چگونه می‌توان خود را در برابر خبرهای جعلی محافظت کرد؟ مؤثرترین راه این است که تنها زمانی به یک خبر اعتماد کنیم که بتوانیم آن را به‌درستی راستی‌آزمایی کنیم.
خبر جعلی چیست؟
به‌طور کلی، خبر جعلی به روایتی نادرست گفته می‌شود که به‌گونه‌ای منتشر و ترویج می‌شود که گویی حقیقت دارد. در گذشته، این نوع خبرها اغلب به‌عنوان ابزاری تبلیغاتی از سوی صاحبان قدرت منتشر می‌شدند تا دیدگاه یا باوری خاص را- اگر نادرست بود- در جامعه جا بیندازند. اما در دوران کنونی، شبکه‌های اجتماعی فضایی فراهم کرده‌اند که هر فرد یا گروهی با هر نیت و انگیزه‌ای می‌تواند اطلاعات نادرست را طوری منتشر کند که واقعی به‌نظر برسد. برخی افراد در ازای دریافت پول برای دیگران خبر جعلی تولید و منتشر می‌کنند. حتی ربات‌ها و برنامه‌های خودکار نیز قادرند چنین خبرهایی را تولید و پخش کنند. انگیزه‌های پشت پرده‌ی این اخبار بسیار متنوع و گسترده‌اند، به‌اندازه‌ی تفاوت دیدگاه‌ها و منافع انسان‌ها.
چرا خبر جعلی خطرناک است؟
در حالی که برخی نمونه‌های خبر جعلی ممکن است بی‌ضرر یا صرفاً برای سرگرمی باشند، بسیاری از آن‌ها با اهدافی خصمانه و گمراه‌کننده طراحی می‌شوند. خبر جعلی برای تأثیرگذاری بر باورها، نگرش‌ها و در نهایت، رفتار مخاطبان ساخته می‌شود. این بدان معناست که اگر فریب چنین اخباری را بخوریم، تصمیم‌ها و دیدگاه‌های ما عملاً تحت‌تأثیر اهداف و منافع دیگران شکل می‌گیرد. افزون بر این، در برخی کشورها، انتشار یا بازنشر خبر جعلی می‌تواند تبعات قانونی به‌همراه داشته باشد.
چگونه خبر جعلی را شناسایی کنیم؟
نخستین و مهم‌ترین اصل این است که تنها زمانی به یک خبر اعتماد کنیم که بتوانیم صحت آن را با منابع معتبر تأیید کنیم. برای دستیابی به این هدف، رعایت نکات زیر ضروری است:
۱. بررسی منبع خبر:
منبع اصلی انتشار خبر را ارزیابی کنید. یک وبلاگ ناشناس به اندازه‌ی یک نشریه‌ی دانشگاهی یا یک رسانه‌ی رسمی قابل‌اعتماد نیست. بررسی کنید که منبع خبر چه دیدگاه یا هدفی را دنبال می‌کند.
۲. منابع پشتیبان:
درون خبر یا گزارش، منابع و ارجاعات آن را جست‌وجو کنید. آیا این منابع معتبرند؟ اصلاً وجود دارند یا جعلی‌اند؟
۳. استفاده از منابع متعدد:
هرگز به یک گزارش بسنده نکنید. با مطالعه‌ی منابع مختلف و دیدگاه‌های گوناگون، تصویر روشن‌تری به‌دست می‌آورید. منابع بین‌المللی یا نویسندگان با پیشینه‌های متنوع را نیز در نظر بگیرید.
۴. بررسی نویسنده:
نویسنده‌ی مطلب کیست؟ آیا فردی واقعی، متخصص و شناخته‌شده است یا صرفاً نامی ساختگی دارد؟ آیا در حوزه‌ای می‌نویسد که در آن تخصص دارد؟
۵. توجه به تاریخ انتشار:
اطمینان حاصل کنید که خبر به‌روز و مربوط به زمان حاضر است و خبری قدیمی به‌اشتباه به‌عنوان خبری تازه بازنشر نشده است.
۶. بررسی بخش نظرات:
حتی اگر محتوای اصلی خبر معتبر باشد، بخش نظرات و کامنت‌ها می‌تواند حاوی اطلاعات نادرست، گمراه‌کننده یا برنامه‌ریزی‌شده باشد. بسیاری از این نظرات توسط ربات‌ها یا افراد مزدبگیر نوشته می‌شوند.
۷. توجه به سوگیری‌های ذهنی:
آیا تمایل داریم خبری را صرفاً به این دلیل باور کنیم که با عقاید ما هماهنگ است؟ تلاش کنیم از منابعی استفاده کنیم که دیدگاه‌های متفاوت با باورهای پیشین ما ارائه می‌دهند.
۸. بررسی منابع مالی:
حتی رسانه‌های معتبر نیز ممکن است تحت‌تأثیر حامیان مالی یا تبلیغ‌دهندگان قرار بگیرند. بررسی کنید که آیا مطلب مورد نظر توسط نهادی خاص تأمین مالی شده و آن نهاد چه اهدافی دارد.
۹. احتیاط در بازنشر:
خبرهای جعلی برای گسترش، به بازنشر کاربران وابسته‌اند. اگر در اصالت مطلبی تردید دارید، در اشتراک‌گذاری آن تأمل کنید یا پیش از آن، بیشتر تحقیق نمایید.
نتیجه‌گیری
در دنیای امروز که شبکه‌های اجتماعی با سرعتی شگفت‌انگیز اطلاعات را گسترش می‌دهند، هر روز با خطر مواجهه با خبرهای جعلی روبرو هستیم. اگر هوشیار نباشیم، نه‌تنها ممکن است چنین اخباری را باور کنیم، بلکه ممکن است تصمیم‌ها و رفتارهای ما نیز تحت‌تأثیر آن قرار گیرد. با رعایت اصول بالا می‌توانیم در مسیر آگاهی، تصمیم‌گیری درست و مسئولانه گام برداریم.
نظرات