عثمان طه کاتب مشهور قرآن کریم است که امروزه در هر منزل و مسجدی قرآن‌های دستنویس او را تلاوت می‌کنند. عثمان طه یا «أبو مروان عثمان بن عبده بن حسین بن طه الحلبی الکُردی» کاتب سر‌شناس و پر آوازه قرآن در جهان اسلام، وی در سال ۱۹۳۴ میلادی در روستای عفرین، شهر حلب در کردستان سوریه متولد شد. اما بیش از ۳۰ سال است که در شهر مدینه اقامت دارد و به زبان فارسی نیز تاحدودی تسلط دارد. او دارای هفت فرزند است. پدرش، شیخ «عبده حسین طه» امام جماعت، سخنران مسجد و استاد خوشنویسان سوریه است. «عثمان طه الحلبی» مدرک لیسانس رشته‌ی «شریعت اسلامی» را دارد و در زمینه‌ی زبان عربی، نقاشی و هنرهای اسلامی نیز دوره‌هایی را گذرانده و مطالعات زیادی نیز داشته است. او اجازه‌ی خطاطی و به اصطلاح مدرک این کار را در سال ۱۹۷۳ میلادی از استاد کُرد تبار خویش «حامد الآمدی» اهل کردستان ترکیه دریافت کرد. وی نزد خطاطان سر‌شناسی همچون محمدعلی المولوی و ابراهیم الرفاعی در حلب و محمد بدوی الدیرانی در دمشق و هاشم البغدادی شاگردی کرد. او نخستین بار در سال ۱۹۷۰ میلادی قرآنی را به خط خودش برای وزارت اوقاف و شئونات اسلامی سوریه نوشت. در سال ۱۹۸۸ میلادی به کشور عربستان سعودی رفت و به عنوان خطاط برگزیده مؤسسه‌ی چاپ قرآن ملک فهد و کاتب مصحف‌های مدینة النبی، قرآنی را نگاشت که وجه مشخصه‌اش اتمام آیه در انتهای صفحه بود. همچنین در‌‌ همان سال به عضویت هیأت داوری مسابقه بین‌المللی خط عربی در استانبول در آمد، این مسابقه هر سه سال یک بار برگزار می‌شود. «عثمان طه» در مورد علت تسلطش بر زبان فارسی می‌گوید: من به خط نستعلیق فارسی علاقه زیادی دارم و هنگام تمرین بر نوشته‌های فارسی، لازم می‌شود که معنای کلمات را بفهمم و الاّ هیچ لذتی نمی‌برم از همین رو فارسی را به تنهایی یاد گرفتم. دیگر اینکه استاد «امیرخانی» از ایران، دوست بنده است و من از ایشان و بعضی از دوستان، ضرب المثل‌های فارسی زیادی را یاد گرفته‌ام. 

شهر مجازی قرآن و گروه تواشیح ثقلین با استاد عثمان طه بطور جداگانه‌ گفتگو نموده‌اند‌ که‌ ما بصورت تلفیقی توجه‌ شما را بدان جلب می‌نمایم.

-کتابت این مصحف شریف کی و چگونه به ذهنتان خطور کرد؟ 

در ابتدا این برای من و هر خوشنویس دیگر که مورد احترام مردم است، یک رویای دست نیافتنی بود که به خاطر شرافت عمل و تبرک به خداوند و سود مسلمانان مصحفی را نگارش کند که مسلمانان آن را به اعتبار کلام خدا بودن قرائت می‌کنند و از آن بهره‌مند می‌شوند. هر خطاطی بیمناک است از کتابت مصحف شریفی که منزلتش بدین پایه و بلندی است. در آغاز از سوی وزارت اوقاف در شهر خودم به این مهم مکلف شدم جز اینکه نسبت به انجام این کار بزرگ مردد بودم و در انجام چنین عمل سترگی ترس و وحشت سرتاپای وجودم را فرا گرفته بود. 

