برگزاری مراسم مولودی خوانی در کردستان سابقه‌ای دیرینه دارد و هر ساله در ایام ماه ربیع الاول اکثر اقشار مختلف جامعه، زن و مرد پیر و جوان، غنی و فقیر در منازل، مساجد و... جمع شده و به مناسبت مولود حضرت محمد -صلّی الله علیه وسلّم- به نعت و مدح این بزرگوار می‌پردازند و بسیار باشکوه و پرشور برگزار می‌شود و از یک طعام می‌خورند و هماهنگ و همنوا، گوش جان به نغمه‌های زیبای مراسم می‌سپرند.
مکان اجرای مراسم را با شمع و انواع چراغ منور می‌سازند. عود می‌افروزند تا فضای محیط معطر شود. بر روی سر و دست اهل مجلس گلاب می‌پاشند و مجلسیان صلوات‌گویان تشکر می‌کنند. با وسایل تزیینی محل را زینت داده و با نقل و شیرینی و شربت و غذا از حاضران پذیرایی می‌کنند. لذا می‌توان گفت که یکی از جلوه‌های جالب و زیبای موسیقی مذهبی را در کردستان می‌توان در ماه ربیع‌الاول که در میان عامه‌ی مردم به ماه مولود میلاد حضرت محمد -صلّی الله علیه وسلّم- مشهور است مشاهده کرد.
پیشینه‌ی مولود خوانی:
بیشتر تاریخ‌نگاران بنیانگذار و اولین حکمرانی که جشن مولود را برگزار کرده است «مظفرالدین ابوسعید» پادشاه اربیل (هولیر) عراق می‌دانند. این شخصیت ارجمند احترام زیادی برای جشن مولود قایل بوده و در هر جشن مولودی، مسلمانان را دور هم جمع کرده است. سپس در مصر، مراکش، اردن و دیگر شهر‌های بزرگ اسلامی برگزار شده است.
دیدگاه برخی از اندیشمندان در باره آغاز جشن میلاد پیامبر -صلی الله علیه وسلم-
آغاز پیدایش جشن میلاد پیامبر -صلی الله علیه وسلم- به امیری از امرای اربیل در عراق بنام «الملک المظفر أبو سعید کوکْبُری ابن زین الدین علی بن تبکتکین» (وفات ۶۳۰هـ) در قرن هفتم هجری برمی‌گردد، که وی به جشن میلاد پیامبر -صلی الله علیه وسلم- اهمیت زیادی می‌داد، و چنان آنرا با شکوه برگزار می‌کرد که مردم زیادی از بغداد، سنجار، موصل و جزیره در آن شرکت می‌کردند. مقریزی در کتاب «السلوک لمعرفة دول الملوک» و امام ذهبی در کتاب «تاریخ الإسلام» و امام ابن کثیر در «البدایة والنهایة» و دیگران به این مطلب اشاره کرده‌اند.
امام ابن کثیر (۷۰۰ – ۷۷۴هـ) در «البدایة والنهایة» در باره‌ی او چنین می‌گوید: «الملک المظفر أبو سعید کوکْبُری ابن زین الدین علی بن تبکتکین یکی از سخاوتمندان و سروران بزرگ، و یکی از پادشاهان عظیم الشأن بود، و آثار خوبی را از خود بجای گذاشت، … و مولود شریف (میلاد رسول الله -صلی الله علیه وسلم-) را در ماه ربیع الأول انجام می‌داد، و برای آن جشن بزرگی را برپا می‌کرد، و با این حال مردی با شهامت، شجاع، دلیر، قهرمان، خردمند، دانشمند و دادگر بود -رحمه الله وأکرم مثواه- و شیخ أبو الخطاب ابن دحیة برای او کتابی را درباره‌ی مولد نبوی تألیف کرد بنام: «التنویر فی مولد البشیر النذیر» و بخاطر این کتاب به او هزار دینار جایزه داد و دوران امارتش تا دوران دولت صلاحیه ادامه پیدا کرد، و شهر عکا را محاصره کرد، تا آن سال سیره و سریره‌اش (ظاهر و باطنش) مورد ستایش بود.»
«سخاوی» می‌فرماید: «بعد از قرن سوم در بیشتر مناطق و شهر‌های بزرگ اسلامی؛ این مراسم بدین صورت آغازشد. در شب صدقه دادن و در روز با خواندن زندگی پیامبر -صلّی الله علیه وسلّم-».
