روزنامه‌نگار موفقی که با تقدیم یک پیام مترقی موجب تنویر عقل‌ها و تعالی اندیشه‌ها می‌گردد، نیازمند بسیاری از صفاتی است که لیاقت ادای نقش ارزنده و رسالت بزرگی را که صلاح و شرافت و پیشرفت جامعه بر آن استوار است، به وی می‌دهد. در این مقاله می‌کوشیم، از زبان قرآن کریم، که منشأ تمام نیکی‌ها و تمام دانش‌های سودمند است و هر متخصصی به سهم خویش در آن به خواسته خود دست می‌یابد، ویژگی‌های فرد رسانه‌ای موفق را از طریق شخصیت حضرت موسی (علیه‌السلام) بازگو کنیم:
۱-با داشتن هدفی بزرگ و شریف
مبلغ موفق در راستای خدمت به رسالت ارجمند رسانه‌ای خویش و به منظور کسب رضای خدا و اصلاح زمین و مبارزه با ستم و تحقق عدالت و نیکی برای انسانیت گام برمی‌دارد. و این تکلیفی است از جانب خداوند که در سوره شعراء حضرت موسی را بدان مامور کرده است:
(وَإِذْ نَادَى رَبُّکَ مُوسَى أَنْ ائْتِ الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ * قَوْمَ فِرْعَوْنَ أَلا یَتَّقُونَ) (شعراء/۱۰-۱۱)
«و (به یادآر) آنگاه را که پروردگارت، موسی را ندا داد که به سوی قوم ستمکار برو. قوم فرعون، آیا تقوا پیشه نمی‌کنند؟»
۲-حرص ورزیدن بر موفقیت رسالت رسانه‌ای
مبلغ موفق از عدم پذیرش رسالت رسانه‌ای خود می‌ترسد و در نتیجه آن را به بهترین وجه انجام می‌دهد تا مورد پذیرش (مخاطبان) قرار گیرد. حضرت موسی بعد از آنکه مکلف به رسالت شد، گفت: (... رَبِّ إِنِّی أَخَافُ أَنْ یُکَذِّبُونِ) (شعراء/۱۲) «پروردگارا! همانا می‌ترسم که مرا تکذیب کنند.»
۳-برخورداری از سعه‌ی صدر و اشراف کامل بر رسالت رسانه‌ای
فرد رسانه‌ای باید از سعه‌ی صدر و اشراف کامل بر موضوع برخوردار باشد تا بتواند دیگران را بدان قانع کند، حضرت موسی-علیه‌السلام- قبل از اینکه جهت ابلاغ رسالت (نزد فرعون) برود، حریص بود بر اینکه دعا کند (و از خدا سعه‌ی صدر بخواهد): (قَالَ رَبِّ اشْرَحْ لِی صَدْرِی) (طه/۲۵) (موسی) گفت: پروردگارم! سینه‌ام را گشایش بخش.
حضرت موسی-علیه‌السلام- همچنین از ضیق صدر بیمناک بود:
(قَالَ رَبِّ إِنِّی أَخَافُ أَنْ یُکَذِّبُونِ * وَیَضِیقُ صَدْرِی و...) (شعراء/۱۲-۱۳) (موسی) گفت: «پروردگارا! من می‌ترسم که مرا تکذیب کنند و سینه‌ام تنگ شود...»
۴-حرص ورزیدن بر فراهم آوردن وسایل لازم برای پیام رسانی
پیام‌رسانی نیازمند وسایل و سازوکارهایی است که باید فرد رسانه‌ای موفق بر فراهم آوردن آن‌ها حریص باشد، حضرت موسی-علیه‌السلام- حریص بود بر اینکه خداوند همه‌ی کار‌ها را برای او آسان گرداند و با تضرع دست به دعا می‌شد (وَیَسِّرْ لِی أَمْرِی) (طه/۲۶) «و کارم را برایم آسان کن.»
