ما همه آروز داشتیم که به گنجینه‌های رمضان دست ‌یابیم. هر کدام از مادر حد توان و شرایط خود به کوشش پرداختیم. برخی از ما بی‌نهایت احساس قصور و کوتاهی می‌کنند و برخی دیگر احساس خرسندی می‌کنند. 
کاش همه‌ی ما این سخن درست را به یاد داشته‌باشیم: چه‌بسا عبادت که منجر به غرور می‌شود و چه‌بسا گناه که منجر به فروتنی و پشیمانی می‌شود. 
پس می‌باید در برابر خداوند رحمان کرنش کنیم تا ما را از نعمت طاعت بیشتر بهره‌مند کند و او را در برابر آن سپاس‌ بگذاریم. شکر، حافظ نعمت‌هاست. کسی که از نعمتی برخوردار باشد و در برابر آن سپاسگزاری نکند، بدون آن‌که احساس کند آن را از دست می‌دهد. ما می‌باید با خداوند رحمان مؤدب باشیم و به یاد داشته‌باشیم که خداوند سبحان بود که دست ما را به سوی طاعت خود گرفت و ما خود به تنهایی مسؤول کوتاهی در عبادت او هستیم. 
بیشتر ما پس از رمضان به سوی تنظیم دوباره‌ی برنامه‌ی دنیوی خود می‌شتابیم که چه‌بسا در ماه رمضان دچار اختلال شده ‌بودند و این‌گونه نیروهای روحانی به صورت تدریجی از قلب‌ها و عقل‌های ما رخت برمی‌بندند و انوار رمضان از درون ما خاموش‌می‌شوند. در این صورت مثل کسی خواهیم بود که تمام نیرو و انرژی خود را برای فراهم‌‌آوردن ثروت به کار می‌بندد، اما پس از موفقیت در این راه، برای بهره‌برداری از آن و افزودن آن، هیچ کوششی به خرج نمی‌دهد و اجازه می‌دهد در اثر غفلت وی، تمام آن ثروت از دست برود. 
مراقبه‌ی نفس
طبعاً انتظار نداریم که پس از رمضان تبدیل به فرشته شویم. ما هم‌چنان انسان خواهیم بود و گاه مرتکب خطا خواهیم شد. می‌باید این حدیث پیامبر (ص) را در برابر دیدگان خود بگذاریم: «تمام آدمیزادگان دچار خطا می‌شوند و بهترین خطاکاران، توبه‌کنندگان هستند.» از خداوند می‌خواهیم که بتوانیم به این آیه‌ی ارجمند عمل کنیم: «و به سوی آمرزشی از جانب پروردگارتان و بهشتی که پهنای آن به اندازه‌ی آسمان‌ها و زمین است و برای متقیان آمده‌شده، بشتابید. (متقیان) کسانی هستند که در خوشی و ناخوشی انفاق می‌کنند و خشم خود را فرو می‌برند و از مردم گذشت می‌کنند و خداوند نیکوکاران را دوست دارد.»
برای آن‌که خطاهای ما انباشته نشوند و اندوخته‌ی شگرفی را که در رمضان به چنگ آورده‌ایم از بین نرود، ناگزیر باید درنگی هفتگی داشته‌باشیم. این درنگ به مثابه‌ی استراحت یک پیکارگر خواهد بود. طی این درنگ به دور از تمام محرک‌های دنیوی و با احترام به طبیعت بشری خویش و با اشتیاق تمام به تعالی بخشیدن به آن با خودمان خلوت کنیم. ما همه‌ می‌باید از کسانی باشیم که چون مرتکب گناه می‌شوند، آموزش می‌طلبند و چون کار نیک انجام می‌دهند، شادمان می‌شوند. 
در این درنگ همان کاری را می‌کنیم که ابن رجب حنبلی دربار‌ه‌ی لزوم بازنگری به خود، به ما توصیه کرده‌است: «آدمی می‌باید مراقب ایمان خود باشد و بداند که چه چیز باعث کاهش‌یافتن آن می‌شود و وسوسه‌های شیطانی از کجا به سراغ آن می‌آیند.»