«ابن جوزی» می‌فرماید: «اولین حاکمی که یاد بود سالروز تولد پیامبر -صلّی الله علیه وسلّم- را جشن گرفت؛ «ملک مظفر ابو سعید» حاکم شهر اربیل (هه‌ولێر) بوده، که «حافظ بن دحیه» کتابی را در این زمینه (و با تشریح زندگی پیامبر -صلّی الله علیه وسلّم-) برای حاکم نوشت؛ با نام «التنویر بمولود البشیر النذیر»، که «ملک مظفر» هزار درهم به عنوان جایزه به ایشان داد».
«حافظ بن دحیه» خود می‌گوید: «هنگامی که به شهر اربیل رفتم دیدم حاکم این شهر «سلطان مظفر» علاقه‌ی فراوانی به شخصیت پیامبر دارد از من خواست که کتابی در زمینه‌ی شخصیت پیامبر برای این مراسم بنویسم من هم شروع کردم به نوشتن «التنویر بمولود البشیر النذیر»، که خود در این مراسم با شکوه شرکت کردم و خود مولودی را خواندم».
«ملک مظفر الدین» حاکمی شجاع، عاقل، عادل و قدرتمندی بود که هر ساله در اوّل ماه ربیع الأول: قاریان، شاعران، وعّاظ را برای مراسم مولودی دعوت می‌کرد، سیصد هزار دینار را برای این مراسم خرج می‌کرد.
دو روز قبل از عید؛ از درب قلعه تا میدان گنبد‌های از خشت درست می‌کرد، هر گنبدی مخصوصی اشخاصی از وزرا و معاونین عالمان و مشاهیر و... شهر را چراغانی می‌کرد و مشعل را روشن می‌کرد، دستور می‌داد شتران، گاو و گوسفندان را به میدان به شکل زاید الوصفی مزیّن می‌کرد ببرند؛ و برای روز عید همه‌ی مردم را به میدان فرا می‌خواند برای اجرای مراسم مولودی پیامبر -صلّی الله علیه وسلّم- و دستور می‌داد که آشپز‌ها دیگ (دیزه) را آماده کنند و دستور ذبح حیواناتی که به میدان آورده شده بود، و با طعام گونان و لذیذ از مردم و مهمانان پذیرایی می‌کرد، و همچنین دستور می‌داد در بین مردم حلوا و میوه پخش شود. دستور می‌داد برای علما، اندیشمندان و مشایخ لباس تهیه شود.
ابن خلکان می‌فرماید: «ملک مظفر» شخصی بسیار متواضع و فروتن، نیک نفس و بسیار بخشنده و سخاوتمند. علاقه‌ی بسیار به اندیشمندان داشت؛ علی الخصوص به فقهاء و محدثین».
احمد تیمور می‌گوید: «حافظ بن دحیه» از بزرگان علما و مشاهیر فضلا بود، جهانگرد و متخصص در علوم الحدیث بوده، آشنای به علوم نحو، لغت و اشعار و رویدادهای عرب بود، برای دریافت علوم الحدیث با اکثر مشاهیر دنیای اسلام دیدار داشته و به اکثر کشورهای سفر کرده از جمله: اندلس، مراکش، افریقا، مصر، شام، عراق، خراسان، اصفهان، نیشابور و اربیل (هه‌ولێر).
تاریخچه‌ی نگاشته شدن «قصیده‌ی بردیه» (که در همه‌ی مراسم‌های مولودی در مساجد، منازل، تکایا، حانقاه‌ها و به مناسبت‌ها مختلف از جمله اجازه گرفتن یکی از طلبه‌ها و ازدواج و یا برداشت محصول و درو کردن در کردستان خوانده می‌شد): این قصیده توسط شخصی به نام محمد بوصیری اهل مصر که مبتلا به بیماری جذام بود و از طرف همه حتی خانواده‌اش طرد شده و در کنج تنهایی‌هایش به مدح و ثنای پیامبر پرداخته و این اشعار را نگاشت خود می‌گوید: «در خواب به خدمت پیامبر -صلّی الله علیه وسلّم- رسیدم هنگامی که بیت: مولای صلی... را گفتم برای بیت بعدی نمی‌دانستم چه بگویم پیامبرفرمودند: علی حبیبک خیر الخلق کلهم. را بگو».
اهداف برگزاری مولودی:
۱-صرفاً به عنوان سنّت حسنه و عشق عمیق به شخصیت پیامبر -صلّی الله علیه وسلّم-.
