بسم الله الرحمن الرحیم

الحمدلله رب العالمین، علیه توکلنا وبه نستعین، اما بعد:

این مطالعه بر گرد چهار موضوع متمرکز شده:

1- اسلوب تربیتی فعال در تعلیم تلاوت قرآن كریم

2- اسلوب تربیتی فعال در تعلیم فهم قرآن كریم

3- اسلوب تربیتی فعال در حفظ قرآن كریم

4- اسلوب تربیتی فعال در عمل به قرآن كریم

موضوع مطالعه و سؤال‌‌‌های آن

این مطالعه در صدد جواب به سؤال‌‌های زیر می‌باشد:

س1: اسلوب تربیتی فعال در تعلیم تلاوت قرآن كریم کدامند؟

س2: اسلوب تربیتی فعال در تعلیم فهم قرآن كریم کدامند؟

س3: اسلوب تربیتی فعال در تعلیم حفظ قرآن كریم کدامند؟

س4: اسلوب تربیتی فعال در عمل به قرآن كریم کدامند؟

اهداف مطالعه:

کوشش در جهت یافتن جواب به سؤالات مطرح شده می‌باشد که مؤثر در پیدایش رغبت و حب نسبت به قرآن كریم و اهل و قائمین بدان می‌باشد و این رغبت‌ها و دوست داشتن‌ها آن‌ها را وادار به تغییر سلوک به سمت قرآن کریم می‌کند و این سلوک شامل انجام اوامر و ترک نواهی قرآن کریم می‌باشد.

اسلوب تربیتی فعال در تعلیم تلاوت قرآن كریم:

خداوند می‌فرماید: (هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الْأُمِّیینَ رَسُولًا مِنْهُمْ یتْلُو عَلَیهِمْ آیاتِهِ وَیزَكِّیهِمْ وَیعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِنْ كَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِی ضَلَالٍ مُبِینٍ)[الجمعة:2] او كسى است كه در میان جمعیت درس نخوانده رسولى از خودشان برانگیخت تا آیاتش را بر آن‌ها بخواند، و آن‌ها را پاكیزه كند، و كتاب و حكمت بیاموزد، هر چند پیش از آن در گمراهى آشكارى بودند و (إِنَّ الَّذِینَ یتْلُونَ كِتَابَ اللَّهِ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَعَلَانِیةً یرْجُونَ تِجَارَةً لَنْ تَبُورَ. لِیوَفِّیهُمْ أُجُورَهُمْ وَیزِیدَهُمْ مِنْ فَضْلِهِ إِنَّهُ غَفُورٌ شَكُورٌ)[فاطر:29-30] کسانى كه كتاب الهى را تلاوت مى‌كنند و نماز را بر پا مى‌دارند و از آنچه به آن‌ها روزى داده‌ایم پنهان و آشكار انفاق مى‌كنند، تجارت (پر سودى) را امید دارند كه نابودى و كساد در آن نیست. (آن‌ها این اعمال صالح را انجام مى‌دهند) تا خداوند اجر و پاداش كامل به آن‌ها دهد و از فضلش بر آن‌ها بیفزاید كه او آمرزنده و شكرگزار است.

رسول اکرم-صلى الله علیه وسلم- می‌فرماید: «إن هذا القرآن مأدبة الله، فاقبلوا مأدبته ما استطعتم، إن هذا القرآن حبل الله والنور المبین والشفاء النافع عصمة لمن تمسك به، ونجاة لمن اتبعه، لا یزیغ فیستعتب، ولا یعوج فیقوم، ولا تنقضی عجائبه، ولا یخلق من كثرة الرد، اتلوه فإن الله یأجركم على تلاوته كل حرف عشر حسنات أما إنی لا أقول لكم، الم؛ حرف؛ ولكن ألف حرف ولام حرف ومیم حرف».

و در تلاوت قرآن ثواب بزرگی وجود دارد، آنجا که رسول اکرم-صلى الله علیه وسلم- می‌فرماید: «علیك بتلاوة القرآن فإنه نور لك فی الأرض وذخر لك فی السماء».

