مشروح سخنان دبیرکل در دهمین نشست شورای مرکزی به شرح زیر است:
الْحَمْدُ لِلَّهِ وَالصَّلَاةُ وَالسَّلَامُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ وَعَلَى آلِهِ وَصَحْبِهِ وَمَنْ وَالَاهُ
اجازه می‌خواهم عرایضم را با الهام از آیه‌ی ۱۶۵ سوره‌ی مبارکه‌ی بقره آغاز کنم: خداوند بزرگ می‌فرماید: «وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَتَّخِذُ مِنْ دُونِ اللَّه‌اندادًا يُحِبُّونَهُمْ كَحُبِّ اللَّهِ» سپس در ادامه مى‌فرمايد: «وَالَّذِينَ آمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّه.»
ترجمه: و از مردم كسانى هستند كه به جز خدا، همتايانى را به سرورى برمى‌گزينند و آنان را همچون دوست داشتن خدا دوست مى‌دارند؛ اما كسانى كه ايمان آورده‌اند، خدا را بيشتر دوست مى‌دارند.
موضوع محبّت پروردگار و ماهیت و اسباب آن، از جمله مسايل گوهرى جهان‌بينى توحيدى است؛ زيرا محبّت خداوند، فرع شناخت دقيق و معرفت كافى در مورد خالق هستى و اسماء و صفات و افعال او است.
در پرتو شناخت و دانش انسان نسبت به اسماء، صفات، افعال پروردگار و پى بردن به کمال و جمال و جلال او است كه عظمت و بزرگی، احسان و رحمت و محبّت و احترام خالق علیم و حکیم در قلب بندگانش جای مى‌گيرد و او را به تواضع و فروتنى و فرمانبردارى وامى‌دارد است.
زیرا ایمان خود از درکی درست و جدید از زیبایی، جمال و کمال در هستی و هماهنگی و هدفمندی حکایت می‌کند و بر قاعده‌ی بزرگ وحدت الوهیت و فرمانروایی استوار است.
در این سیاق قابل توجه است كه خداوند بزرگ در آیه‌ی پيشين ( ۱۶۴ ) همین سوره، دلايل هشتگانه‌اى را از آفاق بر اثبات وجود الله (خالق يگانه) و حقانیت فرمانروایی او برهستى در معرض ديد و داورى خردورزان قرار مى‌دهد و در بیانی اعجازآمیز جشنواره‌ای از آفریده‌ها را به بندگانش عرضه می‌نماید آنجا كه می‌فرماید: «إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ وَالْفُلْكِ الَّتِي تَجْرِي فِي الْبَحْرِ بِمَا يَنْفَعُ النَّاسَ وَمَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّمَاءِ مِنْ مَاءٍ فَأَحْيَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَبَثَّ فِيهَا مِنْ كُلِّ دَابَّةٍ وَتَصْرِيفِ الرِّيَاحِ وَالسَّحَابِ الْمُسَخَّرِ بَيْنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ» ﴿۱۶۴﴾
مسلّماً در آفرینش آسمانها و زمین و آمد و شد شب و روز (و اختلاف آن دو در درازی و کوتاهی و منافع بیشمار آنها) و کشتیهائی که به سود مردم در دریا در حرکتند (و برابر قانون وزن مخصوص اجسام و سرشت آب و باد و بخار و برق، و غیره که از ساخته‌های پروردگارند در جریانند) و آبی که خداوند از آسمان نازل کرده (که برابر قوانین منظّمی بخارها به ابرها تبدیل و بر پشت بادها به جاهائی که خدا خواسته باشد رهسپار می‌گردند و پس از تلقیح، به صورت برف و تگرگ و باران مجدّداً بر زمین فرو می‌ریزند) و با آن زمین را پس از مرگش زنده ساخته و انواع جنبندگان را در آن گسترده، و در تغییر مسیر بادها و ابرهائی که در میان آسمان و زمین معلّق می‌باشند (و برابر قوانین و ضوابط ویژه‌ای در پهنه‌ی فضا پراکنده نمی‌گردند و هدر نمی‌روند)، بی‌گمان نشانه‌هائی (برای پی‌بردن به ذات پاک پروردگار و یگانگی خداوندگار) است برای مردمی که تعقّل ورزند.
