امروزه جوامع محلی و كشورهاي در حال توسعه جهت نيل به استانداردهاي همه جانبه در كليه امور ناچار ازاطلاع رساني و بكارگيري وسايل ارتباط جمعي در نيل به توسعه متوازن، همگون و پایدار مي باشند. شنوباس: بدون شكل وسايل ارتباط جمعي در دو شکل کلاسیک و مدرن خود با پوسش وسيع مخاطبان در كليه جوامع بيش از هر ابزار ديگري مي توانند افكار عمومي را با نوآوريهاي جديد و مفاهيم لازمه توسعه آشنا سازند. در اين ميان اطلاع رساني صحيح و متناسب با مخاطبان در جهت ايجاد ارتباط موثر و تغيير رفتار آنان مي تواند بسيار کارساز باشد. تأثير کامل ارتباطات بر توسعه محلی کاملا" مشهود است و نقش ارتباطات در توسعه به حدي است که مي تواند بر بسياري از طرحهاي توسعه تأثير قابل توجه و ارزشمندي داشته باشد ، برنامه هاي توسعه زماني به اهداف خود نزديک مي شود که دانش فني ، آگاهي و سواد ،انگيزه ، تعهد و مشارکت مردم را بالا ببرد . طبعا" بدون حضور تمامی مردم درامر توسعه هيچگونه سرمايه گذاري ، تدارک فنون و صرف هزينه اي نخواهد توانست توسعه پايدار را به همراه داشته باشد . کمال مطلوب آن است که حاشیه نشینان و اجتماعات محلی را آگاه کرد تا بتوانند مسائل و نيازهاي خود را تشخيص دهند ليکن وقتي آنها براي بهبود وضعيت موجود خود را با روشها و فنوني مواجه مي شوند که وراي سطح دانش سنتي آنهاست ، ضرورت وجود ارتباط و آموزش اينجا نمايان مي شود. محققان تعاریف متفاوتی از پیشرفت و رشد داده اند براین اساس" توسعه فرايندي است كه به صورت خود به خودي صورت نمي گيرد بلكه در طي زمان و با برنامه ريزي هاي سنجيده و دقيق، و نه الزاماً سفت و سخت، به دست مي آيد. برخی عوامل موثر در توسعه عبارتند از: دسترسي به اطلاعات علمي، آموزش و پرورش، سواد و فن آوري. كشورهاي در حال توسعه مي توانند در برنامه ريزي هاي توسعه، متناسب با خصوصيات و اهداف خود از تجارب مفيد كشورهاي پيشرفته استفاده كنند. در اين بين كتابداري مي تواند در توسعه فرهنگ، آموزش و پرورش، سواد و فن آوري نقش موثر داشته باشد. " استفاده از وسايل ارتباط جمعي براي آموزش جوامع در حال توسعه دكتر كاظم معتمد نژاد نقش وسايل ارتباط جمعي را آگاهي دهي ، نظارت، راهنمايي و آموزش مي داند كه به اين مجموعه مي توان نقش سرگرمي و تفريح (چارلز رايت ) را نيز اضافه نمود. وسايل ارتباط جمعي با تحت پوشش قرار دادن مخاطبان متنوع و گوناگون در مجموعه هاي گسترده جغرافيايي با سرعت ، دقت و ظرفيت زيادي مي تواند وسيله ايده الي براي اشاعه نوآوريها و اطلاع رساني به مخاطبان گردند و همين خصايص باعث آن شده است كه كارشناسان و محققان توسعه سخت بدنبال استفاده از اين گونه وسايل براي تسريع در روند توسعه كشورهاي عقب مانده باشند. در طول صد سال گذشته توانايي بشر براي انتقال و انتشار سريع اطلاعات درست در بين ميليونها نفر از مردم به گونه اي شگفت انگيز افزايش يافته است. اختراع تلگراف، راديو و تلويزيون و همچنين توسعه قطارهاي سريع السير، اتومبيل و هواپيما به همراه توسعه بزرگراههاي ارتباطي ، اينترنت و ارتباطات دور؛ كشورها و جمعيتها را در اثر بهبود جريان آزاد اطلاعات به هم نزديك كرده است. هم اكنون تمام مردم جهان به اطلاعاتي كه از طريق رسانه ها منتشر مي شود دسترسي دارند و تعداد فراواني نيز ميتوانند از اینترنت استفاده کنند، بتدريج با توليد انبوه و كاهش قيمت ابزارهای ارتباطی و اطلاعاتی نوین، اين وسایل ارتباطي در شهرها و بسياري از روستاها