۵-برخورداری از مهارت و قدرت بیان خوب
زبان گویا و سخن رسا از مهم‌ترین ویژگی‌های لازم برای مبلغ موفق است، حضرت موسی-علیه‌السلام با تضرع از پروردگار خود می‌خواست که چنین زبان و بیانی را به وی بدهد (وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسَانِی* یَفْقَهُوا قَوْلِی) (طه/۲۷-۲۸) «و گرهی از زبانم بگشا تا سخنم را بفه‌مند.»
وی از نارسایی زبان و در نتیجه از شکست رسالت خود بیمناک بود (قَالَ رَبِّ إِنِّی أَخَافُ أَنْ یُکَذِّبُونِ * وَیَضِیقُ صَدْرِی وَلا یَنْطَلِقُ لِسَانِی...) (شعراء/۱۲-۱۳) «گفت: پروردگارا می‌ترسم که مرا تکذیب کنند، و سینه‌ام تنگ شود و زبانم روان نگردد...»
۶-حرص ورزیدن بر کار گروهی
کار رسانه‌ای بدون داشتن روحیه‌ی گروهی و همکاری مشترک و هماهنگی در ادای نقش‌های مورد نظر با موفقیت انجام نمی‌شود، از این روی حضرت موسی-علیه‌السلام- از پروردگار خود درخواست کرد که وی را بوسیله‌ی برادرش هارون یاری کند (وَاجْعَلْ لِی وَزِیراً مِنْ أَهْلِی * هَارُونَ أَخِی* اشْدُدْ بِهِ أَزْرِی * وَأَشْرِکْهُ فِی أَمْرِی * کَیْ نُسَبِّحَکَ کَثِیراً * وَنَذْکُرَکَ کَثِیراً * إِنَّکَ کُنْتَ بِنَا بَصِیراً * قَالَ قَدْ أُوتِیتَ سُؤْلَکَ یَا مُوسَى) (طه/۲۹-۳۶) «و از خانواده‌ام وزیری برایم قرار ده، هارون برادرم را، پشتم را بدو استوار گردان، و او را در کارم شریک ساز، تا تو را بسیار تسبیح گوییم و بسیار تو را یاد کنیم، همانا تو به ما بینایی. (خداوند) فرمود:ای موسی! خواسته‌ات برآورده شد.»
و در جای دیگر (قَالَ رَبِّ إِنِّی أَخَافُ أَنْ یُکَذِّبُونِ * وَیَضِیقُ صَدْرِی وَلا یَنْطَلِقُ لِسَانِی فَأَرْسِلْ إِلَى هَارُونَ) (شعراء/۱۲-۱۳) «گفت: پروردگارا! می‌ترسم که مرا تکذیب کنند، وسینه‌ام تنگ شود و زبانم روان نگردد و پس به سوی هارون بفرست!»
۷-برخورداری از اخلاق نیکو
فرد فعال در زمینه‌ی رسانه باید از اخلاقی نیکو برخوردار باشد؛ تا رسالت او به سبب تهمت‌هایی که به سلوک و رفتار وی بر‌می‌گردد مشوش نگردد و در معرض انتقام قرار نگیرد. و این همان چیزی است که حضرت موسی بخاطر حادثه‌ای (غیرعمد) که مرتکب شده بود از آن بیم داشت:
(وَلَهُمْ عَلَیَّ ذَنْبٌ فَأَخَافُ أَنْ یَقْتُلُونِ) (شعراء/۱۴) «و برای آنان بر من گناهی است که می‌ترسم (بخاطر آن) مرا بکشند.»
قتل (غیر عمدی) که موسی مرتکب آن شده بود فرعون را بر آن داشت که به موسی بگوید آنگاه که رسالت (خود) را بر وی عرضه کرد) وَفَعَلْتَ فَعْلَتَکَ الَّتِی فَعَلْتَ وَأَنْتَ مِنْ الْکَافِرِینَ) (شعراء/۱۹) «و (آن) کار خود را که کردی، کردی و تو از ناسپاسان هستی.»