در درون خود نیروهای مجاهده‌ی نفس را رشد دهیم و به یاد داشته‌باشیم که دشواری‌های روزه را از آن رو تحمل کرده‌ایم که به درستی می‌دانیم این کار چه پاداش بزرگی در دین دارد. هم‌چنین می‌توانیم به مجاهده‌ی نفس بپردازیم و راه‌های نفوذ شیطان و نفس اماره را ببندیم تا هم‌زمان به خوبی‌های دنیا و آخرت نایل شویم. 
گاه چنین به ذهن خطور می‌کند که مقصود من از این بازنگری هفتگی، افزایش‌دادن سهم خویش از عبادات و اذکار و امثال آن است. حقیقت آن است که موضوع نباید در این موارد خلاصه شود، بلکه می‌باید دامنه‌ی آن تمام چیزهایی را در برگیرد که در آن خیر دنیوی ما و اطرافیان ما و تمام امت اسلام باشد. می‌باید این حدیث شریف را به خاطر داشته‌باشیم که پیامبر (ص) طی آن به ما خبر داده که:‌ برآوردن نیاز انسان مسلمان از اعتکاف یک ماه در مسجد نبوی بهتر است. 
حکیم بن حزام (رض) در روزی که نیازمندی نمی‌یافت تا نیازش ر ابرآورده کند، اندوهگین می‌شد و می‌گفت: «هر روزی که جلوی دروازه‌ام نیازمندی نباشد قطعاً آن روز را از مصایبی به شمار می‌آورم که از خداوند در برابر آن خواهان اجر و پاداش هستم.»
پس از آن‌که احساس گرسنگی و خستگی کردیم، می‌باید برادران مجاهد و تحت محاصره‌ی خویش را در فلسطین و دیگر سرزمین‌های اسلامی به یادآوریم و به سوی آنان دست کمک دراز کنیم. دیگران را از مشکلات آنان آگاه کنیم و تحریم تمام کالاهایی ر اکه از کشورهای دشمنان می‌آیند، ترویج کنیم تا مبادا با خرید کالاهایشان، آنان را بر ضد برادران دینی خویش کمک کنیم. در ضمن لازم است که در دعا آنان را به خاطر آوریم و با اصرار در دعا از خداوند بخواهیم که در یاری‌کردنشان تعجیل فرماید و پایدارشان کند و آرامش خویش را به آنان عنایت فرماید و نیروهایشان را چند برابر کند و در دل دشمنانشان بیم و هراس بیاندازد.

«نه» به غفلت 
اندکی در برابر این جمله‌ی شگرف که در اثنای روزه بر زبان می‌آوریم، درنگ کنیم: «خدایا، من روزه‌ام.» و با در نظرداشت اقتضای آن، خشم خویش را فرو بریم و خود را از هر گونه تصمیم نادرست در برابر محرک های زندگی روزمرّه، بازداریم و به یاد آوریم که خدای رمضان همان خدای تمام سال است و باید بکوشیم در حد توان در طول سال اخلاق خویش را نیکو بسازیم تا به خواست خداوند از رمضان سال بعد با وضعیتی بهتر استقبال کنیم و مبادا اندوخته‌های خویش را که از رمضان به دست آورده بودیم، متلاشی کنیم و رمضان بعدی را با دست خالی آغاز کنیم.
هم‌چنان که روزهای رمضان را با روزه و شب‌های آن را با قیام مغتنم شمردیم و به ارزش وقت پی بردیم، می‌باید ارزش عمر را در طول سال نیز در نظر داشته باشیم و هیچ روزی را بدون افزودن عملی دنیوی یا دینی از دست ندهیم و این سخن علی‌بن‌ابی‌طالب کرم‌الله‌وجهه را به خاطر داشته باشیم: «کسی که دو روزش همانند باشند، زیان دیده‌است و کسی که دیروزش بهتر از امروز بوده، ملعون است.» 
راستی چه‌کسی از ما در اثنای روزه احساس نیاز به خوردن و آشامیدن نکرده‌است؛ آدمی می‌توانست به‌دور از نگاه مردمان این کار را بکند، اما از خشیت خداوند حکیم هرگز به این امر نیندیشده است، زیرا اطمینان دارد که خداوند او را می‌بیند، هر چند از چشم مردمان نهان باشد. 