تأمل و انديشه در آفرینش آسمانها و زمین و اين‌همه نظم و هماهنگی و هوشمندی و اسرار در آیات آفاق، اختلاف شبانه‌روز، تعاقب نور و تاریکی و توالى و حرکت حيات و جوش و خروش و سکون وآرامش وتوقف و نسيم بادهای به تسخیر درآمده و تحول‌یافته از جهتى به جهت دیگر و عظمت اقيانوس‌ها و حرکت کشتی‌ها بر سپهر درياها و جابجایى بار و مسافر و سرانجام مرگ و حیات و رستاخیز زمین، در تمامی این‌ها نشانه‌ها و دلايلى گويا و روشن است براى كسانى كه در آيات آفاق و انفس خرد مى‌ورزند و هدايت‌گرى و الهام‌بخشى قرآن مجيد را مورد توجه و عنايت شايسته قرار مى‌دهند؛ زيرا انسان آفریده‌ی خداوند است و قرآن نیز آخرین برنامه‌ی انسان بر روى زمین تا روز رستاخيز و مهم‌ترين ويژگى‌اش همان‌گونه كه خداوند بزرگ خود بيان مى‌فرمايد كه: «إِنَّ هَـٰذَا الْقُرْآنَ يَهْدِي لِلَّتِي هِيَ أَقْوَمُ وَيُبَشِّرُ الْمُؤْمِنِينَ الَّذِينَ يَعْمَلُونَ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْرًا كَبِيرًا» ﴿الإسراء: ٩﴾
حقا كه اين قرآن مردم را به راهى رهنمون مى‌شود كه استوارترين و ماندگارترين راه‌ها است.
شما بزرگواران نيك مى‌دانيد كه غالباً اساس و مبنای هر فعل و حرکتی را محبّت و اراده تشکیل می‌دهد از اين‌رو علما فرموده‌اند: محبّت از عوامل و محرّك‌هاى اصلى انفعالات، احساسات و قدامات محسوب مى‌شود؛ زيرا خداوند بزرگ نفس و سرشت انسان را براساس محبّت خیر و تنفّر از شرّ آفریده است؛ لذا محبّت عامل و محرّك اصلى انفعالات درونى و تمايل به انجام فعلى خاصّ و يا اتّخاذ موضعى معيّن است.
امّا ويژگى و اوصافى که به روايت قرآن مجيد، نشان از محبّت ميان بندگان با پروردگارشان دارد، عبارتند از؛
الف) پرهیزگاری: إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَّقِينَ ﴿توبه ۴﴾
ب) احسان ونيكو كارى: وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ ﴿۱۴۸آل عمران ﴾
ت) صبر و شکیبایی: وَاللَّهُ يُحِبُّ الصَّابِرِينَ ﴿آل عمران ۱۴۶﴾
ث) توبه و بازگشت به سوى پروردگار: إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ التَّوَّابِينَ وَيُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِينَ ﴿بقره ۲۲۲﴾
ج) توکل برخدا: إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ ﴿آل عمران ۱۵۹﴾
چ) عدالت ورزی و پایبندی به قسط: إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ ﴿مائده ۴۲﴾
ح) برخورداری از اراده و آمادگی براى جهاد در راه خدا: إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِهِ صَفًّا كَأَنَّهُمْ بُنْيَانٌ مَرْصُوصٌ ﴿صف ۴﴾
لازم مى‌دانم به منظور تبيين هر چه بهتر ماهيت محبّت پروردگار نسبت به بندگانش توجه شما را به آرا و ديدگاه‌هاى برخی از بزرگان و ائمه‌ی دين معطوف بدارم:
امام شوکانی صاحب کتاب‌های نیل الأوطار، فتح القدیر و ارشاد الفحول؛ می‌فرماید: وَصَفَ سُبْحَانَهُ هَؤُلَاءِ الْقَوْمَ بِهَذِهِ الْأَوْصَافِ الْعَظِيمَةِ الَّتِي تَشْمَلُ عَلَى غَايَةِ الْمَدْحِ وَنِهَايَةِ الْبِنَاءِ مِنْ كَوْنِهِمْ، يُحِبُّونَ اللَّهَ وَيُحِبُّهُمْ.
علامه آلوسی، صاحب روح المعانی می‌فرماید: هِيَ مَحَبَّةٌ تَلِيقُ بِشَأْنِهِ تَعَالَى عَلَى الْمَعْنَى الَّذِي أَرَادَهُ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى.