بنابراین سلوک و رفتار ناپسند، گاهی فرد فعال در زمینه‌ی رسانه را از ادای نقش مطلوب خود باز می‌دارد، لذا مبلغ موفق باید در رعایت حقوق دیگران، اخلاق نیکو، سیره‌ی پاک و اجتناب از بدی کردن با دیگران پیشتاز مردم باشد.
۸-مهارت در فن گفتگو
فن گفتگو، روابط عمومی، امتناع و تاثیر در دیگران و آمادگی کامل برای مواجهه با حوادث غیرمترقبه از لوازم ضروری برای مبلغ موفق به حساب می‌آیند، و این نکته از گفتگوی حضرت موسی-علیه‌السلام- با فرعون به وضوح فهمیده می‌شود.
۹-عینیت‌گرایی و اعتراف به خطا
هنگامی که فرعون با حادثه‌ی قتل (غیرعمد) با موسی مواجه شد و وی را به باد انتقاد گرفت، حضرت موسی-علیه‌السلام- در رد سخنان وی به خطای خود اعتراف کرد و جهت تقویت موضع خود مقرر داشت که خداوند به فضل خود بعد از گمراهی، وی را هدایت کرده و نعمت رسالت را به وی داده است: (قَالَ فَعَلْتُهَا إِذاً وَأَنَا مِنْ الضَّالِّینَ * فَفَرَرْتُ مِنْکُمْ لَمَّا خِفْتُکُمْ فَوَهَبَ لِی رَبِّی حُکْماً وَجَعَلَنِی مِنْ الْمُرْسَلِینَ) (شعراء/۲۰-۲۱) «(موسی) گفت: آن (قتل) را انجام دادم آنگاه که من گمراه بودم، پس هنگامی که از شما ترسیدم فرار کردم و پروردگارم به من داوری بخشید و مرا از پیامبران قرار داد.»
این موضع‌گیری به انسان می‌آموزد که چگونه عذر بیاورد و در عین حال موضع خود را تقویت کند. اینکه عذر آوردن باعث شکست انسان و دست کشیدن وی از ابلاغ رسالتش نمی‌شود؛ بلکه در عین اینکه انسان عذر می‌آورد، باید موضع خود را تقویت کند و بر ابلاغ رسالت خود دوام داشته باشد.
۱۰- رویارویی با شیطنت و ریشخند با روحیه‌ی عالی
هدف اصلی ریشخند شکست معنوی طرف مقابل است و مبلغ موفق کسی است که با روحیه‌ای عالی با آن رویارویی می‌کند؛ گویی دژ مستحکمی است که بمباران آن هیچ فایده‌ای دربرندارد.
هنگامی که فرعون در رویارویی با موسی (ع) گفت: (... أَلَمْ نُرَبِّکَ فِینَا وَلِیداً وَلَبِثْتَ فِینَا مِنْ عُمُرِکَ سِنِینَ) (شعراء/۱۸) «مگر در کودکی تو را نزد خود نپروراندیم و سالهایی از عمرت را نزد ما نگذراندی؟»
حضرت موسی (ع) چنین پاسخ داد: (وَتِلْکَ نِعْمَةٌ تَمُنُّهَا عَلَیَّ أَنْ عَبَّدْتَ بَنِی إِسْرَائِیلَ) (شعراء/۲۲) «و (آیا) این نعمتی است که بر من منت می‌نهی که بنی‌اسرائیل را به بردگی گرفته‌ای؟»
۱۱- پاسخ بزرگوارانه به تهاجم دیگران و به‌دور از بدرفتاری
گاهی طرف مقابل، انسان را مورد تهاجم قرار می‌دهد و با او بدرفتاری می‌کند، تا وی را نیز به بدرفتاری و خطا بکشاند. از این جهت است که حضرت موسی (ع) به ما یاد می‌دهد که چگونه به تهاجم (دیگران) با روشی متناسب با سطح تهاجم پاسخ دهیم که به بدرفتاری منجر نشود.
