قصه زیبای آن مرد را شنیده‌اید که در طول جنگ با یک گاری دستی پر از سنگ سر مرز آمد؟ مرزبان نگاهی به اوراق او انداخت، مشکلی نبود، بار سنگ هم که غیرقانونی نیست، البته مرزبان نسبت به وجود مواد قاچاق در گاری شک داشت. به همین خاطر بیل خود را برداشت، بار‌ها را کاوید، چیزی نبود، مرد اجازه عبور یافت. هفته بعد‌‌ همان مرد بود با یک گاری دستی پر از سنگ و می‌خواست عبور کند. مرزبان دوباره بار را با بیل کاوید و چیزی نیافت. اوراق هم درست بودند و دوباره مرد اجازه عبور یافت. این جریان هفته‌ها و ماه‌ها تکرار شد. مرد با گاری دستی پر از سنگ لب مرز می‌آمد. مرزبان بار او را می‌کاوید و چیزی نمی‌یافت و مرد از مرز می‌گذشت. 

 در پایان جنگ، مرزبان مرد را دید، از او پرسید؛ ببین می‌دانم تو چیزی را از مرز رد می‌کردی اما نفهمیدم لای سنگ‌ها چه چیزی را پنهان کرده بودی. در آن سال‌ها چه چیزی قاچاق می‌کردی؟ مرد پاسخ داد؛ گاری دستی. مرزبان چیزی را که سال‌ها جلوی چشمش قرار داشت، ندید؛ فقط به این خاطر که خارج از نظر او قرار داشت. 

 امروز در ارتباطات میان فردی وارتباطات جمعی ما نیز درگیر این تناقض‌ها هستیم. بیشتر روابطی که به درستی فهمیده نمی‌شود مصداق این داستانند که بدیهی‌ترین چیز‌ها دیده نمی‌شود. وقتی دو فرد متمایل به ارتباط نتوانند از یک لغتنامه مشترک استفاده کنند تناقض‌ها و سوء برداشت‌های زیادی رخ خواهد داد. ماجرای ندیدن این گاری دستی‌‌ همان ماجرای خبرنگاری است که کلمات و رفتارهای بدیهی را نمی‌بیند و می‌خواهد واقعیتی را اثبات کند که دیده نمی‌شود.... 

ناگفته پیداست در نگاه حرفه‌ای، خبرنگار فردی است که به نمایندگی از مردم، برای اطلاع‌رسانی سالم و بیان حقایق، عملکرد و رفتار تمام افراد جامعه، مخصوصاً مسئولان و صاحب منصبان را زیر ذره بین قرار داده و به نقد و موشکافی آن می‌پردازد. تا با شناخت نقاط ضعف و قوت به پیشبرد اهداف ملی و مردمی منتهی شود. خبرنگاران موتور و قلب تحریریه‌های رادیو و تلویزیون و مطبوعات هستند و نقش اساسی را در حیات سایر قسمت‌های رسانه و کارکرد صحیح بقیه اجزا دارند. بسیاری از اساتید علوم ارتباطات معتقدند یک خبرنگار حرفه‌ای که بخواهد در کارش پیشرفت کند، نیاز دارد با علوم روز در زمینه ارتباطات و ژورنالیسم آشنا باشد و موفق شدن در این زمینه مستلزم تسلط داشتن به حداقل یکی از زبان‌های غیرمادری است. خبرنگار به عنوان چشم بیدار و هوشیار جامعه در دستیابی به حقایق و واقعیت‌ها رسالتی بس خطیر بر عهده دارد و کانون این اهمیت صداقت و قابل اعتماد بودن خبرنگار و رسانه است. 