-تا کنون چند مصحف به نگارش درآورده‌اید؟ 

دقیقاً به خاطر ندارم، اما تا آنجایی که می‌دانم بیش از ده مصحف به روایت‌ها ی مختلف مشهور نوشته‌ام. 

-برای کار چگونه شد که به مؤسسه‌ی چاپ قرآن ملک فهد رفتید؟ 

هنگام بازگشایی مؤسسه‌ی ملک فهد در مدینه منوره، علما درباره نسخه‌ای از قرآن به رسم الخط عثمانی و به روایت حفص، بحث و گفتگو می‌کردند که خطش مورد رضایت همگان واقع شود. هنگامی که نسبت به یکی از نسخه‌های قرآن انتشارات شامیه در دمشق، به خط من، وقوف پیدا کردند از نوع خط و سبک نگارش آن شگفت زده شدند و نسبت به چاپ آن در مؤسسه‌ پس از اعمال اندکی و یرایش، اتفاق نظر پیدا کردند. پس از اطلاع کمیته علمی مؤسسه‌، بر آن شدند تا مرا به عنوان خوشنویس قرآن‌های مدینه، به کشور عربستان سعودی معرفی کنند و این قضیه برمی گردد به تقریباً ۲۰سال پیش. آنگاه قرآن دیگری را به روایت حفص نوشتم به گونه‌ای که صفحه به آیه ختم شود و تمام تلاش و عصاره مهارتم را روی این کار گذاشتم، تا اینکه نسخه‌ای در ‌‌نهایت استحکام و زیبایی و محصولی ویژه از سوی مجمع چاپ قرآن ملک فهد پدید آمد که مقبول و مورد ستایش عام و خاص مسلمانان گردید. بعد از آن قرآن دیگری نوشتم باز به روایت حفص و به رسم الخط عثمانی و به ترتیب مصحف «شمرلی مصری» که هم اکنون زیر چاپ است. همینطور قرآن‌های دیگری را به روایت ورش، قالون و دوری نوشتم که همگی به نام خادم حرمین شریفین- حفظه الله- و به عنوان هدیه‌ای به مسلمانان جهان، مورد بازنگری، چاپ و نشر قرار گرفته‌اند. 

-آن هنگام که مشغول کتابت این مصحف شریف بودید و شب و روز در نفحات روحانی آن تنفس می‌کردید، چه احساسی داشتید؟ 

خطاط قرآن باید به منظور تلاوت و حفظ قرآن از کودکی به این کتاب نزدیک باشد و به زبانی آشنا باشد که برای دریافت معانی قرآن مهم است. من از دوران خردسالی بسیاری از متون لغوی، فقهی و عقیدتی را از مرحوم پدرم فراگرفتم، در نتیجه برای کتابت قرآن کریم و بهره گرفتن از معانی آیات کریمه آماده شدم. تردیدی نیست که در قرآن کریم آیاتی بشارت دهنده و انذار کننده وجود دارد و من هر‌گاه به آیات مبشرات مواجه می‌شدم در رویایی به سر می‌بردم که نعمت دنیوی و اخروی خداوند است. من با خیال آسوده کتابت می‌کنم اما هر‌گاه به آیاتی بر می‌خورم که کافران، ستمگران، منافقان و مقصران در عبودیت خداوند را، انذار می‌دهد، سینه‌ام تنگ می‌شود و حالتی از خوف و ترس بر من چیره می‌شود که در اغلب اوقات خودم را از یاد می‌برم و نفسم بند می‌آید و عرق می‌کنم حتی اگر، فصل زمستان باشد. در نگارش آیات کریمه‌ای که خداوند -سبحانه و تعالی- بندگان پرهیزگارش را وعده نعمت داده، تامل می‌کنم، اما در کتابت آیاتی که وعده عقاب داده، با رعایت خوشنویسی و پرهیز از خطا، به گونه‌ای شتاب می‌کنم که از این فضای ترس انگیز خلاص شوم. خلاصه اینکه در خلال کتابت قرآن از امور دنیایی غافل می‌شوم و به این امور اعتنایی ندارم… این حالات نفسانی به هنگام نوشتن آیات کریمه از نظر اتقان خط و عدم آن، نسبتی وارونه دارد. 