جايگاه خود را پيدا كرده است. نشريات و رادیو و تلویزیون نيز كه پيش از وسايل الكترونيك در دسترس بوده اند در طول 50 سال گذشته پیشرفت کرده اند. كيفيت و سرعت انتقال اطلاعات گفتاري و ديداري به ميزان چشمگيري افزايش يافته و روشهاي مناسب تري براي چاپ و توزيع روزنامه ها و مجلات پديد آمده است. با اين همه و به علت رواج بيسوادي در مناطق پیرامونی تاثير آنها شايد بسي كمتر از راديو و تلويزيون بوده است. راديو و مطبوعات تاثير چشمگيري در افزايش اطلاعات و آگاهي هاي شهرنشينان و روستائيان در سراسر جهان بر جاي گذاشته است امروزه کارگران و كشاورزان كشورهاي صنعتي به احتمال زياد در هنگام كار يك دستگاه راديو همراه دارند و اين حتي در مورد کارگران و كشاورزان كشورهاي در حال توسعه نيز صدق مي كند زيرا راديو به مجراي شنيداري ارتباط مي يابد و مردم بويژه کارگران صنعتي و کشاورزي مي توانند ضمن شنيدن آن كارهاي ديگري نيز انجام دهند. تلويزيون نيز در اثر توانايي‌اش در ارايه اطلاعات همزمان از طريق مجراهاي شنيداري و ديداري بدون اينكه الزاماً دريافت كنندگان سواد داشته باشند وسيله چشمگيري در جوامع از نظر آموزشهاي شنيداري و ديداري به شمار مي رود. در كشورهاي مختلف از وسايل ارتباط جمعي براي توسعه شهري و روستايي استفاده هاي زيادي شده است بعنوان مثال در هند روزنامه هاي اصلي علاوه بر پرداختن به مسايل شهري به اقشار گوناگون جمعيت روستايي نيز توجه قابل ملاحظه اي نشان داده و در رابطه با مشكلات كشاورزان و كارگران ساده كشاورزي، گروههاي قبيله اي و ساير بخشها مسايلي را منعكس مي‌كنند، از تلويزيون و راديو نيز در اين كشور جهت توسعه استفاده هاي فراواني شده است. در ايران نيز در زمينه استفاده از وسايل ارتباط جمعي در جهت توسعه شهري و بالاخص رشد روستايي استفاده شده از جمله مجلات جهاد روستا و صالحين روستا،فلاحت اسکندري ، مجله روستا و.... در ارتباط با راديو نيز مي توان به برنامه هاي كوچندگان و صداي روستا اشاره كرد كه در شبكه سراسري پخش شده و ويژه روستائيان و عشاير است. اين برنامه ها در کنار برنامه هاي اصلي توسعه جهت تمام مردم کشور از جمله شهرنشينان ، صنعتکاران ،کارمندان و ... بوسيله راديو تهيه و پخش شده است. مادامي كه دهقانان و کشاورزان و حتي بسياري از شهرنشينان ، سواد نياموزند به ندرت مي توانند از وسايل ارتباط جمعي چاپي سود ببرند مگر از طريق اعضاي باسواد خانواده يا دوستان خود بتوانند نيازمنديهاي اطلاعاتي خود را از طريق وسايل ارتباط جمعي چاپي بدست آورند اما مشكل اينجاست كه روزنامه ها و مجلات اصولاً به موضوعهاي مورد علاقه شهرنشينان بيشتر توجه مي كنند تا جامعه روستايي ، لكن در سالهاي اخير با تخصصي شدن نشريات اين معضل تا حدودي برطرف شده است ، زيرا دربسياري از كشورهاي در حال توسعه مجلات مخصوص روستائيان انتشار مي‌يابد كه فقط به مسايل مربوط به روستا مي پردازد. نشريات محلي و نقش آن در توسعه نشريات محلي نيز در اين ميان نقش مهمي ايفا مي كنند. اين نشريات سبب شدند تا نوع جديدي از روزنامه نگاري ساده و توده فهم بوجود آيد؛ در اين نشريات بايد ستون نامه به نشريه به شدت فعال شده و اكثرشان در قطع تابلوئيد منتشر شده، اخبار آنان كم و از تصاوير و عكس فراوان در آنان استفاده شود. بهتر است اكثريت پرسنل را نيز خود اهالي منطقه بعهده گيرند. گرچه استفاده از رسانه هاي چاپي براي توسعه محلي و روستايي نيز نخستين بار در غرب مورد استفاده قرار گرفته