استاد مصطفی اربابی، «عضو شورای مرکزی جماعت دعوت و اصلاح ایران»، در خطبه‌ی نماز جمعه‌ی تربت جام در روز جمعه 24 خردادماه پیرامون «مسؤولیت و امانت» سخن گفت.
سخن استاد با حمد و ثنای خدا و درود بر پیامبر خدا صلی الله علیه و سلم آغاز شد و سپس موضوع سخنرانی با عنوان (مسؤولیت و امانت) مطرح گردید.
خداوند در قران کریم می‌فرماید:
(وَقِفُوهُمْ إِنَّهُمْ مسؤولونَ) صافات ۲۴
(فَوَرَبِّکَ لَنَسْأَلَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ (۹۲) عَمَّا کَانُوا یَعْمَلُونَ) الحجر ۹۲-۹۳
(إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ کُلُّ أُوْلَئِکَ کَانَ عَنْهُ مسؤولاً) الاسراء ۳۶
(یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَخُونُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ وَتَخُونُوا أَمَانَاتِکُمْ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ) الانفال ۲۷
(کُلَّ إِنسَانٍ أَلْزَمْنَاهُ طَائِرَهُ فِی عُنُقِهِ وَنُخْرِجُ لَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ کِتَاباً یَلْقَاهُ مَنشُوراً) الاسراء ۱۳
(إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الأَمَانَاتِ إِلَى أَهْلِهَا) النساء ۵۸
و ده‌ها آیه‌ی دیگر همه سخن از مسؤولیت در قبال امانت است. نمی‌خواهم به صورت فنی و علمی به این موضوع بپردازم بلکه غرض یادآوری‌هایی است که می‌باید مورد توجه قرار گیرد:
اول: احساس مسؤولیت در قبال تکالیف و ادای امانت، خود از عوامل توفیق ماست که ما را در انجام کاری مهم که آسمان‌ها و زمین و کوه‌ها از پذیرش آن خودداری کردند و از ناتوانی در انجام این مهم ترسیدند، یاری می‌دهد: (إِنَّا عَرَضْنَا الأَمَانَةَ عَلَى السَّمَوَاتِ وَالأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَیْنَ أَنْ یَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الإِنْسَانُ إِنَّهُ کَانَ ظَلُوماً جَهُولاً) الاحزاب ۷۲
سیدنا عمر بن خطاب رضی الله عنه این احساس مسؤولیت را بدین گونه تعبیر فرموده‌اند: «والله لو عثرت ناقة فی أقصى العراق لکان بن الخطاب مسؤولاً عنها» تاریخ الخلفاء سیوطی
به خدا سوگند اگر شتری در دور‌ترین جای عراق به علت ناهمواری راه بلغزد و به زمین بخورد، عمر بن خطاب از آن مسؤول بوده و بازخواست خواهد شد.
پس کسانی که مسؤولیت می‌پذیرند و می‌خواهند امانت را به انجام برسانند و ادا کنند می‌باید نخست احساس مسؤولیت را در خود به وجود آورند بخصوص اعضای شوراهای اسلامی و مسؤولان امور.
دوم: مسؤولان امور باید به یاد داشته باشند که وظیفه‌ای بس دشوار به عهده گرفته‌اند، که اگر توفیق رفیق راه‌شان نباشد چه بسا که عواقب خطرناکی در انتظارشان باشد و گرفتار عذاب و مجازات الهی شوند.
