گزارش «اعتماد» از ابعاد دیده نشده تصادفات جادهای
عمر اهمیت انتشار آمار كشته شده‌های تصادفات جادهای تنها در همان روزهای ابتدایی كه اعلام می‌شود، مورد توجه قرار می‌گیرد و بعد همه‌چیز فراموش می‌شود؛ گویا اتفاقی نیفتاده و ما هم ساده از كنار آن گذر می‌كنیم. طبق آمار تلفات امسال از سال 1403 كمتر است و برخی از این ابراز خرسندی می‌كنند دقیقا مانند آن روزهایی كه كرونا روزانه جان 700 یا 800 نفر از هموطنان را می‌گرفت و وقتی این عدد به 300 و 400 می‌رسید خوشحال می‌شدیم اما واقعیت چیز دیگری است و آن هم اینكه سالانه بیش از دو هزار نفر را در تصادفات جادهای از دست می‌دهیم و باید برای آن فكری كرد.
ایران در رتبه 112
جالب است بدانید كه سال گذشته سردار مومنی جانشین وقت پلیس راهور كشور گفته بود در چند سال اخیر، روند نزولی كاهش تصادفات و مرگ‌ومیرها معكوس شده و دوباره شاهد افزایش آمار تصادفات جادهای هستیم. چنانچه، آمار تصادفات در كشور از سال ۱۳۸۰ تا ۴۰۳ رشد ۵۶۹ درصدی داشته، به‌طوری‌كه رتبه ایران در بین ۱۶۰ كشور جهان از نظر تصادفات، ۱۱۲ است و باز هم جالب‌تر اینكه او هم عدم توجه به جلو از سوی رانندگان را دلیل اصلی عمده تصادفات جادهای می‌دانست.
در لابه‌لای اعلام آمار كشته شده‌ها، دلایل تصادفات و توقیف ماشین‌ها و گواهینامه‌ها، موضوعی كه توجه به آن خالی از لطف نیست بالا رفتن نرخ جریمه‌های رانندگی بود. هر چند كه پلیس پیش از آغاز سال 1404 از افزایش قیمت جریمه‌ها خبر داده بود اما مخاطبان «اعتماد» در گفت‌وگو با این رسانه به این موضوع اشاره داشتند كه در یك مسیر كه سرعت مجاز 90 كیلومتر بوده و رانندگان با استفاده از كروز رانندگی می‌كردند، به یك‌باره سرعت مجاز در همان مسیر 60 كیلومتر ثبت شده و دوباره سرعت مجاز همان 90 كیلومتر بوده و به همین دلیل آنها چندین‌بار جریمه شدند آن‌هم جریمه‌های یك میلیونی. مخاطبان «اعتماد» این را هم گفتند كه این اتفاق در چند مسیر مشابه اتفاق افتاده و رانندگان به‌ر‌غم رعایت سرعت مجاز بی‌دلیل جریمه شدند. حالا چند پرسش، از سال گذشته تا به امروز چه كارها و اقدام‌هایی برای پیشگیری از تصادفات غیر از پویش نه به تصادف انجام شده؟ آیا ایده‌ای خلق شد تا رتبه ایران از 112 حداقل به 111 برسد یا خیر؟ آیا تلاش شد تا از تجربه كشورهای موفق الگوبرداری شود؟
كمی قبل از آغاز سال 1404 یك نشست تخصصی با عنوان تصادفات به مثابه یك مساله ملی در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی برگزار شد و در آن نشست مهرداد عربستانی، جامعه‌شناس گفته بود: آمار تصادفات جاده‌ایی را می‌توان با رویكرد انسان شناختی بررسی كرد. ما نمی‌توانیم تصادفات را به مسائل انسانی تقلیل بدهیم؛ قطعا میزان راه‌ها، خودروها و مسائل تكنیكی و طراحی عبور