-میان دو خط عثمانی که نوشتید با خط دهلوی و خط مسما به «نسخ تعلیق» که در شبه قاره هند منتشر شده، تفاوت آشکاری وجود دارد، شما آن خط را چگونه توصیف می‌کنید؟ و آیا منبعی سراغ دارید که در این خصوص بتوانم از آن استفاده کنم؟ 

رسم الخطی که در شبه قاره هند، قرآن‌ها به شیوه آن نوشته شده است، در زمره انواع خط عربی شمرده نمی‌شود و بدون تاریخ است، و رسانه‌ها این نوع خط را به رسمیت نمی‌شناسند و به اعتقاد من این خط نه نسخ است و نه تعلیق، ملتهای شرق اسلامی به این خط (عثمان طه) و این روایت مخصوص (روایت حفص از عاصم) به آن عادت کرده‌اند و چاره‌ای نیست جز اینکه آن را بپذیرند چرا که تلاوت قرآن مهم‌تر است. 

-آسان‌ترین و دشوار‌ترین خط از نظر فراگیری و نگارش کدام است؟ 

آسان‌ترین خطوط، خطی است نسبتاً خاضع و زیبا نزد آن عده‌ای که آن را محکم می‌دانند- خط ملتهای عرب زبان در هر زمان و مکانی-که‌‌ همان خط رقعه است، و دشوار‌ترین خطوط هم خط «ثلث» است که ضرب المثل زیبایی و قدرت و عظمت است و به همین دلیل، آن را «پادشاه خط‌ها» نامیده‌اند و هرگاه خط عربی می‌گویند منظور همین خط ثلث است و خطاطی که آن را شایسته نداند خطاط انگاشته نمی‌شود. 

-جناب استاد ممکن است بفرمایید فارسی را کجا یاد گرفتید؟ 

من به خط نستعلیق فارسی علاقه زیادی دارم و هنگام تمرین بر نوشته‌های فارسی لازم می‌شود که معنای کلمات را بفهمم و الاّ هیچ لذتی نمی‌برم. دیگر اینکه استاد امیرخانی دوست بنده است و من از ایشان و بعضی از دوستان، ضرب المثل‌های فارسی زیادی را یاد گرفته‌ام. 

-حتماً از گسترش فعالیت‌های قرآنی و جایگاه خط حضرت عالی در ایران مطلع هستید و اینکه قبلاً برادر شما (علی طه) به ایران آمده بود و مصحفی با خط خود به رهبر انقلاب هدیه کرده بودند؛ آیا نیامدن شما تا کنون به ایران دلیل خاصی داشته است؟ 

گمان کنم علاقه من به ایران و ایرانیان و زبان فارسی، نیازی به توضیح نداشته باشد، فارسی سخن گفتنم دلیل واضحی است. من غیر از زبان عربی با دو زبان فارسی و تا حدودی ترکی آشنا هستم و دلیل آن زیبایی خط این دو است. لفظ، لفظ عرب است، لفظ فارسی شکر است، لفظ ترکی هنر است. من حدود بیست سال است که مقیم مدینه منوره هستم و در چاپ خانه بزرگ قرآن کریم در مدینه مشغول به کار می‌باشم و تعهدات شغلی من به گونه‌ای است که اولاً در طول سال فقط یک ماه مرخصی دارم که در آن وقت محدود فقط فرصت می‌کنم وطنم (سوریه) را زیارت کنم و به بستگانم سری بزنم، ثانیاً از جمله تعهدات شغلی من این است که به هیچ کشوری سفر نکنم. و من قول می‌دهم پس از پایان تعهد کاریم حتی بدون دعوت هم به ایران خواهم آمد. 