سیدنا عمر بن خطاب در پایان کار، این نگرانی را بدین سان به تصویر کشیده‌اند: «فقال لیتنی کنت هذه التبنة یا لیتنی لم أک شیئاً لیت أمی لم تلدنی» تاریخ الخلفاء سیوطی
–ای کاش این خشت بودم! ای کاش هیچ چیزی نبودم و وجود نمی‌داشتم، کاش مادرم مرا به دنیا نمی‌آورد. -
سوم: همه مسؤول هستند: آری هر انسانی به تناسب حال و شرایط خود مسؤولیت دارد. عبدالله بن عمر رضی الله عنهما گفته است: رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمودند: «أَلَا کُلُّکُمْ رَاعٍ وَکُلُّکُمْ مسؤول عَنْ رَعِیَّتِهِ» صحیح بخاری و صحیح مسلم ۱۸۲۹
–بدانید که همه‌ی شما مسؤول هستید و هر کدام درباره‌ی مسؤولیتتان بازخواست می‌شوید. -
چهارم: بهتر است مسؤولیت اجتماعی را درخواست و مطالبه نکنیم: «عَنْ أَبِی ذَرٍّ قَالَ قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَلَا تَسْتَعْمِلُنِی قَالَ فَضَرَبَ بِیَدِهِ عَلَى مَنْکِبِی ثُمَّ قَالَ یَا أَبَا ذَرٍّ إِنَّکَ ضَعِیفٌ وَإِنَّهَا أَمَانَةُ وَإِنَّهَا یَوْمَ الْقِیَامَةِ خِزْیٌ وَنَدَامَةٌ إِلَّا مَنْ أَخَذَهَا بِحَقِّهَا وَأَدَّى الَّذِی عَلَیْهِ فِیهَا» صحیح مسلم ۳۴۰۴
–ابوذر گوید: به رسول الله صلی الله علیه و سلم گفتم: مرا به کاری (مسؤولیت) نمی‌گمارید؟ گوید: ایشان با دست خویش بر شانه‌ام زدند و سپس فرمودند:ای اباذر تو ضعیف هستی، مسؤولیت، امانت است و در روز قیامت خواری و پشیمانی در پی می‌آورد، مگر کسی که آن را به حق به عهده گیرد و حق آن را ادا نماید. -
پیامبر صلی الله علیه و سلم به عبدالرحمان بن سمره رضی الله عنه فرمودند: «یَا عَبْدَ الرَّحْمَنِ بْنَ سَمُرَةَ لَا تَسْأَلْ الْإِمَارَةَ فَإِنَّکَ إِنْ أُعْطِیتَهَا عَنْ مَسْأَلَةٍ وُکِلْتَ إِلَیْهَا وَإِنْ أُعْطِیتَهَا عَنْ غَیْرِ مَسْأَلَةٍ أُعِنْتَ عَلَیْهَا» صحیح مسلم ۱۶۵ و صحیح بخاری ۷۴۶
–ای عبدالرحمن بر سمره: امارت را درخواست نکن، زیرا اگر امارت با درخواست به شما داده شود، به آن واگذار می‌شوی، اما اگر بی‌درخواست امارت به شما واگذار شود، بر آن یاری داده می‌شوی. -
پنجم: برخی از مسؤولیت‌های رئیس دولت: از آنجایی که امروز روز انتخاب اعضای شوراهای اسلامی و همچنین روز انتخاب رئیس جمهور است، دوست دارم فهرست وار به نکاتی درباره مسؤولیت‌های مهم رئیس دولت اشاره کنم:
۱.شایسته سالاری:
رسول خدا صلی الله علیه و سلم فرموده‌اند: «من استعمل رجلا علی عصابة وفیه من هو أرضى لله منه فقد خان الله و رسوله و المؤمنین» صحیح بخاری
- هر کس از روسای دولت، کسی را به جمعی امیر کند، اما در میان آن جمع کس دیگری باشد که بیشتر مورد رضای خدا است- بیشتر احساس مسؤولیت می‌کند و همواره خدا را مراقب خود می‌بیند – آن حاکم به خدا و رسول او و مومنان خیانت کرده است. -
محمد الغزالی مصری رحمه الله تعالی علیه فرموده است: از جمله مفاهیم امانت و مسؤولیت آن است که: هر چیزی و هر کسی در جایی قرار گیرد که سزاوار و لایق آن است، پس نباید منصبی به کسی سپرده شود که لایق آن نیست، و مبادا شغلی به کسی واگذار شود که کفایت لازم را ندارد.
۲. پرهیز حاکم از فریب کاری:
رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمودند: «مَا مِنْ عَبْدٍ یَسْتَرْعِیهِ اللَّهُ رَعِیَّةً یَمُوتُ یَوْمَ یَمُوتُ وَهُوَ غَاشٌّ لِرَعِیَّتِهِ إِلَّا حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْهِ الْجَنَّةَ»
صحیح بخاری ۷۱۵۱ و صحیح مسلم ۱۸۲۹
– هر کس که خدای تعالی به او توفیق اداره امور ملت را ارزانی کند، اما او در زمان مرگ با خدا چنان روبرو شود که با ملت خود به فریبکاری عمل کرده باشد جز این نیست که خدا بهشت را بر او حرام می‌کند. -
۳. حفظ منابع و ثروت‌های ملی:
عمر بن خطاب رضی الله عنه می‌گوید: من در اموال مسلمانان چنان تصرف می‌کنم که گویا ولی و قیم مال یتیم هستم، اگر بی‌نیاز باشم، از آن مال صرف نظر می‌کنم، اما اگر فقیر باشم به عنوان حق الزحمه در حد معروف استفاده می‌کنم.
خدای تعالی فرموده است: (وَلا تُؤْتُوا السُّفَهَاءَ أَمْوَالَکُمْ) النساء ۵
ثروت‌‌هایتان را در اختیار بی‌خردان قرار ندهید. -
۴. تحقق شورا:
خداوند می‌فرماید: (وَأَمْرُهُمْ شُورَى بَیْنَهُمْ) شوری ۳۸ و همچنین (وَشَاوِرْهُمْ فِی الأَمْرِ) آل عمران ۱۵۹
حصاص می‌گوید: این آیات به این واقعیت تصریح دارد که مامور به تشکیل شورا هستیم.