و مرور پیاده‌روها تاثیر دارد. اما قانون و كنترل جریمه برای مسائل انحرافی است نه سیاست حل مساله و نباید به اینها اتكا كرد. مساله قابل تقلیل به رفتار افراد نیست البته ما به رفتارهای انسان به عنوان یك برساخت اجتماعی می‌نگریم و باید با رویكرد علوم اجتماعی علت رخدادها را بررسی كنیم. اما چرا با وجود مبادی آداب بودن ایرانی‌ها در جریان زندگی در رانندگی با بی‌مبالاتی مواجه می‌شویم؟
تصادفات جادهای، آموزش‌های ناكافی و هنجار اجتماعی
اهمیت توجه به تصادفات جادهای را با دكتر مصطفی آب‌روشن، جامعه‌شناس مطرح كردیم و او در گفت‌وگو با «اعتماد» تاكید داشت: تصادفات جادهای یكی از معضلات جدی در جوامع مدرن به شمار می‌رود كه نه تنها جان انسان‌ها را به خطر می‌اندازد، بلكه تاثیرات عمیق اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی را نیز به همراه دارد. از منظر جامعه‌شناسی، تصادفات جادهای می‌توانند به عنوان یك پدیده اجتماعی مورد بررسی قرار بگیرند كه ریشه‌های آن در رفتارها، نگرش‌ها و ساختارهای اجتماعی نهفته است.
او معتقد است یكی از عوامل اصلی تصادفات جادهای، رفتارهای پرخطر رانندگان است. این رفتارها معمولا تحت‌تاثیر فرهنگ رانندگی، آموزش‌های ناكافی و ناهنجاری‌های اجتماعی قرار دارند. در جوامعی كه فرهنگ رانندگی ایمن و مسوولانه ترویج نمی‌شود یا نادیده انگاشته می‌شود، احتمال بروز تصادفات جادهای افزایش می‌یابد. به عنوان مثال، در برخی خرده‌فرهنگ‌ها نادیده گرفتن قوانین راهنمایی و رانندگی به یك هنجار اجتماعی تبدیل شده است كه می‌تواند به افزایش تصادفات منجر شود در كشورهای كمتر توسعه یافته رانندگان ممكن است به راحتی از قوانین عبور كنند و این رفتار به عنوان یك عادت اجتماعی پذیرفته شود در این‌گونه كشورها، رانندگی تهاجمی و سرعت بالا ممكن است به عنوان نشانه‌ای از قدرت و شجاعت تلقی شود.
این جامعه‌شناس می‌گوید: علاوه بر این، ساختارهای اجتماعی و اقتصادی نیز نقش مهمی در بروز تصادفات دارند. در جوامعی كه زیرساخت‌های حمل و نقل مناسب وجود ندارد، احتمال بروز تصادفات افزایش می‌یابد. همچنین، فقر و نابرابری‌های اجتماعی می‌توانند به افزایش تصادفات جادهای منجر شوند، زیرا افراد در شرایط اقتصادی نابسامان عموما به رفتارهای پرخطر روی می‌آورند.
آب‌روشن با اشاره به اینكه پیامدهای تصادفات جادهای نیز از منظر جامعه‌شناختی قابل توجه است، می‌افزاید: این حوادث نه تنها به از دست رفتن جان انسان‌ها و آسیب‌های جسمی منجر می‌شوند، بلكه می‌توانند تاثیرات عاطفی و روانی عمیقی بر خانواده‌ها و جوامع داشته باشند. از دست دادن یك عزیز در تصادف می‌تواند به بروز مشكلات روانی و اجتماعی در خانواده‌ها منجر شود و در نهایت به كاهش كیفیت زندگی اجتماعی و اقتصادی جامعه كمك كند.