 با این توصیف، مهارت ارتباطی از ویژگیهای بارز یک خبرنگار موفق است. ارتباط با همه چیز و همه کس، تقریباً بدون محدودیت است. خبرنگار باید بتواند خود را با صحنه تصادف، زلزله، سیل، آتش‌سوزی، جنگ، جشن‌های ملی و مذهبی، مراسم ویژه، راهپیمایی‌ها و نمونه‌های مرتبط وفق دهد و مرتبط سازد. همچنین بتواند با کودک خردسال، نوجوان، جوان، پیر، کارگر و کارمند، هنرمند، قهرمان، دانشمند، افراد مثبت و منفی ارتباط برقرار کند. او باید بتواند هم با دختر خردسالی که تازه به مدرسه وارد شده گفتگو کند و هم با پیرزن ۹۰ ساله‌ای که در خانه سالمندان دوران سخت زندگی خود را سپری می‌کند، هم کلام شود. خبرنگار این مهارت ارتباط کلامی و غیر کلامی را باید بیاموزد در غیر اینصورت مصاحبه‌های مضحکی به دست خواهد داد. آشنایی با نگارش و تنظیم خبر، خبرنگار را در نوشتن متن خبر یا مخابره آن موفق می‌کند. امروزه خبرگزاری‌ها و رسانه‌ها و بخش‌های ممتاز خبری به کلمات و واژه‌ها و عبارت‌های خبری بسیار توجه دارند. زیرا می‌دانند بار روانی برخی از کلمات تأثیر ویژه‌ای بر مخاطب دارند. 

 غیر از ارتباط کلامی که صحبت با دیگران است، نوعی ارتباط غیرکلامی هم وجود دارد که با استفاده از لحن، ایما و اشاره، حرکات چشم‌ها، حالات صورت و غیره می‌سر می‌شود. ارتباط غیرکلامی درک و برقراری ارتباط با دیگران را تسهیل می‌کند و به عبارتی بسیاری بر این باورند که ارتباط غیرکلامی آنچه در درون ماست را به راحتی به دیگری منتقل می‌کند. خبرنگار نباید فراموش کند که ارتباط غیرکلامی در فرهنگ‌های مختلف، متفاوت است. پس همیشه باید با این سؤال روبرو شود که برای برقراری ارتباط چه روندی را باید طی کند؟ روند یا چرخه برقراری ارتباط به گونه‌ای است که در هر موقعیت و برای هر کسی قابل اجراست. روند برقراری ارتباط عبارت است از: هدف، رمزگذاری پیام، انتقال پیام، دریافت پیام، رمزگشایی یا درک پیام دریافتی، ارائه بازخورد یا واکنش نشان دادن به فرستنده پیام. خبرنگار با طی کردن این مراحل می‌تواند به سادگی با دیگران ارتباط برقرار کند. 

 خبرنگار هوشمند از کنار بازخورد ارتباطی به آسانی نمی‌گذرد زیرا می‌داند بازخورد کلید برقراری ارتباط است. بازخورد به ما کمک می‌کند تا ارتباط با گیرنده یا فرستنده‌ی خبر، سازنده باشد.. داشتن نگرش مثبت نسبت به بازخورد می‌تواند فاصله ما را با موفقیت در کار رسانه‌ای کمتر کند. از طرفی شناخت خبر مستلزم شناخت اوضاع سیاسی جهان و جامعه‌است. چهره و لحن گفتار برخی از خبرنگاران در جلوی دوربین نشان از بیگانه بودن آن‌ها با عمق خبری است که در صحنه آن قرار دارند. خبرنگار باید بداند که مخاطب و بیننده خبر تا چه اندازه برای شنیدن و دیدن گزارش خبری او حساس و هوشیار است. هر چه شناخت خبرنگار از خبر بیشتر و از نیاز‌ها و حساسیت‌های مخاطب آگاه‌تر باشد، در تهیه و تولید و نگارش و بیان خبر دقیق‌تر عمل می‌کند. اطلاع‌رسانی و خبرسازی جدای از شغل بودن یک حرفه کاملا تخصصی با ویژگی‌های منحصر به فرد خود می‌باشد که عدم رعایت هر یک از بندهای آن می‌تواند این حرفه را زیر سؤال ببرد. 

 خبرنگار برای اینکه بتواند با آدم‌های دوروبرخود راحت‌تر ارتباط برقرار کند باید «زبان بدن» آن‌ها را یاد بگیرد. 

متخصصان علم ارتباط می‌گویند تنها ۷ درصد از پیام‌های ما از طریق واژه‌های مخاطب منتقل می‌شود و ۳۳ درصد از طریق لحن و تن صدا و ۶۰ درصد آن هم از طریق زبان بدن منتقل می‌شود به زبان علمی، پیام‌هایی که توسط اعضای بدن و حرکات صورت منتقل می‌شوند، زبان بدن را تشکیل می‌دهند. یکی از سینماگر‌ها می‌گوید: «چهره آدمی سرزمینی است که می‌توان روز‌ها در آن سیر و سیاحت کرد». 