هنگامی که حضرت موسی (ع) فرعون را به ایمان به خدا، پروردگار جهانیان دعوت کرد، با دشنام و بدرفتاری به وی پاسخ داد: (قَالَ إِنَّ رَسُولَکُمْ الَّذِی أُرْسِلَ إِلَیْکُمْ لَمَجْنُونٌ) (شعراء/۲۷) «(فرعون) گفت: بی‌گمان پیامبری که نزد شما فرستاده شده است دیوانه است.» ولی حضرت موسی (ع) با بزرگواری و با قوت و نزاکت به فرعون پاسخ داد: (قَالَ رَبُّ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَمَا بَیْنَهُمَا إِنْ کُنْتُمْ تَعْقِلُونَ) (شعراء/۲۸) «(موسی) گفت: (پروردگار جهانیان) پروردگار مشرق و مغرب و آنچه میان آن‌ها است اگر خرد بورزید.»
۱۲- آمادگی برای رویارویی با تهدید‌ها و خطر‌ها
در بسیاری از مواقع فرد رسانه‌ای در اثنای جهاد کلامی خود، با چالش‌ها و خطر‌ها و تهدیدهایی مواجه می‌شود که باید برای مقابله با آن‌ها خود را آماده کند و در راه خود ثابت‌قدم بماند و به ادای رسالت خود ادامه دهد و یقین یابد که روزی و اجل بدست خدا است نه به دست طاغوت‌ها و فرعون‌های زمانه.
فرعون حضرت موسی را به زندان تهدید می‌کند! (قَالَ لَئِنْ اتَّخَذْتَ إِلَهَاً غَیْرِی لأَجْعَلَنَّکَ مِنْ الْمَسْجُونِینَ) (شعراء/۲۹) «(فرعون) گفت: اگر خدایی جز من برگیری همانا تو را از زندانیان قرار می‌دهم.» ولی نتیجه چه شد؟ چه کسی رفت و نابود شد و چه کسی باقی ماند و به فرمان خدا عزیز گشت؟!
۱۳- تلاش برای تغییر گرایش‌ها
فرد رسانه‌ای موفق از نقش اصلاحی خود در راستای تغییر جهت گرایش‌ها و خواهش‌ها و اندیشه‌ها به سوی حق و عدالت و نیکی نا‌امید نمی‌شود و آرزو می‌کند که طرف مقابل دعوت وی را اجابت کند و می‌کوشد در برابر نیکی تسلیم شود؛ اگر چه او را تهدید کند. موضع حضرت موسی (ع) در برابر فرعون در این زمینه قابل توجه است: (قَالَ لَئِنْ اتَّخَذْتَ إِلَهَاً غَیْرِی لأَجْعَلَنَّکَ مِنْ الْمَسْجُونِینَ * قَالَ أَوَلَوْ جِئْتُکَ بِشَیْءٍ مُبِینٍ) (شعراء/۲۹-۳۰) «(فرعون) گفت: اگر خدایی جز من برگیری همانا تو را از زندانیان قرار می‌دهم. (موسی) گفت: اگر چه چیز روشنی را برایت آورده باشم؟»
۱۴- توانایی ابلاغ رسالتی جذاب متناسب با زبان عصر
فرد رسانه‌ای باید پیامی تاثیر‌گذار و جذاب ارائه کند که با محیطی که در آن زندگی می‌کند متناسب باشد. در زمان حضرت موسی (ع) سحر و ساحری حکمفرما بود، لذا آن حضرت چیزی بالا‌تر از قدرت ساحران را با خود آورد. (قَالَ أَوَلَوْ جِئْتُکَ بِشَیْءٍ مُبِینٍ* قَالَ فَأْتِ بِهِ إِنْ کُنْتَ مِنْ الصَّادِقِینَ * فَأَلْقَى عَصَاهُ فَإِذَا هِیَ ثُعْبَانٌ مُبِینٌ* وَنَزَعَ یَدَهُ فَإِذَا هِیَ بَیْضَاءُ لِلنَّاظِرِینَ) (شعراء/۳۰-۳۳) «(موسی) گفت: اگر چه چیز روشنی را برایت آورده باشم؟ (فرعون) گفت: اگر راست می‌گویی آن را بیاور. پس (موسی) عصای خود را افکند و ناگهان اژدهایی آشکار شد و دستش را درآورد که ناگهان برای بینندگان درخشان شد.»