اما در كشورهاي جهان سوم گامهايي در اين رابطه برداشته شده است از جمله در كشور فقير كنيا 11 نشريه روستايي كه ماهي دو بار منتشر مي شوند وجود دارد. نخستين نشريه مرتبط با روستائيان در ايران «فلاحت مظفري» است كه در سال 1289 هجري شمسي منتشر شده و براي تشويق زارعين به خريد آن، قيمت آن نصف شده بود. اما اولين نشريه كاملاً روستايي ايران را مي توان مجله «كشاورز» نام برد كه در سال 1311 قمري شروع به انتشار نمود. راديوهاي نفتي و باطري دار نيز در حوالي دهه هاي 20 و 40 شمسي در روستاها و مناطق کمتر توسعه يافته ايران مورد استفاده قرار گرفت و در همين دوران بود كه ماهي يك يا دو بار سينما سيار به شهرهاي كوچك و روستاها مي آمد و براي مردم فيلم رايگان پخش مي نمود. در زمينه راديو، راديو مشهد، سنندج، شيراز، كرمانشاه، گرگان و زاهدان هر كدام هفته‌اي چند ساعت براي روستائيان برنامه خاص پخش مي كردند. توسعه و ترويج رودر رو بعلت بيسوادي مناطق کمتر توسعه يافته يا روستايي و يا دسترسي کم آنان به همه وسايل ارتباطي توده اي ، بر اساس تحقيقات بعمل آمده ( محسنيان راد- توسعه روستايي ) بهترين روش جهت اجراي برنامه هاي توسعه در جوامع سنتي ،روستايي و شهرهاي کوچک ؛ ترويج و ارتباط رودر روي کارشناسان با مردم مي باشد. ارتباط شفاهي رودر رو به همراه استفاده از وسايل کمک آموزشي چون اسلايد، بروشور،فيلم و ابزار سمعي و بصري مي تواند ميزان فراگيري و يادگيري مردم کم سواد را به شدت افزايش دهد. بهترين نمونه آنرا مي توان موفقيت برنامه هاي کنترل جمعيت با حضور کارشناسان تنظيم خانواده در روستا ها و مناطق دور افتاده ذکر نمود که به شدت به کاهش زاد و ولد در اين مناطق منجر شد در حاليکه حين همين برنامه از مدتها پيش توسط رسانه هاي جمعي مانند راديو و تلويزيون ترويج و پخش مي شد اما اثر چنداني بر کنترل زاد وولد در مناطق روستايي نداشت. آگاه سازي رسانه اي مي توان از چندين شيوه ارتباطي گوناگون در زمينه هاي ترويج بهداشت ، رفاه خانواده ، كشاورزي، علوم و فنون و توسعه همه جانبه ، مصرف نيرو انرژي ، محيط زيست و .... استفاده بعمل آورد. اين تبليغات را مي توان عموماً با استفاده از رسانه هايي از قبيل راديو، تلويزيون و نمايشگاه صورت داد حتي اگر پيام گيران آن نواحي، عموما روستايي باشند. براي اين منظور مي توان از وسايل آگاه سازي بيروني شامل رنگ آميزي ديوار و درج نوشته روي آن ، اسلايد سينمايي ، تهيه خبرنامه و آگهي و ارسال آن از طريق پست انبوه را نام برد. اين بهترين روش براي اطلاع رساني در مناطق کمتر توسعه يافته بويژه روستاها به شمار مي رود ، با استفاده از اين شيوه مي توان سياستهاي دولت را در همه جا منعكس كرد. اين شيوه يك كانال ارتباطي توسعه اي است كه از يك سو اطلاعات را ازميان مردم توسط ارتباطات ميان فردي گردآوري و آنرا طي گزارش به سازمانهاي مسئول مي‌فرستد. با استفاده از تلفيق گونه هاي سنتي و جديد ارتباطات و بهره گيري از تكنيكهاي ارتباطي چون برنامه هاي نمايش فيلم ، سرود، تئاتر ، برگزاري نمايشگاههاي عكس و اسلايد، توزيع مواد چاپي، تشكيل گروههاي بحث و بررسي ، سمينارها، گردهمايي ‌ها و... مي توان شكل نويني از ارتباطات دوسويه براي توفيق در توسعه به مرحله اجرا گذارد زيرا پرواضح است كه ارتباط جمعي منبع نفوذ ضعيف تري نسبت به ارتباطات ميان فردي محسوب مي شود. كلام آخر اگر وسايل ارتباط جمعي برنامه هاي خود را با خواست، نياز و فرهنگ مخاطبان محلي