 چشم‌ها دریچه درون هستند.، به عنوان یک خبرنگار یادتان باشد اگر دارید با چند نفر حرف می‌زنید و خطابتان به همه آنان است، تماس چشمیتان را بین همه آنان تقسیم کنید. بیش از حد پلک زدن مصاحبه شونده می‌تواند نشانه اضطراب باشد. پلک نزدن هم می‌تواند نشانه ترس باشد. چشم‌ها موقع خندیدن حالت خاص خودشان را دارند و البته موقع اندوه هم به همین ترتیب. اگر دارید با چند نفر حرف می‌زنید و خطابتان به همه آنهاست، تماس چشمیتان را بین همه آن‌ها تقسیم کنید. 

یک پیشانی پر چین با ابروهای رو به پایین و لب‌های ورافتاده می‌تواند نشانه اندوه یک آدم باشد. چهره درهم کشیده هم یا نشان دهنده اضطراب است یا نشانه خشم. رنگ سرخ صورت، به نسبت موقعیت یا نشان دهنده از خشم است و یا نشانی از شرم. صورت زرد هم که ترس را نشان می‌دهد. البته احتمالاًت پزشکی را هم در نظر بگیرید! 

 لب‌ها

وقتی از چیزی هیجان زده می‌شویم، ناخودآگاه لب‌هایمان را به هم فشار می‌دهیم یا آن‌ها را گاز می‌گیریم. اما به عنوان یک گزارشگر رسانه‌ای اگر دیدید که یک نفر با لب‌هایش خیلی دارد بازی می‌کند، احتمالاً می‌خواهد حرفی بزند اما نمی‌تواند یا دارد دل دل می‌کند. لب‌ها که بالا‌تر و پایین‌تر از حد معمول باشند، به نسبت حالتشان یا نشان از تعجب دارند یا خنده. 

حرکت دست‌ها

 بیشتر وقت‌ها ما از دست‌هایمان استفاده می‌کنیم تا حرف‌هایمان را تکمیل کنیم؛ مثلا وقتی می‌خواهیم بگوییم چیزی خیلی بزرگ است، دست‌هایمان را به نشانه بزرگی باز می‌کنیم یا وقتی که می‌خواهیم آدرس بدهیم، سمت چپ و راست را با دستمان نشان می‌دهیم. اما بعضی وقت‌ها حرکت از این هم پیچیده‌تر می‌شود؛ مثلا حرکت‌های نمادینی مثل مشت کردن انگشت‌ها که نشانه مقاومت یا زورمندی است یا ساختن حالت حرف v با انگشت جلوی دوربین که نشانه پیروزی و آزادی است. حرکت‌های دست خیلی به فرهنگ وابسته هستند. هر فرهنگی برای خودش یک مقدار نرمال حرکات دست تعریف کرده است که اگر کمتر از آن را به کار ببرید، یعنی خودتان هم علاقه‌ای به حرف‌هایتان ندارید و اگر بیشتر از آن، یعنی اینکه عصبی هستید و کنترل دست و پایتان را از دست داده‌اید. ضربه آهسته، مضراب زدن و یا ریتم یکنواختی را با انگشتان نواختن، دلالت بر بی‌تابی و ناشکیبایی مصاحبه شونده دارد و یک حرکت نمادین گریز می‌باشد. انگشتان عمل راه رفتن را گرچه بدن بی‌حرکت است انجام می‌دهند. 

معمولاً دست‌هایی که خیلی داغ یا خیلی سرد هستند، از یک مسأله‌ی ناخوشایند ذهنی حکایت دارند. اگر دست‌ها سرد بودند، یعنی به اصطلاح طرف مقابل یخ کرده و احتمالاً از چیزی می‌ترسد. دست‌های خیلی داغ هم احتمالاً نشان از خشم یا استرس زیاد طرف مقابل شما دارند. 