و برای هر فردی بر حسب تلاوتش درجه‌ای است، از رسول اکرم-صلى الله علیه وسلم- آمده: «الماهر بالقرآن مع السفرة الكرام البررة، والذی یقرأ القرآن ویتتعتع فیه وهو علیه شاق له أجران».

همچنان‌که در تلاوت قرآن خشوع و تدبر و تحسین صوت لازم می‌باشد.

رسول اکرم-صلى الله علیه وسلم- می‌فرماید: «أحسن الناس قراءة الذی إذا قرأ رأیت أنه یخشى الله».

اسلوب تربیتی فعال در تعلیم تلاوت قرآن كریم در موارد زیر متجلی می‌گردد:

1- اخلاص نیت معلم و طالب علم در اینکه صرفاً رضای خدا را در نظر گیرند؛ چرا که اجر و ثواب به آنان که به جهت ریا و شهرت می‌خوانند تعلق نمی‌گیرد، خدای متعال می‌فرماید: (فَاعْبُدِ اللَّهَ مُخْلِصًا لَهُ الدِّینَ. أَلَا لِلَّهِ الدِّینُ الْخَالِصُ)[الزمر:2-3] ما این كتاب را به حق بر تو نازل كردیم، خدا را پرستش كن و دین خود را براى او خالص گردان. آگاه باشید دین خالص از آن خدا است.

2- میل و علاقه‌ی درونی معلم در تعلیم قرآن به اولاد مسلمین و دوست داشتن این کار به جهت جلب رضای خدا.

3- عدم تجاوز از سوره‌ای به سوره دیگر در صورت عدم یادگیری و تثبیت آن در ذهن فراگیران.

4- تشویق معلم شاگردان را به تلاوت مستمر روزانه از اول جایی که خوانده تا جایی که رسیده‌اند.

و این تلاوت روزانه اگر چه اندک باشد، امّا از تلاوتی که در آن انقطاع وجود دارد نافع‌تر است؛ چرا که از رسول اکرم-صلى الله علیه وسلم- آمده: «أحب الأعمال إلى الله أدومها وإن قل».

5- بر قاری قرآن و معلم لازم است که در این حلقه‌های تلاوت قرآن دارای وضو و طهارت باشند.

6- از دیگر اسلوب فعال در تلاوت قرآن کریم تشویق طلاب به تلاوت تأملی می‌باشد و آن به حضور قلب و احساس کردن عظمت خدای متعال در دل‌ها می‌باشد؛ چرا که قرآن کلام خدای متعال خطاب به انسان می‌باشد و انسان هم مخاطب این قرآن از جانب خدای سبحان می‌باشد.

الأسلوب تربیتی فعال در تعلیم فهم قرآن كریم:

این اسلوب، جدای از اسلوب تربیتی فعال در تلاوت قرآن کریم نیست، بلکه هر کدام از آن‌ها مکمل و محتاج یکدیگراند و این تقسیم‌بندی به قصد فهم آن صورت گرفته است.

این اسلوب در قرآن کریم دارای جایگاه ویژه‌ای می‌باشد چرا که مقصود مهم از قرآن کریم، فهم و تدبر معانی برای عمل به آن می‌باشد و فهم قرآن كریم لّب معرفت و کلید عمل آن می‌باشد، خدای متعال می‌فرماید: (كِتَابٌ أَنْزَلْنَاهُ إِلَیكَ مُبَارَكٌ لِیدَّبَّرُوا آیاتِهِ وَلِیتَذَكَّرَ أُولُو الْأَلْبَابِ)[ص:29] این كتابى است پر بركت كه بر تو نازل كرده‌ایم تا در آیات آن تدبر كنند و صاحبان مغز (و اندیشه) متذكر شوند.

به هر حال اسلوب فعال در فهم قرآن کریم در امور زیر متمثل می‌گردد:

أ- قرائت مستمر كتب تفسیر به منظور دانستن و فهم الفاظ قرآن كریم و معانی آن همراه با تأمل به منظور دانستن مقاصد آیات برای عمل بدان.

ب- سؤال از اهل خبره، علما و متخصصین در تفسیر از معانی آیات قرآن كریم.

جـ- ربط قرآن كریم به واقعیت‌های معاصر و آنچه مسلمان در زندگی با آن روبرو هستتند؛ چرا که قرآن لازمه‌ی راه و روش زندگی انسان مؤمن است که باید در تمام شئون او مشهود باشد.