هماهنگي نمايند و آنچه اصولاً اينگونه ارتباطات حالت دوسويه به خود بگيرند و اگر موانع خودگرداني وسايل ارتباط جمعي جماعتي را بتوان از سر راه برداشت مي توان در كنار شبکه هاي اطلاعاتي و ارتباطاتي، ماهواره هاي جهاني، صداهاي بومي را نيز به گوش مخاطبان رساند و فرصت گزينش پيام مناسب را براي آنان فراهم نمود. استفاده از وسايل ارتباط جمعي جماعتي و يا خودگرداني وسايل ارتباط جمعي در روستاها و شهرستانهاي کوچک و عموما کشاورز كه در آن مشاركت در توليد پيام و استفاده از بازخورد بسيار اهميت دارد امروزه بايد سرلوحه كشورهاي در حال توسعه قرار گيرد. واضح است كه الگوهاي توسعه‌اي كه صرفاً بيانگر انتقال پيام از مركز به مناطق کوچکتر باشد، بي توجه به ارزشها و سنن آنان و بدون مشاركتشان در توليد، پردازش و توزيع آن است همواره محكوم به شكست است. بايد جهت برقراري ارتباط مؤثر توان مردم محلي را در تجزيه و تحليل و تفسير اطلاعات بالا ببريم و مهمترين نكته در اين زمينه افزايش سواد رسانه ای و آگاهیهای اجتماعی است . از یاد نبریم که بدليل اهميت كانالهاي ارتباطي بومي، نقش شوراها و انجمن های غیر دولتی و مدنی در ايجاد ارتباط و رفع نيازهاي آموزشي مي تواند بسيار مهم باشد كه نيازمند افزايش تواناييهاو اطلاعات این تشکلهاست. مخلص کلام آنکه برای استفاده درست ار ابزارها و امکانات رسانه ای و ارتباطی ناچار از بومی سازی و مدیریت محلی آنها هستیم و براین اساس تولید محتواهای رسانه ای نیز باید توسط خود مردم محلی صورت پذیرد تا هم از ارتباطات عمودی تجویزی مرکز-پیرامون یا بالا به پایین اجتناب شود و هم محتوا و رویکرد رسانه های و نظام های اطلاعاتی بازتابشی از نیازها و خواستهای مردمان مناطق و اجتماعات محلی باشد. فهرست منابع و ماخذ 1) بررسي چگونگي تاثير وسايل ارتباط جمعي در افزايش اطلاعات روستائيان ، پايان نامه كارشناسي ارشد ارتباطات ، اشرف حامدي اغولوبيگ – دانشکده علوم ارتباطات اجتماعي- دانشگاه علامه طباطبايي تهران 2) جايگاه ارتباطات در برنامه هاي توسعه ايران ، عبداله ذاكر، دانشجو پايان نامه كارشناسي ارشد ارتباطات دانشکده علوم ارتباطات اجتماعي- دانشگاه علامه طباطبايي تهران 3) ارتباط جمعي و توسعه فرهنگهاي محلي، جلال محمدي، پايان نامه كارشناس ارشد ارتباطات – دانشکده علوم ارتباطات اجتماعي – دانشگاه علامه طباطبايي تهران 4) توسعه روستايي ، رابرت چمبرز ، انتشارات دانشگاه تهران، 1376 5) توسعه و برنامه ريزي روستايي، فريدون كامران، تهران، انتشارات آواي نور،1374 6) ارتباط جمعي و رشد ملي، ابراهيم رشيدپور، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقيقات اجتماعي ، 1348 7) توسعه و ترويج روستايي ، اسماعيل شهبازي، تهران دانشگاه تهران 8) نظريه‌هاي ارتباطات توسعه - نوشته سرينيواس آر . ملكات- ترجمه دكتر يونس شكرخواه 9. محسنيان راد ،مهدي (1374 ) ، ارتباط جمعي و توسعه روستايي ، نشر معاونت ترويج و مشارکت مردمي وزارت جهاد سازندگي 10. مک دونالد ،آيان و ديويد هيري (1376 ) ، مهارتهاي ارتباطي در خدمت توسعه روستايي ، ترجمه دکتر منصور شاه ولي ، نشر معاونت ترويج و مشارکت مردمي وزارت جهاد سازندگي 11. هنسون ، جريس و اوما نارولا (1373 ) ، تکنولوزيهاي جديد ارتباطي در کشور هاي در حال توسعه ، ترجمه داوود حيدري ، نشر مرکز مطالعات و تحقيقات رسانه ها ، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي شفیع بهرامیان: دکتری ارتباطات