عرق کردن کف دست‌ها و مالیدن آن‌ها به هم گاهی نشانه اضطراب است. یادتان باشد وقتی دارید با شخصیت مهمی مصاحبه می‌کنید اضطرابتان را با مالیدن دست‌ها به همدیگر لو ندهید. 

اگر دست‌ها سرد بودند، یعنی به اصطلاح طرف یخ کرده و احتمالاً از چیزی می‌ترسد. دست‌های خیلی داغ هم احتمالاً نشان از خشم یا استرس زیاد دارند. زمانی که با مشت پوشیده شده با دست باز فـرد مقابل برخورد کردید آگاه باشید که در ایـن حـالت وی خشـمگین است اما می‌کوشد آرام بماند. به اصطلاح خود را کنترل کند. اما مراقب این فرد باشید چون امکان دارد هر موضوع کوچکی منجر به آن گردد که کنترلش را از دست بدهد. 

پا‌ها

 پا‌ها به خاطر قرار گرفتنشان در قسمت پایین آناتومی بدن معمولاً شکل کلی بدن را تعیین می‌کنند؛ برای همین خیلی از حالت‌هایی که موقع ایستادن می‌گیریم، به پا‌ها ربط دارد. وقتی که یک نفر روی صندلی لم داده و پایش را روی پایش گذاشته، یعنی اینکه راحت است، آرام است و روی اوضاع تسلط دارد. البته یک معنای دیگر هم دارد و آن اینکه خیلی دوست ندارد موافقت و صمیمیتش را به شما اعلام کند. معمولاً آدم‌های مشتاق به پرسشهای شما، بدنشان را جلو می‌آورند و به شما نزدیک‌تر می‌شوند. 

برداشتن آهسته عینک جهت تمییز کردن آن در شرایطی که نیازی به این عمل نیست اشاره تعویقی است، این عمل در طی یک مصاحبه ممکن است چندین بار انجام بگیرد. در چنین حالتی شخص می‌خواهد با طفره رفتن از پاسخ یک سؤال یا ایجاد تأخیر در پاسخ مطالبی را در ذهن خود بررسی کرده وموقعیت خود را مرور نماید. در هر حال این افراد می‌خواهند زمانی را برای پرسش یا پاسخ خود در اختیار بگیرند. اشاره‌ی مشابه دیگر می‌تواند برداشتن عینک در کنار دهان باشد. 

 دست زدن به بینی و یا مالیدن با انگشت اشاره نشانه شک و تردید در مورد مطالب گفته شده در یک گفتگـو می‌باشد؛ به ویژه اگر این اشاره همراه با متمایل شدن شخص به انتهای صندلی باشد. اما مراقب باشید که این اشاره را با کسی که بینی خود را‎ می‌خاراند اشتباه نکنید. اشاره دیگری در این زمینه مالیدن پشت گوش یا کنـار آن است که حاکی از شک و تردید در ارائه یک پاسخ یا سبک و سنگین کردن آن است. 

 قراردادن مچ یک پا به روی مچ پای دیگر در مواقع بسیاری بروز می‌کند. مثلاً ‏در جلسات دوستانه یا رسمی که شخص تحت فشار روانی؛ تنش یا استرس قرار گرفته است. همچنین بسیاری از افراد در موقعیت‌های تنش زا مانند شرکت در مصاحبه، مچ پاهای خود راروی هم می‌اندازند. وقتی افراد نمی‌دانـنـد چه چیز باید بگویند اغلب اوقات دستشان را میان مو‌ها می‌کشند. خبرنگاری که قـادر است زبان بدن را متوجه شود آگاه است که فرد در مورد کاری که می‌خواهد انجام دهد و یا چیزی که می‌خواهد بگوید تردید دارد. 

 وقتی چشمان فردی در حال مصاحبه مرتب از یک سمت به سمت دیگر حرکت می‌کند، می‌تواند نشان‌دهنده حیله‌گری یا دروغگویی او باشد یعنی او به‌دنبال راه فرار است تا دیگران به هدف او پی نبرند. یا وقتی کسی چشم‌هایش را باریک می‌کند نشان می‌دهد که می‌خواهد چیزی را ارزیابی و بررسی ‌کند. گاهی هم به‌دلیل اینکه چیزی را نادرست شنیده است این کار را می‌کند. گاهی نیز می‌تواند نشان‌دهنده شک داشتن فرد باشد یعنی به عبارتی می‌گوید من به درستی متوجه نمی‌شوم این چه معنایی دارد. گاهی نیز وقتی فردی دروغ می‌گوید، چشمانش را باریک می‌کند تا دیگران نتوانند مچ او را باز کنند. 

