیررسمی تبدیل شد و برخی از دانش‌آموزان به مدرسه و آموزش‌های حضوری اهمیت کمتری دادند. در تمام دنیا و در همه‌گیری کرونا مدارس آخرین جایی بود که تعطیل شد؛ ولی در ایران حدود دو سال است که آموزش‌های حضوری تعطیل شده و با توجه به واکسیناسیون بیشتر دانش‌آموزان و معلمان باید آموزش‌ها به صورت حضوری انجام شوند تا افت تحصیلی کاهش پیدا کند و کلاس‌های جبرانی نیز در نظر گرفته شود. فرزندسالاری هم باعث شده خانواده‌ها نیز با دانش‌آموزان همسو شده و برای حضور در مدرسه مقاومت نشان دهند. اولیا باید دانش‌آموزان را که واکسیناسیون انجام داده‌اند، برای حضور در مدرسه با رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی تشویق کنند تا در سال‌های آینده در امتحانات نهایی و کنکور دچار مشکل نشوند. ادامه‌یافتن آموزش‌های غیرحضوری باعث کم‌سوادی دانش‌آموزان می‌شود: کم‌سوادی ناتوانی در کاربرد مهارت‌های باسوادی است و اگر آموزش‌های مجازی ادامه پیدا کند، دانش‌آموزان کم‌سواد می‌شوند و توانایی و مهارت‌های لازم را کسب نخواهند کرد. در برخی از دروس عملی و علوم پایه مانند ریاضی، شیمی، فیزیک و... باید آموزش‌ها به صورت حضوری در مدرسه و در آزمایشگاه و کارگاه انجام شوند تا دانش‌آموزان سواد علمی و مهارت لازم را کسب کنند. در روزهای گذشته هم وزیر کشور و هم وزیر آموزش و پرورش آموزش‌های حضوری را ضروری دانسته‌اند و تأکید به بازگشایی کامل مدارس دارند که امیدواریم خانواده‌ها و اولیا نیز از این اتفاق استقبال کنند و از شروع نیم‌سال دوم مدارس به صورت حضوری کامل بازگشایی شوند. در آموزش‌های مجازی امور پرورشی مغفول مانده است: دانش‌آموزان در مدرسه کارهای مشارکتی و جامعه‌پذیری و نظم در کارها را تمرین می‌کنند و مهارت‌های اجتماعی را در قالب فعالیت‌های پرورشی یاد می‌گیرند. در دو سال گذشته همه این فعالیت‌ها مغفول مانده و دانش‌آموزان رشد اجتماعی را تجربه نکرده و مشارکت‌های اجتماعی را فراموش کرده‌اند. رشد مهارت‌های اجتماعی دانش‌آموزان از مباحث مهم و ضروری است که با حضور و فعالیت در مدرسه شکل می‌گیرد. آمارها نشان می‌دهد که بیشتر دانش‌آموزان و معلمان واکسینه شده‌اند؛ ولی در بسیاری از اماکن عمومی، دورهمی‌های خانوادگی و میهمانی‌ها شیوه‌نامه‌های بهداشتی رعایت نمی‌شود؛ اما در مدارس که دانش‌آموزان مجبور به رعایت هستند، جای نگرانی نیست و اگر کسی هم علائم بیماری داشته باشد، در منزل استراحت خواهد کرد. آموزش و پرورش باید با اقتدار، برنامه‌ریزی و مدیریت قوی بحث بازگشایی کامل و آموزش حضوری را با ستاد ملی کرونا هماهنگ کند و دانش‌آموزان را به حضور در کلاس درس با رعایت تمام شیوه‌نامه‌های بهداشتی اجبار کند و از سامانه شاد در کنار تدریس‌های حضوری برای آموزش‌های فراتر از کتاب، انجام تکالیف و ارائه فیلم‌ها و فایل‌های چندرسانه‌ای استفاده کنند. در دو سال گذشته به علت دسترسی‌نداشتن حدود سه میلیون دانش‌آموز به سامانه شاد و ترک تحصیلی خیلی از این دانش‌آموزان در مناطق دورافتاده و روستایی، آموزش‌های حضوری کامل می‌تواند این مشکل را نیز مرتفع کند و به نوعی عدالت آموزشی برقرار شود. اگر حضور در مدرسه اجباری نباشد و تدریس معلمان نیز به صورت حضوری و هم غیرحضوری انجام شود (آموزش ترکیبی) در دبیرستان‌های متوسطه دانش‌آموزان از حضور در مدرسه استقبال نخواهند کرد و دوباره به سمت آموزش‌های غیرحضوری خواهیم رفت که یادگیری مهارت‌های لازم را با مشکل روبه‌رو خواهد کرد.