-مدت زیادی است که نام شما ملازم قرآن بوده، شما از چه سنی شروع به کتابت قرآن نمودید؟ 

 بله، می‌دانم که خیلی از مردم فکر می‌کنند عثمان طه چندین سال است که مرده است و در این خصوص خاطره‌ای به ذهنم رسید و آن این است که روزی یک نفر در فرودگاه مرا دید و مشتاقانه احوالپرسی کرد؛ سپس یکی از دوستانش را دید و او را صدا کرد و گفت: معرفی می‌کنم، ایشان استاد عثمان طه نگارنده قرآن است. دوستش گفت: شوخی نکن، عثمان طه دویست سال است که مرده است!! من اولین قرآن را در سن سی سالگی نوشتم و انگیزه‌ای جز علاقه و خدمت به ساحت قرآن نداشتم و اصلاً پیش بینی نمی‌کردم که چنین استقبالی از آن بشود و چنین جایگاهی پیدا کند. مدتی بعد، حافظ اسد مرا طلبید و از من قدردانی کرد؛ من هم یک قرآن نوشتم و به ایشان هدیه نمودم. 

-آیا شما برای نوشتن قرآن الگوی خاصی داشتید؟ 

 بله، من رسم الخط عثمانی را از روی یک قرآن قدیم مصری که در زمان ملک فاروق نوشته شده بود، نوشتم. اما اینکه آخر آیه در آخر صفحه نوشته می‌شود، این را از یک قرآن ترکی یاد گرفتم. 

-نسخه‌های قرآن کریم که هم اکنون در مسجد النبی (ص) وجود دارد با خط معروف و متداول شما کمی فرق دارد، این قرآن، جدید است؟ 

 بله، این قرآن را اخیراً تمام کردم و به چاپ رسید و از نظر من نسبت به قرآن قدیم، از دقت بالایی برخوردار است و به نظرم حرفه‌ای‌تر است و از حیث قواعد خط، اندکی فرق دارد. البته بعد از انتشار این قرآن، اعتراضات حفاظ قرآن بر انگیخته شد مبنی بر اینکه این خط با قبلی فرق دارد و ما را به اشتباه می‌اندازد. من هم گفتم قرآن قبلی برای شما است و حفّاظ جدید از قرآن جدید حفظ می‌کنند. 

-آیا شما بر تذهیب دور صفحات، رنگ زمینه قرآن، دور شماره آیات و... نظارت دارید؟ 

خوشبختانه تمام این هنر زیبا را پسرم احمد با مشورت خودم انجام می‌دهد. ایشان لیسانس هنر‌های زیبا و گرافیک است و در کارش بسیار وارد است. 

-آیا با دیگر خطاطان معروف ارتباطی دارید؟ 

 بله، اغلب، دوستان من هستند. من در سال ۱۹۷۳ نزد خطاط بزرگ ترکیه استاد حامد الامدی امتحان دادم و ایشان با خط خودشان گواهینامه‌ام را نوشتند. من استاد امیر خانی، خطاط ایرانی را می‌شناسم و با ایشان ارتباط دارم؛ همچنین استاد هاشم البغدادی خطاط مشهور عراق، دوست بنده است. اتفاقاً روزی هاشم قرآنی نوشت و آن را جهت چاپ به آلمان برد. در آلمان به ذهنش آمد که الفاظ جلاله (الله) با رنگ قرمز چاپ شود و چون آلمان‌ها از فرق بین حرکات کوتاه آگاهی نداشتند، یک کلمه را از الفاظ جلاله الگو و نمونه گرفتند که مفتوح بود به این ترتیب کلیه اسماء جلاله در قرآن هاشم، مفتوح شد و هاشم خوشحال همراه با چندین کارتون قرآن برگشت و خوشبختانه هنگام برگشت، نزد بنده آمد و یک نسخه چاپی از قرآنش را به بنده هدیه کرد و گفت اولین هدیه را به تو می‌دهم. در‌‌ همان جا متوجه اشکال آن شدم و گفتم اگر به این شکل توزیع می‌شد هیچکس چاپخانه را مقصر نمی‌دانست و برای تو مشکل بزرگی ایجاد می‌شد. 