علامه قاسمی جمال‌الدین صاحب تفسیر القاسمی و حدود ۱۰۰ تألیف ديگر، در خصوص محبّت الله نسبت به بندگانش مى‌فرمايد: إِنَّهَا ثَابِتَةٌ لَهُ بِلاَ كَيْفٍ وَلَا تَأْوِيلٍ وَلَا مُشَارَكَةٍ لِلْمَخْلُوقِ فِي شَيْءٍ مِنْ خَصَائِصِهَا.
شیخ محمد رشید رضا، صاحب وحی محمدی و تفسیر المنار مى‌فرمايد: فَمُحَبَّتُهُ تَعَالَى لِمُسْتَحِقِّيها مِنْ عِبَادِهِ شَأْنٌ مِنْ شُؤُونِهِ اللَّائِقَةِ بِهِ لَا نَبْحَثُ عَنْ كُنْهِهَا وَكَيْفِيَّتِهَا، وَحُسْنُ الجَزَاءِ وَالمَغْفِرَةِ وَالإثَابَةِ قَدْ تَكُونُ مِنْ آثَارِهَا.
شیخ احمد بن مصطفی مراغی صاحب تفسیر المراغی می‌فرماید: وَحُبُّهُ تَعَالَى وَبُغْضُهُ شَأْنٌ مِنْ شُؤُونِهِ لَا نَبْحَثُ عَنْ كُنْهِهِ وَكَيْفِيَّتِهِ.
امام البیضاوی عبدالله بن محمد علی الشیرازی قاضی و مفسر و صاحب انوار التنزيل أسرار التأویل و طبقات المفسرین و طبقات الشافعیة می‌فرماید: مَحَبَّةُ اللَّهِ لِلْعِبَادِ: إِرَادَةُ الْهُدَى وَالتَّوْفِيقِ فِي الدُّنْيَا، وَحُسْنُ الثَّوَابِ فِي الْآخِرَةِ.
امام محمود بن عمر بن محمد بن عمر زمخشری خوارزمی عالم نحوی، مفسر و دارای تفسیر الكشاف و أساس البلاغة می‌فرماید: مَحَبَّةُ اللَّهِ لِعِبَادِهِ أَنْ يُثِيبَهُمْ أَحْسَنَ الثَّوَابِ عَلَى طَاعَتِهِمْ، وَيَعِظَهُمْ، وَيَثْنِيَ عَلَيْهِمْ، وَيَرْضَى عَنْهُمْ.
علامه قرطبی محمد بن عمر بن یوسف، امامى زاهد و آشنای نسبت به قرائات قرآن مجید صاحب طبقات المفسرین و تفسیر الجامع لاحکام القرآن، فرمود: مَحَبَّةُ اللهِ لِعِبَادِهِ إِنْعَامُهُ عَلَيْهِمْ بِالْغُفْرَانِ.
امام ابوحیان اندلسی محمد بن یوسف بن علی بن حیان از بزرگان و علمای ادبیات عرب و تفسیر، حدیث و لغت و صاحب تفسیر البحر المحیط می‌فرماید: مَحَبَّةُ اللَّهِ لَهُمْ تَوْفِيقُهُمْ لِلْإِيمَانِ وَإِثَابَتُهُ عَلَى ذٰلِكَ وَعَلَى سَائِرِ الطَّاعَاتِ، وَتَعْظِيمُ أِيَّاهُمْ، وَثَنَاؤُهُ عَلَيْهِمْ، وَالْمُرَادُ بِمَحَبَّةِ اللَّهِ: إِرَادَةُ الْخَيْرِ لِلْعَبْدِ، وَحُصُولُ الثَّوَابِ لَهُ.
ابو حامد امام محمد غزالی محمد ابن احمد طوسی، شافعی؛ فیلسوف، متصوف، اندیشمند و متفکر صاحب احیاء علوم الدین و تهافت الفلاسفة و الاقتصاد فی الاعتقاد می فرماید:
مَحَبَّةُ اللَّهِ لِلْعَبْدِ تَقْرِيبٌ مِنْ نَفْسِهِ بِدَفْعِ الشَّوَاغِلِ وَالْمَعَاصِي، وَتَطْهِيرُ بَاطِنِهِ مِنْ كَدُورَاتِ الدُّنْيَا، وَرَفْعُ الْحِجَابِ عَنْ قَلْبِهِ حَتَّى يُشَاهِدَ كَأَنَّهُ يَرَاهُ بِقَلْبِهِ.