علامه سید قطب رحمه الله تعالی فرموده‌اند: «اگر وجود رهبری مدبر و آگاه در میان امت بس بود، و می‌توانست در شرایط دشوار جای شورا را پر کند، محمد صلی الله علیه و سلم که وحی الهی را به همراه داشت، باید برای مسلمانان کفایت می‌کرد، اما وجود محمد صلی الله علیه و سلم که وحی الهی را به همراه داشت، در شرایط و حوادث سخت و دشوار، این حق (شورا) را لغو نکرد و خدا فرمان به مشورت داد، و ایشان را مامور به این کار مهم فرمود.» فی ظلال القرآن ۵/۳۱۶۰
۵. عدالت:
«عنْ أَبِی سَعِیدٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ إِنَّ أَحَبَّ النَّاسِ إِلَى اللَّهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَأَدْنَاهُمْ مِنْهُ مَجْلِسًا إِمَامٌ عَادِلٌ وَأَبْغَضَ النَّاسِ إِلَى اللَّهِ وَأَبْعَدَهُمْ مِنْهُ مَجْلِسًا إِمَامٌ جَائِرٌ» ترمذی
–بهترین کس در پیشگاه خدا در روز قیامت و مقرب ترینشان به درگاه خدا، امام و فرمان روای عادل است، و مبغوض‌ترین کس در نزد خدا و دورترینشان از قرب الهی، امام و فرمانروای ستمگر است. -
امام عادل از جمله‌ی هفت کسی است که خدای تعالی آنان را در روزی که هیچ سایه‌ای جز سایه‌ی او نیست در زیر سایه‌ی رحمت خویش جای می‌دهد.
۶. تحقق مساوات و رفع تبعیض:
(یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَأُنثَى وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوباً وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ) الحجرات ۱۳
این آیه‌ی مبارکه همه‌ی مردم را یکسان می‌داند، و فضیلت در نزد خدا را تقوا و وارستگی معرفی می‌کند. همان طوری که خدای تعالی دوست و دشمن خویش را یکسان از نعمت‌هایش در دنیا بهره‌مند می‌سازد، حاکم مسلمان نیز حق ندارد کسی را از حقوقش محروم کند.
۷. صداقت با مردم و خدا:
در حدیث شریف آمده است: «ثَلَاثَةٌ لَا یُکَلِّمُهُمْ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَلَا یُزَکِّیهِمْ قَالَ أَبُو مُعَاوِیَةَ وَلَا یَنْظُرُ إِلَیْهِمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ شَیْخٌ زَانٍ وَمَلِکٌ کَذَّابٌ وَعَائِلٌ مُسْتَکْبِرٌ» صحیح مسلم/۱۷۲
-سه کس هستند که در روز قیامت خدا با آنان سخن نمی‌گوید، و آنان را نمی‌بخشد و پاک نمی‌کند، و به آنان نظر رحمت نمی‌کند، و آنان را دچار عذابی دردناک می‌کند، آنان عبارت هستند از: پیر زناکار، فرمان روای دروغ‌پرداز و نیازمند متکبر.
(چون وقت رو به پایان است بقیه‌ی مطلب را فهرست وار به عرض می‌رسانم):
۸. گسترش امنیت:
حاکم مسلمان موظف است زمینه‌های امنیت عمومی از جمله امنیت اجتماعی و امنیت روحی – روانی را در جامعه حمایت کند، و تحت هیچ عنوانی نباید امنیت که از بزرگ‌ترین وظایف حاکم است نادیده گرفته شود.
۹. تحقق آزادی‌های مشروع در قالب (امر به معروف و نهی از منکر):
صاحبنظران باید فرصت داشته باشند پیشنهادات و انتقاداتشان را ارائه دهند، زیرا به تعبیر بزرگان اگر چنین نباشد خیری در حاکم و مردمی که انتقاد و نصیحت را نمی‌پذیرند، وجود ندارد.
۱۰. توسعه بهداشت و رفاه عمومی
۱۱. پاسداری از ارزش‌های اخلاقی و رشد فضائل انسانی:
متاسفانه اخیرا افت اخلاقی در جامعه شدید بوده که ضرورت دارد به طور جدی باید به آن پرداخته شود.
نکته‌ی آخر:
یادمان نرود که ایران کشور ماست، عزت ایران، عزت ما را در پی می‌آورد، و اگر کشور ما در جهان سربلند باشد، ما سربلند هستیم، امید است خدای تعالی صداقت و صفا و صمیمیت را در میان ما ریشه دار سازد و ما و همه‌ی مسلمانان را همواره عزتمند بدارد و محبت و صفا و دوستی را در دل‌های ما ماندگار سازد.
نظرات