تربیت کودکان همواره یکی از وظایف والدین است. کاملا طبیعی است که همه والدین دوست دارند کودکانی سالم و با اعتماد به نفس داشته باشند ولی همیشه تعیین محدودیت‌ها مرزها و مسولیت‌ها آسان نیست. گاهی رعایت نکردن هر کدام از آنها عواقب دراز مدتی در پی خواهد داشت. یکی از مشکلاتی که این روزها باعث نگرانی بسیاری از والدین شده لوس بودن کودکانشان است که متاسفانه در جامعه در حال رشد و فراگیر شدن است. در مقاله زیر به اختصار به تعریف چرایی و چگونگی لوس شدن نحوه برخورد والدین و راهکارهای صحیح برای بهبود این رفتار می‌پردازیم.
تعریف کودک لوس :
کودک لوس کودکی گریزان از نظم و قانون است که توقع والدین را کمتر ازسنی که در آن است برآورده می‌کند.
از جمله ویژگی‌های کودک لوس عبارت است از:
1.خود محور است و تصور می‌کند تمام خواسته‌های او بدون قید و شرط باید برآورده شود
2.تفاوت بین نیاز و خواسته هایش را نمی‌داند
3.احترام به جا و درستی به دیگران نمی‌گذارد
4.در برابر محرومیت‌ها مقاومت اندکی دارد
5.خشنود نگه داشتن او بسیار سخت است
6.پیوسته بی حوصله است و شکایت می‌کند
7.به همه چیز معترض است و بطور مکرر ناله می‌کند
8.بیش از اندازه قهرمی کند
علائم کودک لوس :
1.کودک وقتی چیزی می‌خواهد گریه می‌کند و فریاد می‌زند
2.کودک خود را در کف اتاق پهن می‌کند و از بلند شدن امتناع می‌کند
3.کودک کج خلقی می‌کند حتی شما را می‌زند وقتی او را تنبیه می‌کنید
4.کودک وقتی از او سوال می‌کنید شما را نادیده می‌گیرد
5.کودک نسبت به همسالان و بزرگسالان گستاخ است
6.کودک سهیم بودن را دوست ندارد
7.کودک به داشته‌های دیگران حسادت می‌کند و حتی زمانی که آن را بدست می‌آورد راضی نمی‌باشد
8.کودک به سختی به رختخواب می‌رود
چرا کودکان لوس می‌شوند؟
1.کودکتان را مرکز جهان قرارمی‌دهید: اگر آرزوهای کودکتان را در موقعیتی در اولویت قرار دهید و بگونه‌ای رفتارکنید که او تصور کند جهان به دور او درگردش است این موضوع می‌تواند مانع از آن شود که او به نیازها و آرزوهای دیگران توجه کند
2.نادیده گرفتن رفتار مثبت: خانواده‌های مشغول و پرکار امروزی ممکن است زمانی که کودکشان به آرامی بازی می‌کند یا اذیت نمی‌کند به او توجه نکنند. اگر شما هرگز به آنها اجازه ندهید که بدانند شما راضی و خشنود هستید شما فرصت تقویت رفتارمثبت را ازدست داده‌اید.
3.تشویق ناخواسته به رفتارمنفی: تعداد زیادی از والدین هم زمان از رفتار مثبت چشم می‌پوشند و رفتارمنفی را پاداش می‌دهند اگر شما تنها زمانیکه کودکتان بهانه می‌گیرد و برای به دست آوردن خواسته‌اش جیغ و داد راه می‌اندازد او را به خواسته‌اش برسانید به او پیام می‌فرستید که کج خلقی و گریه کردن بهترین روش برای جلب کردن توجه شما می‌باشد و او نیز مرتب این کار را تکرار می‌کند
4.تناقض والدین در رفتار با کودک: هر بارکه کودک در زمان انجام یک رفتار با عکس العمل متفاوتی از پدر و مادرش روبرو شود دچار دوگانگی خواهد شد. اگر پدرکودک خیلی سختگیر و مادر خیلی سهل گیر- یا بالعکس- باشد کودک سریعا یاد می‌گیرد که آنها را بازی دهد
5.والدین تسلیم شونده: والدینی هستند که در مقابل خواسته‌های کودکشان فورا تسلیم می‌شوند و آنچه را که خود می‌خواهد برایش فراهم می‌کنند و اسم این رفتار خود را به اشتباه محبت می‌گذارند – والدین باید بدانند که محبت به جا به معنای برآورده کردن آنی خواسته‌های کودک نیست- در حالی که تسلیم شدن والدین یکی ازعوامل اصلی در لوس شدن کودک است
6.نقض قوانین در محیط خانواده: هر خانواده‌ای با توجه به شرایط فرهنگی اجتماعی مذهبی و اقتصادی خود قوانین و مقرراتی دارد. زمانیکه فرزند ببیند با اصرار و تکرار درخواست خود یا گریه سر دادن یا رفتار نادرست دیگر می‌تواند قوانین را به دلخواه خود تغییر دهد یاد می‌گیرد همه جا از این ترفندها استفاده کند.