۱۵- ابلاغ پیام با کلمات اندک، گویا و تاثیر‌گذار
این ویژگی را می‌توان از این گفتگو به وضوح فهمید: (قَالَ فِرْعَوْنُ وَمَا رَبُّ الْعَالَمِینَ * قَالَ رَبُّ السَّمَوَاتِ وَالأَرْضِ وَمَا بَیْنَهُمَا إنْ کُنتُمْ مُوقِنِینَ * قَالَ لِمَنْ حَوْلَهُ أَلا تَسْتَمِعُونَ * قَالَ رَبُّکُمْ وَرَبُّ آبَائِکُمْ الأَوَّلِینَ) (شعراء/۲۳-۲۶) «(فرعون) گفت: پروردگار جهانیان کیست؟ (موسی) گفت: پروردگار آسمان‌ها و زمین و آنچه میان آن‌ها است؛ اگر اهل یقین باشید. (فرعون) به اطرافیان خود گفت: آیا نمی‌شنوید؟ (موسی) گفت: پروردگار شما و پروردگار پدران نخستین شما است.
۱۶- ادای رسالت با نرمی و آرامی
نرمش و آرامی قفل‌های درون را باز می‌کند و عرضه‌ی زیبای رسالت، زمینه‌ی پذیرش آن را فراهم می‌نماید و یاد‌آوری خوب شخص مخاطب را وامی‌دارد که رسالت را بپذیرد. رسالت حضرت موسی (ع) حتی با طاغیان مجرم چنین بود: (اذْهَبَا إِلَى فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغَى * فَقُولا لَهُ قَوْلاً لَیِّناً لَعَلَّهُ یَتَذَکَّرُ أَوْ یَخْشَى) (طه/۴۳-۴۴)» به سوی فرعون بروید که او سرکشی کرده است، و با او به نرمی سخن بگویید باشد که پند بگیرد یا بترسد. «
(هَلْ أتَاکَ حَدِیثُ مُوسَى * إِذْ نَادَاهُ رَبُّهُ بِالْوَادِی الْمُقَدَّسِ طُوًى* اذْهَبْ إِلَى فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغَى * فَقُلْ هَلْ لَکَ إِلَى أَنْ تَزَکَّى * وَأَهْدِیَکَ إِلَى رَبِّکَ فَتَخْشَى) (نازعات/۱۵-۱۹) آیا داستان موسی به تو نرسیده است؟ آنگاه که پروردگارش او را در وادی مقدس طوی فراخواند. (فرمود:) به سوی فرعون برو که همانا او سرکشی کرده است.(به او) بگو: آیا بر آن هستی که پاکیزگی بیابی؟ و تو را به سوی پروردگارت هدایت کنم تا بترسی؟
۱۷- منطقی بودن و تدریجی عمل کردن و ارائه‌ی رخداد‌های شگفت در وقت مناسب
حضرت موسی (ع) عرضه‌ی رسالت خود را با روشی آرام و گفتگویی منطقی آغاز کرد. از طریق آن به توضیح افکار و بیان حقایق و رد اتهامات پرداخت. و هنگامی که گفتگوی عادی نتیجه نداد، رخداد‌های شگفت و چیز‌های جدید و جذاب- یعنی عصا و ید بیضا- را تقدیم کرد در حالیکه قبل از گفتگوی منطقی از آن‌ها استفاده نکرد بلکه آن‌ها را برای زمان مناسب خود نگه داشت.
نظرات