از نگاه قرآن، خانواده، مدرسه محبت و دوستی است که در سوره روم بدان اشاره فرموده است.

وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ ﴿روم -۲۱﴾ ( و از نشانه‏ هاى او اينكه از [نوع] خودتان همسرانى براى شما آفريد تا بدانها آرام گيريد و ميانتان دوستى و رحمت نهاد آرى در اين [نعمت] براى مردمى كه مى‏ انديشند قطعا نشانه‏ هايى است .)

منظور از سازگاری و هماهنگی میان زن و شوهر بیشتر ، تلاش در جهت تعالی و تکامل دو سویه باوجود تفاوتهای طبیعی و ذاتی است ،تا توافق و تفاهم میان آنها ؛ بنابر این چنان که یک سری تفاوتهای فیزیولوژیکی میان زن و مرد وجود دارد ، یک سلسله تفاوتهای مهم روانی نیز دارند .

شرایط اجتماعی ، خانواده و فرهنگ ، عوامل موثر درشخصیت افراد به شمار می آید و دوگانگی هایی در چگونگی رفتار و اعمال زن و مرد می آفریند ، اینجاست که رسالت خانواده یعنی تفاهم و دوستی و مدارای متقابل برای کنار آمدن و تعامل با امیال و گرایشهای متفاوت به عنوان عناصر تشکیل دهنده واحد شخصیت انسان به صورت دقیق تعیین می شود .چیزی که صداقت ، اطمینان ، فروتنی ،تقوا و پرهیز از خودمحوری را می طلبد و فرزندان را وا می دارد تا از آن در روابط اجتماعی شان با دیگران الگو بگیرند ، به گونه ای که تفاوتهای فردی ،اجتماعی و فرهنگی دیگران را همچون تفاوتهای پدرو مادر خودشان از عوامل تکامل بدانند و چنین تعاملی است که با مدارا ، زمینه سازِ تفاهم بین ملتها و سازگاری بین باورهای گوناگون را فراهم می‌کند.

مدارا از مهم ترین عوامل تحکیم خانواده و از مصادیق بارز اخلاق نیکو می باشد ، در طول زندگی مشترک ممکن است اعضای خانواده دارای شرایط یا صفات خاصی باشند که تحمل آن برای طرف مقابل امکان پذیر نباشد ،در چنین شرایطی آنچه می تواند تداوم زندگی مشترک را تضمین کند ، مدارا است .

در اسلام ، ازدواج به عنوان مقدس ترین نهاد اجتماعی و محکم ترین پیمان، پایه و اساس روابط انسانی را تشکیل می دهد؛ قرآن پیوند ازدواج را "میثاق غلیظ" می نامد. 

.... وَأَخَذْنَ مِنْكُمْ مِيثَاقًا غَلِيظًا ﴿نساء - ۲۱﴾ {... و آنان(همسرانتان) از شما پيمانى استوار گرفته‏ اند .}

کلمه "وثق" و "ثقه" به معنای اعتماد و اطمینان و " ثاقه" یعنی محکم و ثابت و "مواثقه" به معنای معاهده‌ی محکم است.

راغب اصفهانی می گوید: "میثاق" پیمانی است که باسوگند و عهد تاکید شده باشد.

در این" میثاق وثیق " مرد و زن از طریق یک نیروی غیبی الهی به نام محبت ، مودت و رحمت به هم جذب شده و به نحو آزادانه و کامل به یکدیگر متعهد می شوند تا واحد پویایی را به عنوان خانواده ایجاد نمایند، از این رو ازدواج مطلوب ترین فرصت برای زیباترین تلاقی چشم ها ، گیراترین تبادل کلامها ، پرجاذبه ترین رفتارها ، همسوترین اندیشه ها ، استوارترین گامها و تجلی متعالی ترین ارزش هاست .

بنابراین خشونت و خودمحوری های زورمدارانه با اصل این میثاق منافات دارد ، بنابراین از عمده ترین وظایف مشترک زوجین "مدارا و حسن معاشرت " است.

مدارا بیشترین تاثیر را در اصطلاح یا کاستن ناسازگاری همسران دارد ، بدون رفق و مدارا نمی توان از زندگی بهره برد و زندگی بدون بهرمندی تنها از شکلی ظاهریِ که فاقد روح و معناست برخوردار است.

مدارا از لحاظ روانشناسی (برون دینی)

اخلاق مداراگرا و سازگار ، که از طریق محبت و علاقه متقابل ، توجه به حقوق یکدیگر ، پذیرش و درک متقابل و ارضای نیازها حاکمیت می یابد ، به طور قطع بربسیاری از ابعاد زندگی فردی ، اجتماعی افراد تاثیر می گذارد .

از دیدگاه روانشناسی ، سازگاری به عنوان سنگ بنای عملکرد خانواده ، ایفای نقش والدین را آسان ساخته و عمر زن و شوهر را طولانی می کند همچنین باعث افزایش سلامتی و توسعه اقتصادی و رضایتمندی بیشتر از زندگی می گردد .