قرآن کریم هدایت کرده به اعمال فكر و فهم در تدبر آیاتش و ربط آن به كون و انفس، خداوند می‌فرماید: (وَفِی أَنْفُسِكُمْ أَفَلَا تُبْصِرُونَ)[الذاریات:21] و در وجود خود شما (نیز آیاتى است) آیا نمى‌بینید؟!.

اسلوب تربیتی فعال در حفظ قرآن كریم:

خداوند می‌فرماید: (بَلْ هُوَ آیاتٌ بَینَاتٌ فِی صُدُورِ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَمَا یجْحَدُ بِآیاتِنَا إِلَّا الظَّالِمُونَ)[العنكبوت:49] بلكه این كتاب آسمانى مجموعه‌اى از آیات روشن است كه در سینه صاحبان دل جاى دارد و آیات ما را جز ستمگران انكار نمى‌كنند.

و رسول اکرم-صلى الله علیه وسلم-، سید حفاظ و برترین‌شان نسبت به قرآن كریم می‌باشد و در موارد این اسلوب تربیتی قواعدی می‌باشد که در زیر آمده است:

إخلاص نیت، إصلاح قصد، رضای خدا را مدّ نظر داشتن، تصحیح نطق و تلاوت و از مهمترین طرق فعال در این مورد شنیدن از یک قاری برجسته می‌باشد، سپس مشخص کردن مقدار حفظ روزانه بر حسب قدرت و استطاعت، سپس جایز نبودن انتقال به آیه یا سوره‌ی موجود در صورت عدم تثبیت آیات یا سوره‌های قدیمی و از اموری که یاری‌گر حفظ می‌باشد، فهم آیات محفوظه و معرفت وجه ارتباط آن‌ها با هم و با زندگی روزمره می‌باشد.

و منتها و غایت مجد حفظ قرآن كریم بخاطر رضای خدا و عمل و تمسک بدان می‌باشد.

و از چیزهایی که به حفظ کتاب خدا کمک می‌کند تقوای خدا بطور آشکارا و نهانی می‌باشد، خداوند می‌فرماید: (وَاتَّقُوا اللَّهَ وَیعَلِّمُكُمُ اللَّهُ وَاللَّهُ بِكُلِّ شَیءٍ عَلِیمٌ)[البقرة:282) از خدا به پرهیزید و خداوند به شما تعلیم مى‌دهد، خداوند به همه چیز داناست، (...وَمَنْ یتَّقِ اللَّهَ یجْعَلْ لَهُ مِنْ أَمْرِهِ یسْرًا)[الطلاق:2] و هر كس تقواى الهى پیشه كند خداوند كار را بر او آسان مى‌سازد.

و حفظ قرآن شامل اقامه‌ی حدود آن می‌باشد؛ چرا که اقامه‌ی حدود آن در برگیرنده فعل مأمورات و ترك منهیات است.

و به این سبب اسلوب تربیتی فعال در حفظ قرآن كریم مبنی بر تقواى خدای متعال و رجاء مغفرت و عطای او می‌باشد.

و بر هر مسلمانی است تا بر حفظ قرآن کریم به قدر استطاعت حریص باشد؛  چرا که در حفظ کتاب خدا خیر زیاد و اجر بزرگ وجود دارد، و اگر تمام آن حفظ نمی‌شود، تمام آن نباید ترک گردد؛ زیرا قرآن نور و شفاء می‌باشد، و در حدیث شریف آمده: «إن الذی لیس فی جوفه شیء من القرآن كالبیت الخرب».[ترمذی]

اسلوب تربیتی فعال در عمل به قرآن كریم:

خداوند می‌فرماید: (مَثَلُ الَّذِینَ حُمِّلُوا التَّوْرَاةَ ثُمَّ لَمْ یحْمِلُوهَا كَمَثَلِ الْحِمَارِ یحْمِلُ أَسْفَارًا بِئْسَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذِینَ كَذَّبُوا بِآیاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ لَا یهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ)[الجمعة:5] كسانى كه مكلف به تورات شدند ولى حق آن را ادا ننمودند مانند درازگوشى هستند كه كتاب‌هایى را حمل مى‌كند، قومى كه آیات الهى را تكذیب كردند مثال بدى دارند و خداوند جمعیت ظالمان را هدایت نمى‌كند.