-شما بجز خط نسخ و ثلث با خط دیگری هم آشنایی دارید؟ 

من با همه خط‌ها آشنایی دارم و همه آن‌ها را می‌نویسم، ولی اعتقاد دارم هر خطاطی، خطی را بهتر از سایرخطوط می‌نویسد و تخصص من بیشتر خط نسخ است و امیر خانی در نستعلیق ماهر است؛ البته یک نکته‌ای درباره عدم رعایت نکاتی در خط ایرانی عرض کنم و آن در نوشتن بعضی از کلمات است؛ مثلاً نوشتن «اللهم صل علی محمد و آل محمد» نباید «صلعلی» روی هم باشد؛ چرا که کاملاً غلط است و هیچ توجیهی ندارد و صحیح آن «صلّ علی» است. 

-اگر خاطراتی دارید بفرمایید؟ 

بزرگ‌ترین خط من از حیث حجم کاری، زمانی بود که دولت لبنان از من خواست بر روی دیوارهای داخلی و خارجی مسجد الحریری در بیروت آیاتی از قرآن را بنویسم، من در آنجا به متراژ ۸۰۰ متر با خط ثلث آیات قرآن را نوشتم و از کارهای ماندگار بنده است. یک خاطره دیگر اینکه در نمایشگاه قرآن کریم که چند سال پیش در تهران برگزار شده بود و خط بنده هم به نمایش گذاشته شده بود، مسئول غرفه که اهل سوریه بود، برایم تعریف می‌کرد که مردم ایران خیلی شما را دوست دارند. چون خیلی از مردم مرا به جای شما اشتباه گرفتند و تصور کردند که عثمان طه من هستم و مرا می‌بوسیدند و عکس می‌گرفتند. 

امتیازات نسخه قرآن «عثمان طه» 

این نسخه از قرآن، امتیازات متعددی دارد: خط خوب، قطع مناسب، علامت‌گذاری دقیق، اعراب گذاری متناسب با تجوید، آیات از آغاز صفحه شروع و با پایان صفحه، پایان می‌یابد و هر جزء از سی جزء قرآن در بیست صفحه تمام می‌شود (جز در دو سه مورد). به همین دلیل و به دلیل اینکه نشر و توزیع آن، توسط کشور عربستان به صورت رایگان و اهدایی همه ساله در مقیاس گسترده صورت می‌گیرد، مورد استقبال واقع شده است. این امر، سبب یک نواختی نسبی نُسَخ قرآن، در کشورهای مختلف گردیده است و بیشتر حافظان در غالب کشور‌ها از روی همین نسخه به حفظ قرآن می‌پردازند و اکثر فراگیران و قاریان نیز، از روی همان، قرآن را فرا می‌گیرند و می‌خوانند (هر چند نسخه‌های دیگری نیز در کشورهای مختلف اسلامی وجود دارد). 

منابع: 

۱. ویکیپدیا عثمان طه http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%D8%AB%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%B7%D8%A7%D9%87%D8%A7

۲.شهر مجازی قرآن (مصاحبه با عثمان طه): http://www.quranct.com/faces/?moravej=%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%B9%D8%AB%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%B7%D9%87#more-671

۳.شبکه قرآنی اینترنتی افغانستان (گروه تواشیح ثقلین با استاد عثمان طه سال ۱۳۸۵- مهدی صالح دغاغله) 

http://www.orvah.com/farsi/dari.htm