7.دخالت نادرست اطرافیان کودک در امر تربیت: این مورد که تحت عنوان دو تربیتی شدن کودک نامگذاری شده است؛ به معنای دخالت اطرافیان و نزدیکان کودک بویژه پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها در تربیت کودک است. به دلیل وابستگی زیادی که پدربزرگ و مادربزرگ به نوه خود دارند ممکن است در برخورد با او آسانگیرتر از والدین باشند. روانشناسان بزرگترین تاثیر نامطلوب رفتار پدربزرگ و مادربزرگ بر کودک را لوس شدن کودک می‌دانند و معتقدند کودک تحت این شرایط" نه" شنیدن را یاد نمی‌گیرد و صبر و تحملش برای مسائل کاهش می‌یابد.
8.به دلایل نادرست به کودک هدیه می‌دهید: کارشناسان معتقدند آن چیزی که برای فرزندانتان به عنوان هدیه می‌خرید به اندازه علت خرید این هدیه اهمیت ندارد. بسیار مهم است که به علت صحیحی به فرزندتان هدیه بدهید برای مثال اگر برای فرزندتان به این علت که از دوچرخه قبلی‌اش خسته شده است دوچرخه بخرید کاراشتباهی انجام داده‌اید بدتر از این گونه هدیه خریدن وقتی است که برای رهایی از احساس گناه برای کودک خود هدیه بخرید اگراو به شما گفت:« تو بدترین مادر روی زمین هستی و....» زمان مناسبی برای خرید کادو نیست.
9.خودتان مثل یک بچه لوس رفتار می‌کنید: بدانید که رفتار شما با دیگران الگوی رفتار کودکتان با بقیه است پس اگر مدام در مقابل فرزندتان از دیگران عیب جویی می‌کنید ایراد و یا بهانه می‌گیرید و یا ناله و شکایت می‌کنید انتظار نداشته باشید که فرزندتان اینگونه رفتار نکند. یادتان باشد:« آنها کاری را که انجام می‌دهید انجام می‌دهند نه آن کاری را که می‌گویید.»
آیا می‌توان کودک لوس را اصلاح کرد؟
بله، چنانچه والدین از روش‌های غیر قابل قبول دست بردارند و در مورد فرزندان خود قوانین تربیتی درستی اعمال کنند، به شرط آنکه روش‌های جدید ثابت و مستمر باشد می‌توان امید داشت که این روش‌ها به تدریج موثر واقع شوند.
1.استفاده درست از دو روش تربیتی تشویق و تنبیه: داشتن روش‌های مناسب و علمی برای تشویق و تنبیه کودکان از جمله مواردی است که باید در خانواده‌ها وجود داشته باشد. پاداش موافق فطرت انسان است، موجب می‌شود فرد آن رفتار را تکرار کند و برای ادامه آن ثبات داشته باشد. کودک خود را به خاطر رفتار خوب تشویق کنید نه بیش از حد، تشویق بیش از حد باعث وابستگی کودک می‌شود. پاداش و تشویق به نسبت کودک و کاری که انجام داده است متفاوت می‌باشد. به رفتار نامناسب کودک نیز پاداش ندهید رفتاری که پاداش نگیرد متوقف خواهد شد که از آن تحت عنوان خاموش سازی رفتار یاد می‌شود. وعده پاداشی را به کودک ندهید که نمی‌توانید به آن عمل کنید. چنانچه به کودک خود قول پاداشی دادید باید بعد از اینکه رفتار خوب را از خود نشان داد پاداش را در اولین فرصت و بدون تاخیر به او بدهید. تنبیه کودک خود را نیز با دقت هر چه بیشتر انتخاب کنید اطمینان حاصل کنید که تنبیه در نظر گرفته شده فقط کودک خاصی را تحت تاثیر قرار دهد نه فرد دیگری را و نه شما را برای مثال هیچوقت نگویید تا اتاقت را تمیز نکرده‌ای از خانه بیرون نخواهیم رفت. در موقع تنبیه، آینده را در نظر بگیرید برای یک خطای جزئی از تنبیه سخت استفاده نکنید. کتک زدن تنبیه خوبی نیست چون ظرف یکی دو ثانیه روی می‌دهد و تمام می‌شود بسیاری از کودکان ترجیح می‌دهند کتک بخورند تا اینکه به مدت چند روز از امتیازی خاص محروم شوند. تنبیه بدنی نباید از سایر وسایل تنبیه جلو انداخته شوند که عبارتند از: دور کردن موقتی از خود، نگاه تند، تغییر در لحن سخن، اعمال محدودیت و... اعمال محدودیت تنبیهی مفید برای کودکان و نوجوانان است که به معنای فقدان یک یا چند امتیاز به مدت مشخص است. بعضی از آنها عبارتند از: از دست دادن تماشای تلوزیون، بازی نکردن ویدئو سیستم، محروم شدن از اسباب بازی و... .