اکنون این پرسش مطرح است: چرا این احساس شگرف حضور مداوم خداوند را حفظ نمی‌کنیم تا از فرمان‌های او سرپیچی نکنیم و نگاه و مراقبت او را بی‌اهمیت نشماریم، به این شکل که کاری را که دوست نداریم مردم ببینند، خود را از آنان مخفی می‌کنیم و آن کار را انجام می‌دهیم و با غفلت و به فراموشی‌سپردن این که خداوند ما را می‌بیند، به خودمان لطمه وارد می‌کنیم.
ما به سختی نیاز داریم که به این آیه‌ی ارجمند بیندیشیم: «آشکار و نهان گناه را رها کنید.» هم‌چنین نیازمندیم که با تمام نیروها و قوای روحی و روانی و ذهنی و عاطفی به خداوند کرنش کنیم تا به ما نیرویی عنایت کند که بتوانیم طبق رضایت او زندگی کنیم و از تمام اموری که باعث خشم او می‌شود بپرهیزیم و خوشی خالص ر ادر خشنودی او ببینیم.

تجدید بیعت
هم‌چنان که گاه در رمضان اتفاق می‌افتاد که ما پیش از آن که سحری خوردن را کامل کنیم یا پیش از آن که داروهای خودمان را بخوریم، صدای اذان را می‌شنیدیم و به امید کسب ثواب و برای احترام به حدود خداوند، بی‌درنگ از خوردن و آشامیدن دست می‌کشیدیم، هم‌چنین ناگزیر باید به خود یادآور شویم که خداوند حدودی دارد که ما در طول سال می‌باید آن‌ها را مراعات کنیم و این آیه‌ی ارجمند را پیش‌روی خود قرار دهیم: «و هرکس حدود خداوند را زیرپا بگذارد، بی‌گمان به خودش ستم روا داشته است.» و از گستاخیِ زیر پا نهادن حدود خداوند دوری‌ گزینیم.
بسیاری از ما با هدف حفظ روزه و به امید کسب ثواب کامل، در زمان روزه از سخن‌چینی، غیبت و برنامه‌های مبتذل و ناهنجار تلویزیونی پرهیز می‌کنند. پس بر ماست که در طول سال اجازه ندهیم که این اندوخته مورد تعرض قرار گیرد و این نکته را به خاطر داشته باشیم که چه بسا رمضان سال بعد را در نیابیم.
این امر نشان‌دهنده‌ی هوشمندی است که به دستاوردهایمان از رمضان چنگ بزنیم و هر گونه شایبه‌ای را که بر ایمان ما حمله می برد، از خود دور کنیم. آرزومندیم که پس از رمضان مرحله‌ای بهتر را آغاز کنیم و طی آن با پیامبر محبوب (ص) تجدید بیعت کنیم و این حدیث ارجمند را نصب العین خویش قرار دهیم: « از خداوند کمک بخواه و ناتوان مباش.» شاعر گفته است: 
إذا لم یکن من الله عون للفتی فأوّل ما یقضی علیه اجتهاده 
«اگر جوانمرد از جانب خداوند مورد مدد قرار نگیرد، نخستین چیزی که به زیان او تمام می‌شود، کوشش‌های اوست.» 
تا رمضان سال بعد برای خود برنامه‌ریزی کنیم. این برنامه می‌باید تمام جنبه‌های دینی و دنیوی را در بر بگیرد. در درون خود اوصاف متقیان، شاکران، محسنان و متوکلان را رشد دهیم و با دوستی و حیا داشتن با خداوند، روزانه به آبیاری آن‌ها بپردازیم. می‌باید شعار ما این سخن ابن‌جوزی باشد: «برای آدم خردمند مناسب است که به غایت آن‌چه امکان‌پذیر است، دست‌یابد. اگر برای آدمی صعود به آسمان‌ها متصور بود، ماندن در زمین را نقص می‌دانستم. اگر نبوت با اجتهاد و کوشش دست‌یافتنی بود، آدمی را که در راه کسب آن کوتاهی می‌کرد، در حضیض می‌دانستم.»