به گفته این جامعه‌شناس، در نهایت، برای كاهش تصادفات جادهای و پیامدهای آن، نیاز به یك رویكرد جامع و چندجانبه داریم. این رویكرد باید شامل آموزش‌های موثر در زمینه رانندگی ایمن، بهبود زیرساخت‌های حمل و نقل و ترویج فرهنگ مسوولیت‌پذیری در رانندگی باشد. همچنین، توجه به عوامل اجتماعی و اقتصادی كه بر رفتارهای رانندگی تاثیر می‌گذارند، می‌تواند به كاهش تصادفات و بهبود سلامت عمومی جامعه كمك كند.
آب‌روشن اذعان دارد كه تصادفات جادهای نه تنها یك مشكل فردی، بلكه یك چالش اجتماعی است كه نیازمند همكاری و همفكری تمامی نهادها و افراد جامعه است و راه‌اندازی كمپین‌هایی مانند «نه به تصادف» اگر در قالب یك عنوان خالی از محتوا نباشد می‌تواند نقش بسیار موثری در فرهنگسازی و افزایش آگاهی عمومی درباره ایمنی جاده‌ها و كاهش تصادفات داشته باشد. زیرا این كمپین‌ها می‌توانند به طرق مختلف به ترویج فرهنگ رانندگی ایمن و مسوولانه كمك كنند.
در واقع كمپین‌ها می‌توانند اطلاعات مهمی درباره خطرات رانندگی پرخطر، قوانین راهنمایی و رانندگی و تاثیرات تصادفات بر زندگی افراد و خانواده‌ها ارائه بدهند. این اطلاعات می‌تواند به تغییر نگرش‌ها و رفتارهای رانندگان كمك كند.
او ادامه می‌دهد: با استفاده از پیام‌های مثبت و الهامبخش، كمپین‌ها می‌توانند رفتارهای ایمن مانند استفاده از كمربند ایمنی، عدم استفاده از تلفن همراه حین رانندگی و رعایت سرعت مجاز را ترویج بدهند.
به اعتقاد این جامعه‌شناس كمپین‌ها بایدبا جلب مشاركت افراد، سازمان‌ها و نهادهای محلی، حس مسوولیت اجتماعی را تقویت كنند. این مشاركت می‌تواند شامل برگزاری رویدادها، كارگاه‌ها و فعالیت‌های آموزشی باشد.
آب‌روشن می‌گوید: ناگفته نماند كه رسانه‌ها نیز می‌توانند نقش مهمی در انتشار پیام‌های كمپین‌ها ایفا كنند. استفاده از شبكه‌های اجتماعی، تلویزیون، رادیو و بیلبوردها می‌تواند به گسترش پیام‌های ایمنی و فرهنگسازی كمك كنند از سوی دیگر كمپین‌ها می‌توانند حس همبستگی و همكاری را در جامعه تقویت كنند. وقتی افراد به یك هدف مشترك مانند كاهش تصادفات بپیوندند، احتمال تغییر رفتار و نگرش‌ها افزایش می‌یابد. همچنین كمپین‌ها می‌توانند به عنوان یك نیروی محركه برای تغییر سیاست‌ها و قوانین مرتبط با ایمنی جاده‌ها عمل كنند. با جلب‌توجه عمومی و حمایت از تغییرات قانونی، می‌توان به بهبود زیرساخت‌ها و افزایش نظارت بر رفتارهای رانندگی كمك كرد.
او در پاسخ به این پرسش كه آیا راه‌اندازی كمپین به تنهایی كفایت می‌كند، می‌گوید: در نهایت، موفقیت كمپین‌ها مانند «نه به تصادف» به همكاری و مشاركت تمامی اعضای جامعه، از جمله دولت، نهادهای آموزشی، سازمان‌های غیردولتی و شهروندان بستگی دارد. با تلاش مشترك، می‌توان فرهنگ ایمنی در رانندگی را تقویت كرده و به كاهش تصادفات جادهای كمك كرد. نگاه پلیس به رانندگان و خطای انسانی به عنوان عامل اصلی تصادفات جادهای می‌تواند تا حدی درست باشد، اما این دیدگاه به تنهایی نمی‌تواند تمام ابعاد مساله را پوشش بدهد. در واقع، تصادفات جادهای یك پدیده پیچیده هست كه تحت‌تاثیر عوامل متنوعی رخ می‌دهد.
