سرمایه اجتماعی در سازمان‌های مردم‌نهاد؛ نقش کلیدی و کاربردی در تقویت و توسعه آنها و خدمت‌رسانی بهتر و مسئولانه به جامعه را در شرایط کنونی (تحولات و معضلات اجتماعی و انسانی) دارد.
تشکل‌های مدنی به‌عنوان یکی از بازیگران مهم توسعه اجتماعی شناخته می‌شوند، شناخت دقیق سرمایه اجتماعی و بهره‌گیری نیروهای انسانی و کاربست ظرفیت‌ها و فضای گفتگوی انسانی به‌عنوان ابزاری مؤثر برای مدیریت آنها، اهمیت ویژه‌ای در رهیافت این سرمایه یافته است.
سرمایه اجتماعی که در قالب شبکه‌های انسانی، ارتباطی، اعتماد و همکاری‌های اجتماعی و خدمات متنوع و زیربنای مشارکت مدنی و توسعه پایدار به شمار می‌رود.
در این میان، ارتباطات اجتماعی به‌عنوان پل ارتباطی میان سازمان‌ها و جامعه، نقشی اساسی در تقویت این سرمایه ایفا می‌کند.
تشکل‌ها باید به عواملی چون ظرفیت و پتانسیل‌های انسانی، فکری، تسهیلگران، مهارت‌های ارتباطی، مالی و اقتصادی، فناوری‌های نوین، شفافیت و اخلاق حرفه‌ای به‌عنوان مؤلفه‌های کلیدی در بهبود عملکرد خود، گروه مجهز کاری و ذی‌نفعان توجه لازم را داشته باشند.
ساختارهای فرهنگی و اجتماعی و نوع خدمات، چالش‌های و نوع برخورد جامعه محلی و سیاست‌گذاری‌های ملی و دولتی در تقویت سرمایه اجتماعی نقش مهمی دارند.
فناوری‌های نوین و تغییرات سریع آن مشکلات اقتصادی و معیشتی مردم در شکل‌گیری تیم‌های همیار، استقبال مردم در جذب و اجرای پویش‌ها و در نهایت بر ضرورت نگاه آینده‌نگر و راهبُردی در مسئولیت‌پذیری فردی و توسعه پایدار سرمایه اجتماعی در جوامع تأثیرات بسزایی خواهد گذاشت.
مفهوم سرمایه اجتماعی یکی از ارکان بنیادی در تحلیل نقش سازمان‌های مردم‌نهاد در توسعه اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی جوامع معاصر به شمار می‌رود. سرمایه اجتماعی در ادبیات علوم اجتماعی، مفهومی چندوجهی و پویا است که به مجموعه‌ای از شبکه‌های ارتباطی، هنجارهای مشترک، اعتماد متقابل و تعاملات معنادار میان افراد، گروه‌ها و نهادها اشاره دارد. این سرمایه ناملموس، بنیان ارتباطی جوامع را تشکیل داده و مشارکت در فعالیت‌های جمعی، همکاری داوطلبانه، انتقال دانش و تسهیم منابع را تسهیل می‌کند. از منظر یکی از صاحب‌نظران، سرمایه اجتماعی عنصری اساسی در ایجاد جوامع کارآمد و توسعه‌یافته است، زیرا با پیونددادن افراد به یکدیگر از طریق اعتماد و ارتباطات شبکه‌ای، بستری برای همیاری و کنش جمعی فراهم می‌سازد.
در این میان، مدیریت و ساختار سمن‌ها، هنر و علم ارتباطات دوسویه بین سازمان و مخاطبان خود، نقش محوری در پرورش، هدایت و ارتقای سرمایه اجتماعی ایفا می‌کند.
در رویکردهای نوین توجه به انعطاف‌پذیری اهداف و شفافیت و رسالت تشکل‌ها ابزار راهبُردی ارتباطی برای تسهیل گفت‌وگو، ایجاد ارتباطات معنادار و تقویت سرمایه اجتماعی نقش مؤثری دارند. با ایجاد کانال‌های ارتباطی باز، تقویت شفافیت، پاسخ‌گویی به نیازهای جامعه و شکل‌دهی به نگرش‌ها و ادراکات عمومی، بستری مؤثر برای رشد سرمایه اجتماعی درون‌سازمانی و برون‌سازمانی فراهم می‌شود
در حوزه سازمان‌های مردم‌نهاد، ایجاد و حفظ اعتماد اجتماعی عنصر کلیدی سرمایه اجتماعی است.