تلاوت قرآن کریم و فهم و حفظ آن در زندگی انسان مسلمان مهم می‌باشد، امّا لُبّ تعامل با کتاب خدای متعال، عمل به آن در تمام شئونات زندگی می‌باشد تا اینکه انسان به سعادت دنیا و آخرت نایل آید، از اصحاب آمده که: «أن رسول الله صلى الله علیه وسلم كان یقرئهم (العشر آیات) فلا یجاوزونها إلى عشر أخرى حتى یعملوا ما فیها من العمل، فتعلمنا القرآن والعمل جمیعا».

و پیامبر اکرم-صلی الله علیه والسلام- تبیین فرموده، اهمیت عمل به کتاب خدای متعال را آنجا که فرموده: «المؤمن الذی یقرأ القرآن ویعمل به كالأترجة طعمها طیب وریحها طیب، والمؤمن الذی لا یقرأ القرآن ویعمل به كالتمرة طعمها طیب ولا ریح لها، ومثل المنافق الذی یقرأ القرآن كالریحانة ریحها طیب وطعمها مر، ومثل المنافق الذی لا یقرأ القرآن كالحنظلة طعمها مر أو خبیث وریحها مر».

و از ابن عباس در تفسیر قول خدای متعال: (یتْلُونَهُ حَقَّ تِلَاوَتِهِ)[البقرة:121] آن را از روى دقت مى‌خوانند، آمده یعنی آنگونه که شایسته است تبعیت می‌کنند.

اسلوب فعال برای عمل به قرآن كریم شامل تطبیق تربوی می‌باشد و این تطبیق در برگیرنده‌ی فعل و ترك می‌باشد، یعنی انجام فعل مأمور به و ترك منهی از آن، همراه با التزام به اخلاق آراسته و آداب فاضله و ترک اعمال ناشایست و اجتناب از آن‌ها است.

رسول اکرم-صلى الله علیه وسلم- می‌فرماید: «من قرأ القرآن وعمل بما فیه ألبس الله والدیه تاجا یوم القیامة، ضوؤه أحسن من ضوء الشمس فی بیوت الدنیا فما ظنكم بالذی عمل بهذا؟».

و اسلوب تربیتی فعال در عمل به قرآن به وضوح در تذکر به فراگیران و ترغیب به حفظ آیات و عمل بدان‌ها مشهود می‌باشد؛ چرا که حفظ بدون عمل به احکام قرآن از اعمال ناپسندیده می‌باشد، به همراه تشویق به خواندن سیره‌ی بزرگان دین همان‌ها که از حفظ ده آیه از قرآن کریم تجاوز نمی‌کردند، مگر اینکه بدان عمل می‌کردند همراه با تمرکز بر الگوی نیکو که معلم می‌باشد؛ چرا که چون رفتار قرآنی او را فراگیران می‌بینند، بدان جذب شده و آن‌ها هم آن را انجام می‌دهند.

و این مقاله را با سخنی از سیدنا علی بن أبی طالب خاتمه می‌دهیم که: «‌ای حاملین قرآن – یا علم– بدان عمل کنید؛ چرا که عالم کسیست که به علمش عمل کند و علم و عملش موافق هم باشند و به زودی اقوامی می‌آیند که علم را حمل می‌کنند که از ترقوه‌یشان تجاوز نمی‌کند (یعنی مرد عمل نیستند و تنها به گفتار بسنده می‌کنند)، عمل‌شان با علم‌شان و نهان‌شان با ظاهرشان مخالف است، در حلقات به‌منظور فخرفروشی می‌نشینند، حتی بخاطر نشستن در مجلس دیگری غضبناک می‌شوند، آنان در آن مجالس اعمالشان بسوی خدا بلند نمی‌شود. و لذا بر طالبان قرآن کریم است که خود را به اخلاق نیکو زینت دهند و خدا را در آشکارا و نهانی مراقب خود بدانند و بر این علم نافع مراقبت نمایند.