۲-گاهی نذر برای رفع مشکلی قبل یا بعد از آن مثلاً طلب شفا برای مریض یا به شکرانه‌ی بازگشت سلامتی یا رهایی از تصادفات یا بلایی بزرگ، آزاد شدن اسیر یا زندانی، به شکرانه‌ی پایان تحصیلات علوم متداول یا احداث ساختمان یا پایان کار درو در روستا‌ها و برداشت محصول، به دست آوردن نعمتی چون تشکیل زندگی زناشویی یا تولد فرزند و شغلی مناسب و موارد مشابه.
۳-برخی اعتقاد دارند که هر کسی هرسال مراسم مولد را جشن بگیرد صاحب برکت و رزق و روزی خواهد شد، چنانکه این بیت از اشعار مولودی خوانان «هه‌ر که‌سێ هه‌ر ساڵ بیکا به عاده‌ت- نامرێ ئه‌و که‌سه غه‌یر و شه‌هاده‌ت» یعنی هر کس عادت کند که مولودی بگیر جز از راه شهادت نمی‌میرد، ورد زبان هر فردی است. در روستا‌ها هر خانواده‌ای معمولاً یک گوسفند را از ابتدای سال برای مولوی در ایام میلاد حضرت محمد -صلّی الله علیه وسلّم- قرار داده و در این ماه گوشت آن را در بین مردم و همسایه‌ها و نیازمندان توزیع می‌کنند.
شیوه‌ی برگزاری:
این مراسم ماه مولود علاوه بر مساجد در منازل هم برگزار می‌شود، در این مراسم ابتدا چند آیه از قرآن مجید تلاوت می‌شود، بعد از بیان مقدمه‌ای، فصلی از «قصیده‌ی بردیه» خوانده می‌شود، این اولین و معمولیترین آهنگ مولودخوانی است. همه آن را می‌دانند و همزبان و همصدا در نوبت خود، شعرهای سربند را تکرار می کنند. این آهنگ به وسیله‌ی دف، دوطبله همراهی می‌شود.
گاهی فردی شروع به خواندن قصیده‌ی بردیه می‌کند که شامل مدح و ثنا، شمایل و خصلت‌های پیامبراکرم -صلّی الله علیه وسلّم- است می‌کند و در پایان هر بیت، حاضران همصدا و هماهنگ شعر «مولای صلی و سلم دائماً ابدا /علی حبیبیک خیر الخلق کلهم» را زمزمه می‌کنند.
گاهی این مراسم‌ها فردی خوش صدا (در قالب شعر و نثرمسجّع) شروع به خواندن کتاب مولودی نامه که حاوی مطالبی از جهان قبل بعثت، کودکی تا وفات حضرت محمد -صلّی الله علیه وسلّم- است همراه با نوای دلنشین دف قرائت می‌کند.
در پایان، حاضران به احترام شخصیّت حضرت به پا می‌خیزند و رو به قبله ایستاده آهنگ «یارب بالمصطفی» از قصیده‌ی بردیّه می‌خوانند و نیز برای حاضران، شفای بیماران، ترقی اسلام و موارد دیگر بطور دسته‌جمعی در فضایی سرشار از سرور و قلبهایی پر از محبت، ایمان و معنویت و محبت به پیغمبر -صلّی الله علیه وسلّم-، دسته‌جمعی دعا خوانده می‌شود.
امروزه اکثراً در مساجد و عموم مردم شرکت می‌کنند همانند دوران‌های گذشته نیست که روی کتاب باشد و تنها یک نفر مولودی را بخواند بلکه چند نفر سخنرانی می‌کنند و هر کدام به بخشی از زندگی پیامبر -صلّی الله علیه وسلّم- می‌پردازد، و در بین سخنرانان گروههای سرودخوان همراه با دف با آن‌ها همراهی می‌کنند.
دیدگاه برخی از اندیشمندان اسلامی:
«حافظ ابن حجرعسقلانی» می‌فرماید: «اصل عمل مولودی بدعتی است، که هیچکدام از سلف صالح (سه قرن اوّل اسلامی) آن را انجام نداده‌اند، ولی با این وصف، مراسم مولودی شامل دو قسمت بدعت می‌باشد؛ اگر درباره‌ی مسائل مفید باشد این بدعت حسنه است، ولی اگر به شیوه‌ای نادرست اجرا شود بدعت سیئه است».