اعتماد به‌عنوان قلب تپنده سرمایه اجتماعی، رابطه‌ای دوطرفه و بلندمدت میان سازمان و جامعه هدف ایجاد می‌کند که بر پایه صداقت، انسجام در گفتار و رفتار، و توان پاسخ‌گویی در شرایط بحرانی بنا نهاده شده است. بدون وجود اعتماد، هیچ شبکه پایداری از روابط اجتماعی شکل نمی‌گیرد و مشارکت اجتماعی تضعیف می‌شود. ارائه اطلاعات دقیق، به‌موقع و متوازن، مدیریت بحران‌های ارتباطی، شنیدن صدای مخاطبان و نشان‌دادن واکنش مناسب به بازخوردها، سهم عمده‌ای در شکل‌گیری این اعتماد ایفا می‌کند.
در کنار اعتماد، مفهومی دیگر که در بستر سرمایه اجتماعی اهمیت می‌یابد، «هنجارهای همکاری و همیاری» است. با طراحی و اجرای پویش‌های ارتباطی، برگزاری نشست‌های مشارکتی، مدیریت فضاهای تعاملی آنلاین و آفلاین، و تسهیل گفت‌وگوی بین گروه‌های مختلف ذی‌نفع، به ترویج این هنجارها کمک می‌کند. این فرایندها موجب گسترش فرهنگ تعامل، احترام متقابل و مسئولیت‌پذیری در قبال جامعه می‌شود.
سومین بعد کلیدی سرمایه اجتماعی، مشارکت مدنی است. سازمان‌های مردم‌نهاد، ماهیتی مبتنی بر مشارکت داوطلبانه و مردمی دارند.
با ارائه پیام‌های انگیزشی و تبیین برنامه‌ها فارغ از نگاه‌های سیاسی، مذهبی و قومی و …
و استفاده از ابزارهای ارتباطی متناسب با برنامه‌ها و ویژگی‌های مخاطبان، زمینه جذب و حفظ مشارکت مردمی را فراهم می‌سازد.
از سوی دیگر، سرمایه اجتماعی در سازمان‌های مردم‌نهاد به‌مثابه یک سرمایه راهبردی، مزایای متعددی برای آنها به همراه دارد. نخست آنکه سرمایه اجتماعی موجب تسهیل جریان اطلاعات درون سازمان و بین سازمان و جامعه می‌شود. این جریان اطلاعات به شکل‌گیری درک متقابل، کاهش سوءتفاهم‌ها و افزایش هماهنگی در کنش‌های جمعی کمک می‌کند. دوم آنکه سرمایه اجتماعی با ایجاد احساس تعلق و هویت جمعی، انسجام و انگیزش درونی اعضای سازمان را تقویت کرده و بهره‌وری آن را افزایش می‌دهد. سوم، این سرمایه، انعطاف‌پذیری سازمان در مواجهه با بحران‌ها را ارتقا داده و زمینه جلب حمایت‌های مالی، قانونی و رسانه‌ای را فراهم می‌کند.
فنّاوری‌های نوین ارتباطی، به‌ویژه رسانه‌های اجتماعی، افق‌های جدیدی را برای توسعه سرمایه اجتماعی از طریق روابط‌عمومی گشوده‌اند. امروزه سازمان‌های مردم‌نهاد می‌توانند با استفاده از شبکه‌های مجازی وبگاه‌های تعاملی، به‌صورت گسترده با مخاطبان خود ارتباط برقرار کنند، بازخورد بگیرند، شفاف‌سازی کنند و گروه‌های ذی‌نفع را در تصمیم‌گیری مشارکت دهند. این پلتفرم‌ها امکان ایجاد جوامع مجازی را فراهم کرده‌اند که در آنها روابط اجتماعی، حتی بدون تماس فیزیکی، شکل می‌گیرد و اعتماد و همکاری ارتقا می‌یابد. بااین‌حال، استفاده مؤثر از این ابزارها نیازمند تدوین راهبردهای دقیق و توجه به اخلاق حرفه‌ای، شفافیت و پاسخ‌گویی است.
نظرات