وعده پاداشی را به کودک ندهید که نمی‌توانید به آن عمل کنید چنانچه به کودک خود قول پاداشی دادید باید بعد از اینکه رفتار خوب را از خود نشان داد پاداش را در اولین فرصت و بدون تاخیر به او بدهید در غیر اینصورت کودک از انجام کار خوب نا امید می‌شود.
2.هماهنگی بین والدین: در مورد مقررات خانه و انتظارات خود از فرزندان، مسائل مربوط به تربیت و کم و کیف تنبیه و... با همسر خود به توافق برسید. مخالفت‌های خود را با یکدیگر پشت درهای بسته انجام دهید تا کودکان شاهد چنین رفتاری از طرف شما نباشند. مسائل خود را بایکدیگر در زمانی حل کنید که فرزندان شما حضور ندارند حتی اگر در موضوعی با یکدیگر توافق ندارید جلوی بچه‌های خود اتحاد داشته باشید. اگر موقعیت پیش بینی نشده‌ای بوجود آید منتظر همسرتان بمانید فقط بگویید: " خب مجبوریم قبل از هرگونه تصمیم گیری در این مورد با پدرتان صحبت کنم شما نیز مجبورید تا آمدن پدرتان صبر کنید". توصیه بالا را با این موضوع که صبر نید تا پدرتان بیاید و برای شما تصمیم بگیرد اشتباه نگیرید. تمام تصمیم گیری‌های مربوط به تربیت فرزندان را به یک نفر- پدر یا مادر- محول نکنید حتی اگر از هم جدا شده‌اید برنامه ریزی کنید تا با هر سوء رفتاری به طور هماهنگ برخورد کنید.
3.به قوانین و مقررات در محیط خانواده پایبند باشید: قوانین و مقررات باید معقول و قابل اجرا باشند و به طور دقیق به برقراری بپردازند، بایدها و نباید‌های کودک را مشخص کنند و متناسب با سن کودک او باشند. برای مثال هفته‌ای یکبار اتاق خواب خودت را تمیز و مرتب کن، انتظار دقیق و مشخصی نیست. انتظار دقیق باید اینگونه باشد:" هر صبح جمعه قبل از اینکه ظهر بشود باید اتاق خوابت تمیزو مرتب باشد." در مورد اجرای قوانین خانواده در مقابل فرزندانتان مستحکم باشید و به جز در موارد اضطراری قوانین را نقض نکنید و این موارد را برای فرزندانتان توضیح دهید و یادتان باشد که کودکانتان رفتار شما را تکرار می‌کنند پس خود اولین مجری قانون باشید.
4.والدینی محبت کننده و در عین حال قاطع باشید: وقتی صحبت از قاطع بودن به میان می‌آید برخی والدین تصور می‌کنند که جدی و قاطع بودن به این معناست که پرخاشگر باشیم یا اینکه چنانچه فرزندمان از ما پیروی نکرد با زور و خشونت مواردی را به او تحمیل کنیم. حال آنکه آنچه مدنظر است این است که سعی کنید کردار و گفتارتان یکی باشد. همیشه همان کاری را انجام دهید که می‌گویید خواهید کرد، برای مثال اگر کودکتان دوستانش را کتک می‌زند و شما به او گفته بودید اگراین رفتار از او سر بزند از تماشای کارتون مورد علاقه‌اش محروم خواهد شد، حتما این پیامد را اجرا کنید.
5.از کودکی مسولیت پذیر بودن را در کودکتان پرورش دهید: همیشه در دسترس باشید و کودک خود را حمایت کنید اما بیش از حد به او کمک نکنید او می‌تواند موقعیت خود را کنترل کند. کودک خود را از چالش‌های طبیعی زندگی نجات ندهید، این چالش‌ها فرصت مناسبی برای حل مشکل هستند. کودکتان را برای انجام کارهایی که توانایی آنها را دارد تشویق کنید و اجازه انجامشان رابه او بدهید. کودک را مسئول حوض ماهی یا دادن دانه به پرندگان خانگی کنید، گل یا گیاهی بخرید و او را مسئول نگهداری از آنها کنید .مقداری پول به کودک بدهید و او را تشویق کنید با آن پول کارهای مورد علاقه‌اش را انجام دهد. پول، مسولیت پذیری را به کودک می‌آموزد. والدین می‌توانند از روش مرحله به مرحله استفاده کنند. در ابتدا از نظرات کودک در انجام کارها استفاده کنید، پس از آن کارهارا با هم انجام دهید زمانیکه کودکتان فهمید که از او چه انتظاری دارید می‌توانید کمک‌هایتان را کم کم حذف کنید.