  انجمن روزنامه‌نگاران حرفه‌ای (SPJ) معتقد است حرفه روزنامه‌نگاری توجهات خاصی را می‌طلبد که باید روزنامه نگاران آن‌ها را رعایت کنند. از جمله اینکه از برخوردهای قالبی و کلیشه‌ای با ‌نژاد، جنس، سن‌، مذهب، قومیت، موقعیت جغرافیایی، جهت‌گیری جنسیتی، معلولیت‌ها، قیافه افراد، یا موقعیت اجتماعی افراد اجتناب کنید. از تبادل آزاد دیدگاه‌ها، حتی دیدگاههایی که مخالف و متناقض با دیدگاه شماست، حمایت کنید. صدای کسانی را که صدایشان شنیده نمی‌شود تقویت کنید؛ به گونه‌ای که منابع رسمی و غیر رسمی اطلاعات بتوانند به طور برابر در حوزه خبرسازی مؤثر باشند. ارزش‌های فرهنگی خودتان را در نظر بگیرید و از اینکه آن‌ها را به دیگران تحمیل کنید، بپرهیزید. بین خبر رسانی و مدافعه‌گری، تفاوت قایل شوید. به افراد درگیر با موضوع خبر، برای پاسخگویی به اظهارات نادرست، با حوصله و پشتکار فرصت لازم را بدهید. -. معمولاً انگیزه‌های منابع را قبل از هر ‌قول و قرار نامشخص، مورد تردید و سؤال قرار دهید. به موقعیت‌هایی که هر قول و قراری برای مبادله اطلاعات به‌وجود می‌آورد توجه کنید تا بتوانید به آن‌ها پایبند باشید. مهم‌ترین توصیه به هر خبرنگار این است که: حرکت کنید. خبرنگاران ویژه نمی‌توانند فقط به تلفن متکی باشند؛ آن‌ها باید برای حوزه‌ کاری خود وقت بگذارند و با مردم ملاقات و صحبت کنند. مایک ما‌تر - روزنامه‌نگار کارکشته‌ آمریکایی و خبرنگار تحقیقی دردبلیو‌تی‌کی ‌آرتی ‌وی در نورفولک ِ ویرجینیا است- می‌گوید: «هیچ کس با نشستن در اتاق خبر مطلب به ‌دست نمی‌آورد. با همه‌ کسانی که می‌توانند مفید باشند آشنا شوید – از مقامات رسمی تا منشی‌ها – و کارت خود را به همه‌ کسانی که در حوزه‌ کار خود با آن‌ها ملاقات می‌کنید بدهید. فهرستی از منابع خود آماده کنید و با فراهم کردن» فهرست بازسنجی حوزه‌ کار، تماس خود را با این افراد حفظ کنید. خبرنگار خوب علاوه بر پوشش دادن بازیگران اصلی ِ یک مورد خاص، به این‌ موضوع که اعمال آن‌ها چگونه بر جامعه تأثیر می‌گذارد نیز توجه می‌کند. 

 خبرنگاری حرفه‌ای نیازمند مهارت‌های ارتباطی سازمانی و فردی قوی است. توصیه می‌شود توجه به زبان رفتار را در خود تقویت کنید وهمواره در هنگـام مواجـه شدن با واکنش منفی از طرف مقابل در صدد متعادل کـردن اوضــاع برآیید. در این مواقع بهتر است به جـای ایـنکه شـیوه قـبلی خود را ادامه دهید و بر آن اصــرار ورزید سیاست جدیدی را در پیش گیرید، چراکه اگر فردی از رفتار یا گفتار شما ناراحت یا عصبانی باشد علائم رفتاری او پیشاپیش این موضوع را به شما هشدار می‌دهند. در حقیقت آشنایی با زبان بدن شما را قادر می‌سازد حقایق نادیده را ببینید و حرفه‌ای عمل کنید... 

shokri. hamid@gmail. com