در واقع علاوه بر خطای انسانی، عوامل ساختاری مانند كیفیت جاده‌ها، علائم راهنمایی و رانندگی و زیرساخت‌های حمل و نقل نیز نقش مهمی در بروز تصادفات دارند. اگر جاده‌ها ناامن باشند یا علائم به درستی نصب نشده باشند، حتی رانندگان محتاط نیز ممكن است در معرض خطر قرار بگیرند.
او تاكید می‌كند: فرهنگ رانندگی و آموزش‌های ارائه شده به رانندگان نیز تاثیر زیادی بر رفتارهای رانندگی دارد. اگر فرهنگ رانندگی ایمن در جامعه ترویج نشود، احتمال بروز خطاهای انسانی افزایش می‌یابد. بنابراین، توجه به آموزش و فرهنگسازی در كنار نظارت پلیس ضروری است.
آب‌روشن معتقد است: شرایط اجتماعی و اقتصادی نیز می‌توانند بر رفتار رانندگان تاثیر بگذارند. به عنوان مثال، فشارهای اقتصادی، فقر و نابرابری‌های اجتماعی كه به ناكامی‌های اجتماعی دامن می‌زند باعث می‌شوند كه افراد به رفتارهای پرخطر روی آورند. در این موارد، صرفا اشاره به خطای انسانی نمی‌تواند مشكل را حل كند ناگفته نماند كه با پیشرفت فناوری، ابزارها و سیستم‌های جدیدی برای افزایش ایمنی جاده‌ها و كاهش تصادفات ایجاد شدهاند. اگر پلیس تنها روی خطای انسانی تمركز كند، ممكن است از فرصت‌های بهبود ایمنی از طریق فناوری غافل شود و از سوی دیگر خطای انسانی ممكن است ناشی از عوامل روانی مانند استرس، خستگی یا عدم تمركز باشد. در این موارد، توجه به سلامت روانی رانندگان و ارایه حمایت‌های لازم می‌تواند به كاهش تصادفات كمك كند.
این جامعه‌شناس یادآور می‌شود: برای كاهش تصادفات جادهای و بهبود ایمنی، نیاز به یك رویكرد جامع و چندجانبه داریم كه شامل آموزش، فرهنگسازی، بهبود زیرساخت‌ها و نظارت موثر است. نا گفته نماند كه نادیده گرفتن علت‌ها و تمركز صرف بر خطای انسانی ما را با وضعیت نابسامان موجود روبه‌رو كرده است.
آنچه باید بدانید
558 میلیون تردد جادهای در بازه زمانی 25 اسفند 1403 تا 15 فروردین 1404 ثبت شد كه افزایش 3درصدی داشت.
6791 گواهینامه به مدت 3 ماه توقیف شد.
15833 تصادف جرحی ثبت شد كه طی آن 20109 مجروح شدند.
8752 فقره تصادف خسارتی ثبت شد. مجموع تصادفات درون شهری و برون شهری یک میلیون و 16 هزار و 343 تصادف بود.
استان كرمان با 79 فوتی در صدر استان‌های پرتصادف قرار گرفت.
استان فارس با 76، خراسان رضوی با 60، سیستان و بلوچستان با 56 و خوزستان با 51 نفر در رده‌های بعدی آمار فوتی‌ها قرار گرفتند.
بیشترین زمان وقوع تصادفات بین ساعت 16 تا 20 شب ثبت شده است.
طی پنج سال اخیر از سال 99 تا 1403 بیشترین تعداد كشته‌های تصادفات نوروزی مربوط به سال 1402 با 1217 قربانی و كمترین آن با 534 فوتی در سال 1399 ثبت شده است.
نظرات