ابن حجرهیتمی می‌فرماید: اتفاق علما، بر خوبی بدعت حسنه است. مراسم مولودی و اجتماع مردم به منظورآن؛ [جزو] بدعت حسنه است.
شیخ الإسلام ابن تیمیه می‌فرماید: آنچه امروزه پیدا شده و مردم آنجام می‌دهند، یا به منظور تقلید از مسیحیان است [که گناه دارد و نادرست است] و یا به منظور محبّت پیامبر -صلّی الله علیه وسلّم-. که در برابر انجام آن (به منظور محبّت پیامبر -صلّی الله علیه وسلّم-، ثواب به آنجام دهنده می‌رسد.
برخی از مولودنامه‌های موجود به زبان کردی:
۱-مولودنامه «شیخ حسین قاضی» اولین مولودنامه‌ی کردی است که در سال ۱۲۰۸هجری – ۱۷۸۶ میلادی. که ۲۲۶ سال می‌باشد. سروده شده، این مولودنامه به زبان کردی و با نثربسیار زیبای مسجع و با استفاده از کلمات زیبا که تاکنون مولودنامه‌ای با این نثر روان و قوی نوشته نشده، در بین متن از اشعار کردی و عربی استفاده کرده؛ اگر چه اشکالاتی از جهت علمی بر آن وارد است؛ زیرا خیلی مستد نیست.
۲-مولودنامه‌ی «شیخ محمد خال» که به جهت علمی و ادبی در سطح عالی است و نویسنده به شیوه‌ی نثر آن را تألیف کرده است. ماموستای «خال» [ادیب، نویسنده، مترجم و مفسّر قرآن] خود- در چاپ دوم مولودنامه- می‌گوید: «در سال ۱۳۵۸هجری-۱۹۳۶میلادی، مرحوم [شاعرو ادیب] «پیرهمێرد» که استاد زبردستی بود، خواست که مراسم مولودی را برگزار کند، در آن وقت مولودنامه‌ای [به زبان کردی] بجز؛ مولودنامه‌ی «شیخ حسین قاضی» - که صد و پنجاه سال قبل نوشته شده بود- چیز دیگری نبود، که [متأسفانه] مستند علمی و عقلی نداشت و اشعارش [بیشتر] به زبان عربی بود. ناچار «پیرهمێرد» از من خواست؛ مولودنامه‌ای بنویسم، من هم آمدم خلاصه‌ای پیرامون تاریخ پیامبر -صلّی الله علیه وسلّم- نوشتم، بحث‌هایی را انتخاب که بتواند سرمشق برای هر کس و هر ملتی باشد؛ سپس هر مطلبی را که من می‌نوشتم، «پیرهمێرد» آنرا به شعرتبدیل می‌کرد تا در میان مولودنامه آن را با مقام صدای زیبا؛ خوانده شود.
روزی که قبل از مراسم مولودی نای «پیرهمێرد»؛ دوستان و آشنایانی را برای گوش دادن به مولودنامه‌ی تازه دعوت کرد.
استاد «پیرهمێرد» [برای چاپ دوّم] این اشعار را به صورت چاپ برای [انتشارات] فرستاد.
زانستی چرای خوێندنی هه ڵکرددوژمنیێکی وه ک نادانیی کز کرد
ئێستاش ئه‌یه‌وێ بۆ پاسی ئایین گیانی پێغه‌مبه‌ر بکا به په‌رژین
وا مه‌ولوودێکی تازه ئه‌خوێنیین بۆ عه‌سری هه‌ینی زوو ته‌شریف بێنین
این مولودنامه که در سال ۱۹۳۷ م- چاپ شد در مدّت کمی نایاب شد و مردم خواهان چاپ مجدّد آن شدند. من هم برای چاپ دوّم برخی اصلاحاتی در آن انجام دادم.
۳-مولودنامه‌ی «ماموستا جه‌لی‌زاده» که بیشتر به شیوه‌ی نگارش مولودنامه‌ی «شیخ حسین قاضی» است؛ با تغییر اندکی در متن و اشعار، چاپ بهرام و انتشارات: سیدیان –مهاباد، ۱۳۶۴.
۴-مولودنامه‌ی «ماموستا ملا هادی افخم‌زاده» سال ۱۳۷۰خورشیدی، انتشارات ناصح افخم‌زاده. به صورت نثر نوشته شده و برای میانه‌ی مولودنامه اشعاری، را در سطح عالی سروده است.