امّا در باب محبّت بندگان نسبت به پروردگار امام فخر رازى مى‌فرمايد: إِنَّ الْمَحَبَّةَ نَوْعٌ مِنْ أَنْوَاعِ الْإِرَادَةِ، فَإِذَا قُلْنَا نُحِبُّ اللَّهَ، فَمَعْنَاهُ: نُحِبُّ طَاعَةَ اللَّهِ وَخِدْمَتَهُ، أَوْ نُحِبُّ ثَوَابَهُ وَإِحْسَانَهُ.
خلاصه‌ی آرای بزرگان دین در خصوص محبّت الله به نسبت بندگانش در اراده و مشیت هدایت، توفیق استقامت بر صراط مستقیم و اکرام، احسان و رضایت از آنها و منصرف نمودنشان از ارتکاب به گناه و معصیت و نیز تيسير و توفیق خیرخواهی وحسن عاقبت و نیک‌فرجامی تبلور می‌یابد.
امّا عارفان در مورد محبّت بندگان نسبت به پروردگارشان فرموده‌اند: الْعَبْدُ يُحِبُّ اللَّهَ لِذَاتِهِ، أَمَّا مَحَبَّةُ خِدْمَتِهِ أَوْ حُبُّ ثَوَابِهِ، فَدَرَجَةٌ نَازِلَةٌ. إِنَّ اللَّذَّةَ مَحْبُوبَةٌ لِذَاتِهَا، وَالْكَمَالُ أَيْضًا مَحْبُوبٌ لِذَاتِهِ.
شیخ الاسلام ابن تیمیه می‌فرماید: فَالَّذِي عَلَيْهِ سَلَفُ الْأُمَّةِ وَأَئِمَّتُهَا وَأَهْلُ السُّنَّةِ وَالْحَدِيثِ وَجَمِيعُ مَشَايِخِ الدِّينِ وَأَئِمَّةُ التَّصَوُّفِ: أَنَّ اللَّهَ مَحْبُوبٌ لِذَاتِهِ مَحَبَّةً حَقِيقِيَّةً، بَلْ هِيَ أَكْمَلُ مَحَبَّةٍ، كَمَا قَالَ: وَالَّذِينَ آمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ.
و در خاتمه در باب اسباب جلب محبّت الله، امام ابن قیم رحمه الله، ۱۰ سبب را به شرح زیر مورد تأکید قرار داده است:
۱- قرائت قرآن و تدبر و فهم و تطبیق آن در زندگی براساس مراد شارع مقدس.
۲- تقرب و نزدیک‌تر شدن به ساحت پروردگار معبود حقیقی به وسیله انجام نوافل پس از فرایض و التزام به مکارم اخلاق.
۳- مراقبت مداوم ذکر الله چه با زبان و چه با قلب و در هنگام کار و فعالیت.
۴- ترجیح دادن ذکر الله و محبت او بر تمامی متعلقات زندگی.
۵- تلاش مستمر در جهت ارتقای سطح فهم و شناخت نسبت به اسماء و صفات و افعال پروردگار هستی که محبت را افزون می‌کند.
۶- تعقل و تأمل در نعمت‌های الهی و فضل و لطف او در حق بندگان و سایر موجودات و توجه شایسته نسبت به نعمت‌های ظاهری و باطنی پروردگار حنان و منان.
۷- خشوع و فروتنی در پیشگاه پروردگاری که ملکوت آسمانها و زمین در دستان توانای اوست و فرود آوردن سر تعظیم و بندگی در مقابل قدرت و عظمتش.
۸- دعا، نیایش و مناجات با پروردگار به‌ویژه در خلوت و تنهایی و استغفار و توبه و بازگشت از خطا و گناه.
۹- همنشینی با محبان و صادقان و الهام گرفتن از اخلاق و رفتار و اعمال آنها در باب محبت الله.
۱۰- تلاش برای باقی ماندن بر عهد و پیمان با خدا و اجتناب از هر عمل و اقدام و حرکت و گفتاری که موجب دوری و جدایی میان قلب و خالق و محروم شدن از محبت پروردگار رحمان و رحیم می‌شود.
والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته
نظرات