6.علاقه خود را به فرزندتان نشان دهید: فرزندتان را دوست داشته باشید تغییر می‌کنند. زمان و توجهی که به فرزندان خود اختصاص می‌دهید علاقه شما را ثابت می‌کند از اعمالی مثل در آغوش گرفتن، مشارکت در فعالیتی که کودکان به آن علاقه دارند، بازی با کودک، اختصاص دادن زمانی برای گفتگو، ابراز محبت مداوم – حداقل روزی 10 بار- و ... برای نشان دادن علاقه خود استفاده کنید.
7.میان خواسته‌ها و نیازهای کودکتان تفاوت قائل شوید: هیچ کودکی وجود ندارد که در صورت داشتن قدرت زیاد از آن برای رسیدن به خواسته هایش استفاده نکند، گاه والدین به اشتباه ابتدایی‌ترین نیازهای اولیه زندگی خود را نادیده می‌گیرند و خواسته آگاهانه شما را که شامل فداکاری، صبر و کنترل بر نفس می‌شود را ببیند. برای مثال وقتی پشت ویترین مغازه به تماشای اجناس می‌پردازید به کودکتان بگویید که اگرچه این گردنبند بسیار زیباست و منتمایل دارم آنرا بخرم ولی به کفش بیشتر نیاز دارم.
8.مراحل رشد کودک را در نظر بگیرید( نادیده نگیرید): بسیاری از رفتارهای کودکان به رشد سیستم عصبی – مرکزی مربوط می‌شود. در واقع بایستی به مراحل رشد کودک دقت داشته باشیم و به این نکته مهم توجه کنیم که آیا کودک برای انتظاری که از او داریم آمادگی لازم را دارد، یا خواسته و انتظار ما بالاتراز سن و توان اوست. برای مثال قشقرق به پا کردن در کودک نو پا امری طبیعی است و مرحله‌ای از تکامل اوست اما اگرکودک 6-5 ساله شما لگد پرانی می‌کند تا به خواسته‌اش برسد بدانید که او لوس شده است. نته مهمی که لازم است مد نظر قرار دهیم این است که در دوران نوزادی لازم است که به نیازهای کودک پاسخ نوری دهید تا به او این احساس را بدهید که دنیا جای بی خطری برای اوست در این دوران نگران لوس شدن کودکتان نباشید.
9.در لذت انتظار با کودک سهیم باشید: کارشناسان معتقدند که انتظار کشیدن فرزندان برای برنامه‌های شادی بخش تحمل آنها را بیشتر می‌کند و تمرکزآن‌ها را افزایش می‌دهد، گاهی اوقات برای انجام درخواست کودک خود چند ثانیه‌ای او را منتظر بگذارید. به کودک خود صبرکردن را بیاموزید، صبر کردن به کودک کمک می‌کند تا در مشکلات تصمیم گیری صحیح داشته باشد.
10.به کودک فرصت آموختن بدهید: فرصت‌هایی که به کودکان داده می‌شود تا در جمع همسالان خود قرار بگیرند باعث می‌شود که ضمن بازی با هم ارتباط برقرار کنند و بسیاری از رفتارهای اجتماعی را از یکدیگر بیاموزند. همکاری، تعاون، احترام به حقوق دیگران و نظایر آنها از مفاهیمی است که می‌توان با قرار دادن کودکان در گروه همسالان به آنها آموخت.
11.از یک مشاور مجرب کمک بگیرید: در صورتی که با رعایت موارد فوق موفق نشدید که مشکل رفتاری کودکتان را اصلاح کنید، می‌توانید با مراجعه به مراکز مشاوره از یک مشاور مجرب برای حل مشکل کودک خود کمک بگیرید.
نتیجه گیری:
رفتارهایی که از کودکان سر می‌زند و در واقع سبک زندگی آنان را نشان می‌دهد، آموختنی و اکتسابی است. بنابراین آنچه در مورد شخصیت، عادات، تجربیات و یادگیریی کودکان مشاهده می‌کنیم همه نشات گرفنه و تاثیر پذیر از محیط زندگیشان است. روش‌هایی که والدین در قبال فرزندان اعمال می‌کنند از جمله روش‌های تشویقی - تنبیهی، قوانین و مقررات در خانواده، نحوه اجرای قوانین در خانواده، انعطاف داشتن، سختگیر، قاطع یا تسلیم شونده بودن در ساختار فکری کودکان و رفتارهای آنها بسیار موثر است.
منابع:
•چگونه با کودک خود رفتار کنیم – دکتر سال سیلور، مترجم: جواد شافعی مقدم.
•پدرو مادر بهترین مربیان دنیا –محمد مرسی، مترجم: ایوب پوزش
نظرات