۵-مولودنامه‌ی «ماموستا ملا عبدالکریم مدرّس- نامی-» به صورت نثر و در میانه‌ی نثر از اشعار، زیبا و دلربا استفاد کرده است، که در سال ۱۴۰۲هجری ۱۹۸۲ میلادی چاپ و نشر گردید.
۶-مولودنامه‌ی «محمد امین بلدی شنۆیی»، ت ۱۲۶۸ش- ف ۱۳۳۳ش.
۷-مولودنامه‌ی «ماموستا قاضی محمد خضری اشنویه» فرزند ارشد ایشان فرمودند: در ۱۳۳۴خورشیدی تألیف گردیده؛ به صورت نثر نوشته شده و از اشعار «محمد امین بلدی» استفاده نموده است.
۸-مولودنامه‌ی «ماموستا حسین شیخانی اشنویه» که در سال ۱۳۵۰ خورشیدی که همه به صورت نظم نوشته شده است.
۹-مولودنامه‌ی «ماموستا سیّد بهاء الدین شمس قریش»، همه به صورت نظم نوشته شده، چاپ و انتشار: کردستان- سنندج
۱۰- مولودنامه‌ی «ماموستا ملا محمد شلماشی»، به صورت نظم و نثر، چاپ، ۱۴۲۱هجری قمری۲۰۰۰م-، تجدید چاپ، انتشارات کردستان- سنندج.
۱۱- مولودنامه‌ی «کاک احمد مفتی‌زاده» همه به صورت نظم و در ۶۵۹ بیت تنظیم شده که به صورت جزوه و کپی در بین افراد موجود است.
۱۲- مولودنامه‌ی «سیّد عبدالله وبلری» در سال ۱۳۷۰ش عبدالرحمن سلینی آن را باز نویسی کرده، همه به گویش «هه‌ورامی» و به صورت نظم نوشته شده، چاپ و نشر، کردستان- سنندج.
۱۳- مولودنامه‌ی «شیخ نسیم تختی»، همه به صورت نظم نوشته شده و به لهجه‌ی «هه‌ورامی»، چاپ نشر، کردستان –سنندج.
۱۴ – مولودنامه‌ی «ماموستا ملا عمر نوربختی نقده» از دوران ولادت پیامبر -صلّی الله علیه وسلّم- تا دوران فتح مکه نوشته شده و به صورت نثر موزون در تاریخ ۱۳۸۷ تالیف شده و بصورت تایپی است که استقبال زیادی از طرف روحانیون از آن شده وهنوز به چاپ نرسیده است.
۱۵- مولودنامه‌ی حه‌زره‌تی پیغه‌مبه‌ر -صلّی الله علیه وسلّم- «ماموستا حسن ارتوسی» همه به صورت نظم و به گویش کردی کرمانجی است. انتشارات: نالوسی اشنویه. ۱۳۶۱ش
۱۶- مولودنامه‌ی «ماموستا رحمان حسین‌زاده (ماموستا حسین گورژی)» به صورت نثر و در انتشارات صلاح‌الدین ایوبی، در سال ۱۳۶۹ به چاپ رسیده است.
و دیگر مولودی‌های به لهجه‌های «سورانی»، «کرمانجی» و «هه‌ورامی» و.... نوشته شده‌اند.
شعرایی که در توصیف پیامبر -صلّی الله علیه وسلّم- شعر سروده‌اند و در مراسم مولودی خوانده می‌شوند:
جدا از کسانی مولودنامه را نوشته‌اند کسانی دیگری بوده‌اند که برای مراسم مولودی شعر سروده‌اند: «محوی»، «طاهر بگ جاف»، «وفایی»، «احمد کور»، «ناری»، «قانع»، «سید طاهرهاشمی»، «شیخ محمد حسامی»، «احمد بگ صاحبقر‌ان»، «پیره‌میرد» و «هیوا» و...
نظرات
هیوا
02 بهمن 1392 - 03:25۱۵- مولودنامه‌ی حه‌زره‌تی پیغه‌مبه‌ر -صلّی الله علیه وسلّم- «ماموستا حسن ارتوسی» همه به صورت نظم و به گویش کردی کرمانجی است. انتشارات: نالوسی اشنویه. ۱۳۶۱ش بادینی است نه کرمانجی لطفا اصلاح شود
مصلح
02 بهمن 1392 - 03:27خوايه بررژه ليزنه باراني ره حمه له سه ر گياني موحه ممد تا قه يامه ت