خصوصیات زوجین مداراگرا و سازگار:

• احساس خوشبختی زن و شوهر با رابطه ای که باهم دارند

• ارضای کامل نیازهای جسمانی و عاطفی یکدیگر

• سعی و تلاش در باروری زندگی و شکوفایی استعدادهای طرف مقابل 

• احترام و ایجاد احساس ارزشمندی برای یکدیگر 

• مراقبت و پشتیبانی متقابل و احساس آرامش ، از بودن درکنار همدیگر 

• احساس مسئولیت اختیاری (ونه اجباری) نسبت به ادای حقوق و رفع نیازهای طرف مقابل

• توجه به رفاه و خوشبختی یکدیگر

• پذیرش و درک متقابل

بنابراین همسرانی که از مدارا و سازگاری بالایی برخوردارند بیشتراز کلمات و عبارات محبت آمیز ، تایید کننده و حمایت کننده استفاده می کنند و در تعاملاتشان نوعی احساس شوخ طبعی داشته ، تبادل اطلاعات جدید را سهولت می بخشند ،ولی افراد کم مدارا و باسازگاری پایین در استفاده از تایید بسیارخشک و خشن بوده و از رفتارهای همسرانشان همیشه شاکی و گله مندند .

همچنین توافق داشتن نسبت به موضوعات مهم زندگی یکی از مسائلی است که در توفیق و سازگاری زناشویی نقش موثری ایفا نموده و می تواند از خصوصیات همسران مدارا گر به شمار آید ، البته همسرانی که عقاید و نگرشهای یکسان و هماهنگی دارند ، در زندگی زناشویی سازگارترند .

از دیدگاه اسلام نیز اوصافی همچون خوش رویی ، صداقت ، صمیمیت و داشتن روابط محبت آمیز ، خوش بینی ، عفو و بخشودگی و چشم پوشی از خطاها ، تعهد ، عذرخواهی ، احترام و تکریم به شخصیت همسر ، وفای بعهد ، هدیه دا ن و قدردانی را می توان از خصوصیات همسران سازگار و اهل مدارا به شمار آورد .

در قرآن مجید در سوره تحریم خداوند صفات زنان نیکو و مطلوب را این چنین توصیف می کند : مُسْلِمَاتٍ مُؤْمِنَاتٍ قَانِتَاتٍ تَائِبَاتٍ عَابِدَاتٍ سَائِحَاتٍ ثَيِّبَاتٍ وَأَبْكَارًا ﴿ تحریم - ۵﴾ 

{اگر پيامبر شما را طلاق گويد اميد است پروردگارش همسرانى بهتر از شما مسلمان مؤمن فرمانبر توبه كار عابد روزه‏ دار بيوه و دوشيزه به او عوض دهد} 

اوصافی که قرآن برای همسران شایسته برشمرده که با توجه به سیاق آیه می تواند به عنوان ویژگیهای زوجین سازگار و اهل مدارا برشمرد که عبارتند از : 

• اسلام (مسلمات)

• ایمان(مومنات)یعنی اعتقادی که دراعماق قلب انسان نفوذ کند .

• حالت قنوت (قانتات)یعنی تواضع و اطاعت از همسر ، که بارزترین خصوصیت همسران اهل مداراست. 

• توبه(تائبات) یعنی اخلاقی از او سرزند بر اشتباه خود اصرار نورزد و از پوزش و عدرخواهی دریغ نکند. 

• عبادت خدا(عابدات)عبادتی که روح و جان او را بسازد و پاک و پاکیزه گرداند. 

• اطاعت از فرمان خدا (سائحات)پرهیز از هرگونه گناه .

اسلام نه طرفدار مردسالاری است نه موافق زن سالاری ، محور قوانین اسلامی برپایه حق سالاری وکرامت انسان و مصلحت نهاد خانواده است ، در چنین نظامی مرد و زن، حقگرا و کارگزار ارزش ها بوده و نسبت به خانواده و جامعه خود مسئول اند ؛ در آموزه های مترقی اسلام بر اصل خدمت با انگیزه های الهی و معنوی بسیار تایید شده و آنچنان پاداش هایی بر آن مقرر گردیده که هر انسان صاحبدلی را به خدمتگزاری و فعالیت خالصانه نسبت به همسر خود مشتاق می‌کند.

تجربه نشان داده ، توقعات بیجا و انتظارات غیر واقع بینانه از همسر یکی از علل ناسازگاری و ناکامی در زندگی به شمار می آید ، اما اگر همسران از درک متقابل و شناخت کافی از وضعیت روحی ، حقوق ، توانایی ها و نقاط قوت و ضعف همدیگر داشته باشند و براساس آن توقعات و انتظارات خود را تنظیم کنند ، به طور قطع اخلاق رفق و مدارا برزندگی خانوادگی حاکم خواهد شد.

از پروردگار عالمیان خواهانم همه ی ما را در مسیر رفتار واخلاق مدارا گرایانه قرآنی قرار دهد.